13
nəzəriyyəsinin ilk banisi Avstriya iqtisadçısı İ. Şumpeterolub. Sonradan bu
nəzəriyyə Almaniya iqtisadçısı Q.Menil, Sovet iqtisadçılarıakademik A.İ.Ançişkin,
professor L.S.Boyutin, professorY.V.Yakoves və başqaları tərəfindən inkişaf
etdirilmişdir.XX əsrin 30-cu illərində innovasiya haqqında tədqiqatların əsasını
qoyan Avstriya iqtisadçısı İ.Şumpeter özünün «İqtisadi inkişaf nəzəriyyəsi» əsərində
innovasiyaya texniki dəyişikliyin iqtisadi təsiri kimi baxmışdır. İ.Şumpater “İqtisadi
inkişaf nəzəriyyəsi” əsərində qeyd edir ki, innovasiyaprosesləri, yeni
kombinasiyalar, yeni texnikadan istifadə, yeni xammalınyaranması, yeni məhsulun
mənimsənilməsi, yeni təchizat bazarlarınınyaranması və istehsalın yenidən təşkili
nəticəsində formalaşırlar. M.C.Atakişiyev və Q.S.Süleymanovun fikrincə,
innovasiya bazar iqtisadiyyatına uyğun elm və texnikanın nailiyyətləri əsasında
istehlakçıların tələbatını ödəmək məqsədilə yeni əmək məhsullarını təklif etmək
üzrə tədbirlər olub, investisiyanın keyfiyyət tərəfini xarakterizə edir.
T.Q.Evdokimova, Q.A.Maxovikova, N.F.Efimovaya görə innovasiya prosesini elmi
biliyin innovasiya şəklinə düşməsi kimi yaxud ideyanın məhsul, texnologiya və ya
xidmətə çevrilməsi prosesi kimi müəyyən etmək olar.«Elmi-Texniki Tərəqqi»
lüğətində innovasiya yeni məmulat növlərinin, texnologiyaların, yeni təşkilati
formaların tətbiqinə və işlənib hazırlanmasına, yaradılmasına yönəldilmiş
yaradıcılıq fəaliyyətini ifadə edir.
Beləliklə,innovasiyanın dərk edilməsinə müxtəlif yanaşmaların təhlili belə bir
qənaətə gəlməyə imkan verir ki, innovasiyanın məxsusi məzmunu dəyişikliklərdən
ibarətdir, innovasiya fəaliyyətinin əsas funksiyası dəyişiklikləri optimal idarə
etməkdir.
Dünya inkişafının müasir mərhələsinin səciyyəvi xüsusiyyəti insan sivilizasiyasının
sənaye cəmiyyətindən postsənaye cəmiyyətinə keçidi sayılır. Bu isə, hər şeydən
əvvəl elm və texnikanın cəmiyyət həyatının bütün tərəflərinədaha da güclənməkdə
olan təsirinin qlobal xarakteri ilə, irimiqyaslı sosial-iqtisadivə tarixi dəyişikliklərə
aparan elmi texnoloji irəliləyişlərə əlaqədardır. Buna uyğun olaraq, iqtisadi artımın
14
əsas amillər və mənbələr dəsti də dəyişir. Bunlar içərisində iqtisadi sistemin inkişafı
səviyyəsinə təsir göstərmək qabiliyyətinə malik təbii resurslar və kapitalla yanaşı,
inteqral resursa çevriləbilən elmi biliklər daha mühüm əhəmiyyət kəsb etməyə
başlayır. Bu isə yeni biliklərin məhsul və ya texnoloji yeniliklərə çevrilməsini
təmin edən innovasiya prosesini ön plana keçirir. İnnovasiya prosesi aşağıdakı
tədbirlərin həyata keçirilməsini nəzərdə tutur:
-
yeni
növ
məhsulun
mənimsənilməsi
və
buraxılan
məhsulun
modernləşdirilməsi;
-
yeni maşın, avadanlıq və materialların istehsala tətbiqi;
-
yeni texnologiyaların və məhsulun yeni istehsal üsullarından istifadə
edilməsi;
-
istehsalın təşkili və idarəetmənin mütərəqqi metodları, vasitələri və
qaydalarının tətbiqi və s.
