16
- yüksək mədəniyyətin dirçəlişi; mənəvi təkrar istehsalın birinciliyi, elm tutumlu
istehsalın artımı, intellektual məhsula tələb, əqli əməklə məşğul olanların payının
artması.
Yuxarıda qeyd edilən qlobal meylləri ölkənin və onun iqtisadiyyatının bütün
sahələrinin və ilk növbədə elmi-texniki və innovasiya sferalarının gələcək inkişaf
ssenarilərinin işlənməsində mütləq nəzərə almaq lazımdır. Azərbaycanın dünya
iqtisadiyyatına qoşula bilməsinin mütləq şərtlərindən biri elmi-texniki və
innovasiya fəaliyyətinin aktivləşdirilməsi, yüksək texnologiyaya malik elmtutumlu
istehsalın inkişafı əsasında iqtisadiyyatın struktur cəhətdən yenidən qurulması, daha
yüksək texnologiyalı uklada keçid sayılır.
Elmi(elmi-tədqiqat) fəaliyyət- elmi biliklərin alınmasına və tətbiqinəyönəldilmiş
fəaliyyətdir. Fundamental elmi tədqiqat- insanın, cəmiyyətin onuəhatə edən təbii
mühitin formalaşması, fəaliyyəti və inkişafının əsasqanunauyğunluqları haqqında
yeni biliklərin alınmasına yönəldilmiş təcrübivə ya nəzəri fəaliyyətdir. Tətbiqi elmi-
tədqiqat- təcrübi məqsədlərə nailolunması və konkret vəzifələrin həlli üçün üstün
olaraq yeni biliklərin tətbiqinəyönəldilmiş tədqiqatıdır.Elmi-texnikifəaliyyət(ETF)-
texnoloji, mühəndis, iqtisadi, sosial,humanitar və digər problemlərin həlli, elmin,
texnika və istehsalın vahid sistem kimi fəaliyyətinin təmin olunması üçün yeni
biliklərin alınmasına, tətbiqinəyönəldilmiş fəaliyyətdir.Təcrübi işləmələr elmi
tədqiqatların aparılması nəticəsində və ya əməlitəcrübə əsasında əldə edilmiş
biliklərə əsaslanan, insanın həyat vəsağlamlığının qorunmasına, yeni materialların,
məhsulların, proseslərin, qurğuların, xidmətlərin, sistem və ya metodların
yaradılmasına vəgələcəkdəonların təkmilləşdirilməsinə yönəldilən fəaliyyətdir.ETF
yalnız nəticəsi elmi tədqiqat və təcrübi-konstruktorişləmələr(ETTKİ) sayılan
fəaliyyət sferasını deyil, həm də layihə, konstruktortəşkilatlarının, istehsal
aparatının, təsərrüfat və sənaye sahələrinin bu nəticələri reallaşdırmaq
qabiliyyətini, o cümlədən bunun üçün biliklərə malik olacaq kadrların hazırlanması
qabiliyyətini özündə birləşdirir. ETF kateqoriyasını müəyyən edilməsinə bu cür
17
yanaşma elmi-texniki tərəqqinin idarə olunması üçün metodoloji cəhətdən çox
vacibdir. Ona görə ki, bu yanaşmaya yeni
yexnika və texnologiyaların yaradılmasının, istehsalı və tətbiqinin bütün mərhələ və
formalarında qarşılıqlı əlaqədə olmalıdırlar. O, “elmi-istehsal-istehlak” tsikli
haqqında təsəvvürü praktiki olaraq üzvi vəhdətdə istifadəetməyə imkan verir. Belə
yanaşma həm də ona görə məhsuldardır ki, o, insan fəaliyyətinin bu sferasının
təşkili formalarını müxtəlif tipli və səviyyəli elmi-texniki komplekslərin
formalaşdırılması zəruriliyinin əsaslandırılmasına qədər izah edir və şərtləndirir.
Elmin bilavasitə məhsulu- özündə yeni bilikləri əks etdirən və onunmütəxəssislər
tərəfindən eyni başa düşülməsini və mənimsənilməsini təmin edən anlayışlar, nəzəri
konstruksiyalar, modellər və digər informasiyalardır. Bu məhsul əmtəəyə çevrilir və
yenilik kimi çıxış edir. Elmin məhsulu və ya intellektual məhsul iki yolla: bazar və
qeyri-bazar reallaşdırılması yolu iləistifadə oluna bilər.
Beləliklə, yuxarıda qeyd etdiklərimi ümumiləşdirərək belə qənaətə gələ bilərəm
ki, innovasiya dedikdə, yeni əmtəə, xidmət, texnologiyalar, təşkilati forma,
idarəetmə metodu şəklində öz praktiki təcəssümünü və tətbiqini tapmış ideyaların
reallaşdırılması üzrə yaradıcılıq prosesi başa düşülməlidir.
