Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
73
üçün 114,09 dollar olmuşdur. Ümumilikdə Azərbaycan neftin bir barelinin orta illik qiyməti 2013-cü il üçün 112,03 dollar olmuşdur. 2014-cü ildə “Azəri-Çıraq-Günışli” yatağının tədqiqi, inkişafı və istismarıyla bağlı Azərbaycan və beynəlxalq neft şirkətləri arasında 1994-cü ildə “Əsrin müqaviləsi”- in imzalanması xarici tərəfdaşlarla uğurlu əməkdaşlıq və ölkəmizin neft strategiyası üçün təməl qoymuşdur. Xarici əməkdaşlarla birgə səylərin nəticəsi olaraq bu strategiyanın reallaşdırılması çərçivəsində aparılan böyük miqyaslı araşdırmalar bizə son illərdə neft və qazın nəqli üzrə diversifikasiya olunmuş boru kəmər infrastrukturunun yaradılmasına imkan verdi. Bu infrastrukturun əsas elementləri neft və qaz resurslarının nəqliylə bağlı həyata keçirilən müxtəlif transregional layihələrdir. Bütün bu nailiyyətlər ölkənin iqtisadiyyatının təməlini qoydu və davamlı iqtisadi inkişafa təkan verdi. İqtisadiyyatın qeyri-neft sektorundakı göstəricilər də çoxalıb, onun ÜDM-dəki payı da artıb. Bugün Azərbaycanın enerji strategiyası uğurla həyata keçirilir və ölkənin iqtisadi potensialının güclənməsinə, əhalinin rifah halının yaxşılaşmasına, bütün regionun makroiqtisadi göstəricilərinin artmasına əhəmiyyətli töhfə verir. Azərbaycanın neft sahəsi güclü inkişaf etsə də, digər sahələrdə istifadə edilməmiş böyük potensial vardır. Bu sahələrlə bağlı transregional layihələrin həyata keçirilməsi və bu istiqamətdə investisiyaların yatırılması həm Azərbaycanın iqtisadi cəhətdən inkişafına, həm də çoxtərəfli beynəlxalq əməkdaşlıq münasibətlərini inkişafına təkan verəcək. Təbii qazın nəqli ilə bağlı həyata keçirilən transregional layihələr də Azərbaycanı böyük regional təchizatçıya çevirəcək. Bu proses xüsusilə 2020-ci ildən sonrakı dövrdə tədricən azalacaq neft gəlirlərini kompensasiya edəcək. Bu istiqamətdə Azərbaycanın Rusiya üçün rəqib qismində çıxış edəcəyi gözlənilsə də, SOCAR rəsmilərinin bildirdiklərinə görə Azərbaycan qazının Avropaya ixrac olunan həcmi Rusiyayla rəqabət aparacaq səviyyədə olmayacaq. Lakin əvvəldə deyildiyi kimi Şərq istiqamətindən böyük həcmdə qazın bizim həyata keçirdiyimiz
74
layihələr vasitəsilə daşınması Azərbaycanı regionun vacib tranzit ölkəsinə çevirməklə bərabər, böyük tranzit gəlirləri də gətirəcək.
75
Göründüyü kimi transregional səviyyədə hər hansı bir layihənin həyata keçirilməsi heç də asan bir iş deyil. Böyük bir ərazini əhatə etməklə bərabər, böyük bazarlara çıxış imkanları vəd edən layihələr üstündə güclü siyasi və iqtisadi rəqabət mövcud olur. Layihələrdən də başa düşüldü ki, uzunmüddətli perspektivdə yalnız daxili resurslar hesabına layihələrin planlaşdırılması düzgün deyil. Bunun bir neçə səbəbi var. Birincisi, bildiyimiz kimi enerji resursları tükənməz deyildir. Hər hansı bir layihəyə başlayarkən adətən gələcəkdə layihənin genişləndirilməsi imkanları da nəzərə alınır. Necəki qeyd olunan təbii qaz layihələri üzrə gələcəkdə Türkmənistan və İran qazlarının da layihəyə qoşulması nəzərdə tutulurdu. İkincisi, layihələrin heç də hamısı əvvəlcədən planlaşdırılmış müddətdə və vəsait hesabına başa gəlmir. Müxtəlif amillərin nəticəsi olaraq müddət uzana, tələb olunan investisiya həcmi isə yüksələ bilər. Üçüncüsü, layihələr