İnnovasiya prosesi sosial-iqtisadi münasibətlərin keyfiyyətini dəyişməklə
vəözünəməxsus yığım forması, xüsusi sərvət strukturu və yığım effektivliyinin
xüsusi qiymətləndirmə meyarları kəsb edən yeni innovasiya yönümlü iqtisadiyyatı
yaratmaqla bütün təsərrüfatçılıq sisteminin fəaliyyətində hakim rol oynamağa
başlayır. Bu zaman iqtisadi artım kimi istehsalın intellektləşdirilməsi çıxış edir,
yəni ÜDM artımı, əsasən, elmtutumluməhsul və xidmətlərin buraxılışı və
reallaşdırılması hesabına əldə edilir. Ümumən, bu tipli iqtisadiyyatın maddi bazası
yüksək inkişaf etmişmaşınqayırma ilə keyfiyyətcə istehsalın yeni təşkili ilə
xarakterizə
olunur
ki,
bunun
da
əsasında istehsal proseslərinin
avtomatlaşdırılmasını, informasiyalaşdırılmasını və intellektləşdirilməsini təmin
edən elmtutumlu sahələr dayanır. Elektronika, radiofizika, optoelektronika, lazer
texnologiyaları, müasir materialşünaslıq, kimya və kataliz, müasir aviasiya və
kosmonavtika sahələrində müəyyən edilən, bir sıra texnoloji və fundamental
ixtiralar və kəşflər, müasir informasiya texnologiyalarından istifadə edilməsi, mikro
və makroelektronika sahələrindəki alınmış nəticələr, habelə, nanotexnologiyalar
15
elmtutumlu məhsulların yaranmasına səbəb olur. Belə məhsulların alınmasını təmin
edən
texnologiyalar
elmtutumlu
texnologiyalaradlandırılır.
Elmtutumlu
texnologiyalardan istifadə edilməsi iqtisadi inkişafın yeni bir istiqamətinin
“İnnovasiya yönümlü iqtisadi inkişafın” yaranmasına səbəb olmuşdur. İnnovasiya
yönümlü iqtisadi inkişaf modeli öz yüksək səmərəliliyini dünyanın inkişaf etmiş
ölkələrinin timsalında sübuta yetirdi. Odur ki, innovasiyanın sürətləndirilməsi son
onilliklərdə bir sıra yeni xüsusiyyətlər kəsb etmişdir. Bu keyfiyyət dəyişiklikləri
özünü elm, texnika və istehsalın qarşılıqlı təsiri sferasında göstərir. Elmlə istehsalın
qarşılıqlı təsiri bu sahədə yeni rəqabət formasının meydana gəlməsinə səbəb olur.
Hal-hazırda yeni elmtutumlu texnologiyaları istehsalda mənimsəməyən müəssisələr
dünya bazarlarında rəqabət apara bilməz. Deməli, müəssisələrin inkişaf
strategiyasının işlənilməsində nəzərə alınacaq ən vacib şərt –elmi yeniliklərin və
elmtutumlu texnologiyaların istehsala tətbiqi olmalıdır.
Sənaye sivilizasiyanın daxilində postsənaye cəmiyyət tərzini təşkil edən yeni
elementlər cəmlənir və sürətlə özünə qüvvə toplayır. Hesab edirik ki, onun başlıca
əlamətləri aşağıdakılardır:
-daha yüksək bilik səviyyəsinə malik insanın formalaşması, həmin biliyin təbiətin
və cəmiyyətin inkişaf qanunları haqqında yeni təsəvvürlərəuyğunluğu;
- istehsalın mütərəqqiliyi, təkrar istehsal strukturunun köklü olaraq yenidən
qurulması,
insanın
şəxsi
tələbatına
önəm
verməklə
hərbsizləşdirmə
vəekologiyalaşdırma, daha yükəsk texnoloji quruluşa keçid;
- mülkiyyətin müxtəlif formalarını və istehsalın təmərküzləşməsi səviyyəsini üzvi
surətdə əlaqələndirən sosial-bazar iqtisadiyyatınınçoxukladlılığı;
- yumşaq tənzimləmə formalarına və inkişaf etmiş sosial müdafiə sistemli sərt
rəqabətə malik bazar təsərrüfatı;
- bərabərhüquqlu millətlərin könüllü ittifaqlarının formalaşması iləəlaqədəmilli
dirçəliş dövrünün başlanması;
Dostları ilə paylaş: |