İnnovasiyanın mənşəyini izah edən iki ehtimal: “texnoloji məkan” və“tələbin
çağırışı” ehtimalları mövcuddur. “Texnoloji məkan” ehtimalı Q.Menş tərəfindən
irəli sürülmüşdür. Bu ehtimala görə, innovasiyanın meydanaçıxması mənbəyi kimi
istehsalın daxili qanunauyğunluqları çıxış edir. K.Frimenin tərəfdarı olduğu “tələbin
çıxarışı” ehtimalına görə isə innovasiyanın yaranmasında müəyyənedici amil
tələbdir. Real həyatda innovasiyanın meydana çıxmasında bunlardan hansı birisinin
ilkin səbəb kimi çıxış etdiyini müəyyən etmək çətindir.
İnnovasiya menecmentində iki əsas istiqamət ayrılır. Birinci istiqamətinmahiyyəti
ondan ibarətdir ki, innovasiya öz inkişafında(həyat tsiklində) ideyadan tətbiqə qədər
hərəkət etməklə formasını dəyişir. İstənilən digərproses kimi innovasiyanın da
formalaşması amillər çoxluğunun mürəkkəbqarşılıqlı təsiri ilə şərtlənir. İkinci
istiqamət Azərbaycan üçün də son dərəcəaktual olan innovasiyadan sahibkarlığa
18
hərəkətdir. Bəzi ədəbiyyatlarda bunəzəriyyə innovatikaadını almışdır. Burada artıq
innovatikanın öz daxilindəyeni müstəqil istiqamətlər meydana çıxır: yeniliyin
formalaşması, yeniliklərəmüqavimət, diffuziya(yeniliklərin yayılması); insanın
yeniliklərə vəonların insan tələbatına uyğunlaşması; innovasiya təşkilatları;
innovasiya qərarlarının işlənib hazırlanması və s.
İnnovasiyaların yaranma mənbələrini və amillərinisistemləşdirək. Innovasiyanın
meydana çıxma mənbələri dedikdə, innovasiyanın yaradılmasının qeyri-mümkün və
ya çətin olduğu fundament başa düşülməlidir. Belə mənbələrin iki əsas qrupunu
ayırmaq olar:
-artan tələbatla onların ödənilməsinin məhdud imkanları arasında ziddiyyət;
-elmi-intellektual da daxil olmaqla cəmiyyət tərəfindən toplanmış resurs potensialı.
Innovasiyanın meydana çıxması amilləri isə o qüvvələrdir ki, onlarcəmiyyətin
tələblə yeni yaradılmış biliyin hazır nəticəyə keçdiyinə imkanverirlər.Həmin
amilləri iqtisadi, texnoloji və sahibkarlıq amilləri kimiqruplaşdırmaq olar. Gəlin
innovasiyanın yuxarıda qeyd etdiyimiz mənbə və amillərini araşdıraq:
Qlobal və makrosəviyyədə innovasiyanın universal mənbəyi çox sürətləartan
tələbatla onların ödənilməsi imkanları arasındakı ziddiyyətdir.Məhdudresurslara
malik olan cəmiyyət öz tələbatını ödəməyin bütün yeni və daha effektiv üsullarını
ixtira etməyə məcburdur. Insanların hər növbəti nəsli nail olduğu səviyyədən imtina
edir və daha yüksək tələblər irəli sürürlər. Mikroiqtisadi səviyyədə bu ziddiyyətin
meydana çıxmasının konkret ifadəsi resursların məhdudiyyəti şəraitində onların
daha effektiv istifadəsi üzrəalternativ imkanlar sayılır. Rəqabət iqtisadi artımın
tərkib elementi kimi çıxış edərək innovasiya üçün stimullar yaradır. Y. Şumpeter
“...yeni əmtəənin, yeni texnologiyanın, xammalın, yeni mənbəyin, təşkilin yeni
tipinin kəşfinə...” əsaslanan rəqabətəəhəmiyyət verirdi. Rəqabət istehsal artımını və
xərclərin ixtisarını təmin edən güclü mexanizmdir. Rəqabət potensial təhlükə kimi
də kəsərlidir.“...demək olar ki, o, hələözünün gəlişinə qədər qayda-qanun öyrədir.
Biznesmen özünü, hətta öz sahəsində tam inhisarçı sayıldığı vaxtda belə, rəqabət
mühitində hiss etməlidir...”Mənfəətin artırılması əslində innovasiyalı üstün
Dostları ilə paylaş: |