planlaşdırılarkən layihəyə mümkün qədər daha çox investorların cəlbi onların gələcək layihələrdə də iştirakına əsas yarada bilər. Bu illərdə Azərbaycanın enerji resurslarının ixracı və onlardan gələn gəlirlər əsasən artan istiqamətdə getmişdir. Bundan əlavə müxtəlif layihələr çərçivəsində Azərbaycana yönəldilən xarici investisiyaların həcmi də artmışdır. Yalnız son dövrdə dünyada neftin qiymətinin düşməsi neft gəlirlərimizə də təsir etmişdir. Lakin bu vəziyyətin tezliklə stabilləşməsi gözlənilir. 2005-ci ildən sonra iqtisadiyyata yönləndirilən ümumi investisiyanın həcmi təqribən 3 dəfə, xarici investisiyaların həcmi isə 2 dəfədən çox artmışdır. Bu müddətə neft sahəsində çalışanların orta aylıq nominal əmək haqqısı həm dövlət, dəm də qeyri-dövlət sektoru üzrə 5 dəfəyədək artmışdır. 76
2005-ci ildən bəri həyata keçirilən layihələrə olan böyük tələblə əlaqəli ölkədə neft hasilatı 2 dəfə, yeni ehtiyyatların kəşfi və Azərbaycanın qaz ixracatçısına çevrilməsiylə bərabər qaz hasilatı da 5 dəfədən çox artmışdır. Azərbaycan iqtisadiyyatına fikrimcə ən çox təsir etmiş layihə kimi BTC üzrə apardığımız reqressiyaların nəticəsindən aydın şəkildə layihənin ÜDM və onun tərkib hissələrinə təsiri görülmüşdür. Həyata keçirilmiş əsas transregional layihələrdə Azərbaycanın Gürcüstan və Türkiyəylə qurduğu üçtərəfli əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq münasibətləri böyük rol oynamışdır. Bütün layihələr hər üç tərəfin marağı nəzərə alınmaqla reallaşdırılmış və bütün tərəflər üçün qazanclı olmuşdur. Hazırda Azərbaycan üçün daha çox Avropa bazarına çıxış maraqlı olsa da, paralel olaraq Şərq istiqamətində də müxtəlif işlər görülür və Asiya dövlətləri ilə yeni əməkdaşlıqlar qurulur. Azərbaycanın əsas məqsədlərindən biri də Avropa bazarı üçün enerji təchizatçısı rolundan daha çox, Şərqdən Qərbə doğru istiqamətlənmiş böyük bir sistemdə tranzit ölkə rolu oynamaqdır. Əgər əvvəllər reallaşdırılan layihələrdə Azərbaycan əsasən istehsalçı rolunu oynayırdısa, gələcək layihələrdə istehsalçı ilə yanaşı daha çox tranzit ölkə kimi gəlirlərin artırılması nəzərdə tutulub. Layihələrin əksəriyyətinin neft və qaz layihələriylə bağlı olması ölkənin bir istqamətdən aslılığına səbəb olur. Bu səbəbdən son illərdə neft və qaz layihələrindən gələn gəlirlərin və xarici investisiyaların qeyri-neft sektorunun fərqli istiqamətlərinə yönləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidi. Belə layihələrin həyata keçirilməsi Azərbaycanın əməkdaşlıq etdiyi ölkələrlə inteqrasiya proseslərinin daha da dərinləşməsinə və genişlənməsinə imkan yaradacaq. 77
İstifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı
Azərbaycanın dünya iqtisadiyyatının inteqrasiya yolları - Ç.M.Abbasov. Elm nəşriyyatı. Bakı - 2005.
Əli Həsənov. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti. Bakı, 2005
“Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsi” - Ağalar Abbasbəyli, Etibar Nəcəfbəyli, Bakı - 2007
“Azərbaycan Respublikasının müasir dünya siyasətində yeri və rolu” - Hikmət Babaoğlu, Bakı-2009
Ливенцев Н.Н., Костюнина Г.М., «Международное движение капитала», М.: Экономист, 2004;
Андрианов В.Д. Россия: Экономический и инвестиционный потенциал. М., 2002;
Ковалев В.В. Методы оценки инвестиционных проектов. - М.: Финансы и статистика, 2003.
“Баку-Тбилиси-Джейхан: от видения к реальности”, Алиев Н. А., Баку - 2001
Исмаилов Э., Полухов Э. Противостояние «старых» и «новых» игроков на политической карте Кавказа // Центральная Азия и Кавказ, 2004
Trans-Anatolian gas pipeline: Challenges and Prospects for the Black Sea countries and the Balkans, 2012
Azərbaycan Respublikasının dövlət statistika komitəsi – Azərbaycanın sənayesi – statistik məcmuası 2014
Center for Economic and Social Development (CESD), Baku, April 07, 2015 -Azerbaijani Oil Income in March 2015 78
Center for Economic and Social Development (CESD), Policy Paper on Revenue Management in Azerbaijan, Oil and Gas Revenue Management in Azerbaijan, November 2013
Prezident kitabxanası – Azərbaycan beynəlxalq arenada-Musa Qasımlı və Elmira Hüseynovanın
Dövlət Statistika Komitəsi - www.stat.gov.az
http://www.azerbaijan.az/portal/Economy/OilStrategy
Azərbaycan Respublikası İqtisadi İnkişaf Nazirliyi - http://www.economy.gov.az/index.php?lang=az
www.bp.com
http://www.socar.az/socar/az/home/
Beynəlxalq Valyuta Fondu - imf.org
79
İnteqrasiya proseslərinin getmə istiqamətləri haqda danışarkən ölkələrarası əlaqələrin əhəmiyyəti xüsusilə qeyd olunmalıdır. Bu əlaqələr özünü müxtəlif səviyyələrdə biruzə verir ki, transregional layihələrin həyata keçirilməsi əlaqələrin inkişafı və genişləndirilməsi məqsədilə bugün ən geniş istifadə olunan üsullardan biridir. Azərbaycanda həyata keçirilən transregional layihələrin Azərbaycan üçün əsas faydaları ölkənin regionda və ən əsası Avropada tanınmasına şərait yaradaraq ölkəmizə etibarlı bir əməkdaş reputasiyayı formalaşdırmasıdır. Bütün bunlar gələcəkdə daha geniş coğrafi əraziləri və yeni bazarları əhatə edən transregional layihələrin reallaşdırılması üçün əsas yaratmışdır. Təkcə bunu qeyd etmək kifayətdir ki, Avropa bazarının böyük həcmdə təbii qaz ehtiyatlarına olan ehtiyacının qarşılanması üçün çoxlu sayda müxtəlif layihələr təklif olunmuşdur. Eyni bir hədəfə istiqamətlənmiş bir neçə layihə arasında seçim edərkən layihənin iqtisadi səmərəliliyi, siyasi və s. amillər nəzərə alınır. Layihə təklif olunarkən layihənin iştirakçılarının hər birinin maraqlarının maksimum dərəcədə hesaba alınması vacibdir. Daha qısa müddətdə, daha təhlükəsiz həyata keçirilməyə imkan verən layihələr üstünlüyə malikdir. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra dünyada və regionda gedən proseslərdə aktiv iştirak etmiş, xarici iqtisadi əlaqələrində öz strategiyasını yürütməyə başlamışdır. “Əsrin müqaviləsi” imzalandıqdan sonra bu strategiya əsasən neft istiqamətində yönlənmişdir. Azərbaycan artıq bu proseslərdə iştirak etməklə qalmır, əhəmiyyətli transregional layihələrin təşkilatçısı kimi də çıxış edir. Azərbaycanın enerji resursları ilə bağlı layihələri Bakı-Supsa və Bakı- Novorossiysklə başlamış, daha sonra Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft boru kəməri, Bakı- Tbilisi-Qars dəmiryolu xətti kimi daha iri həcmli layihələrlə davam etdirilmişdir. 80
Avropa da Rusiyadan aslılığın azaldılması və enerji ehtiyyatlarının nəqlinin diversifikasiya və təhlükəsizliyinin təmin olunması məqsədilə Azərbaycanla əməkdaşlıqda və ortaq layihələrin həyata keçirilməsində maraqlıdılar. Avropa Birliyi müxtəlif layihələr çərçivəsində (INOGATE, TACIS və s.) Azərbaycanda infrastrukturun inkişafı, enerji təhlükəsizliyi, resursların nəqliylə bağlı tədbirlərə vəsait ayrılaraq dəstək verilməkdədir. Şahdəniz yatağının hasilata başlamasından sonra Azərbaycan dünyada yalnız neft deyil, həmçinin qaz ixracatçısı kimi də tanınmışdır. Bakı-Tbilisi-Ərzurumu qaz kəmərinin istismara verilməsiylə ölkəmiz özünü fərqli istiqamətdə də sınamış oldu. Bu sınaqdan uğurla keçdikdən sonra daha böyük bazarlara hədəflənmək üçün paralel olaraq yeni yataqların araşdırılması da aparılmışdır. Avropaya qaz nəqliylə bağlı ilk əvvəl Nabucco layihəsiylə başlayan danışıqlar, sonra daha real görünən TANAP, TAP və daha bir neçə layihələrlə davam etdirilmişdir. Bu kəmərlərin Avropada artıq mövcud olan sistemlə əlaqələndirilməsi nəticəsində Azərbaycan demək olar ki, Avropa bazarının böyük bir hissəsinə çıxış əldə edə bilər. Azərbaycan inteqrasiyasını yalnız Qərb – Avropa istiqamətində deyil, Şərq – Asiya istiqamətində də genişləndirmişdir. Tarixi İpək yolunun bərpası və başqa layihələr istiqamətində Asiya dövlətləri ilə də
əməkdaşlıq əlaqələri genişlənməkdədir. Azərbaycanda belə böyük layihələrin həyata keçirilməsi ölkənin region və dünyada nüfuzunu artırmaq və ölkənin iqtisadi rifah səviyyəsinin yüksəlməsi baxımından əhəmiyyətlidir.
81
Говоря о направлениях интеграционных процессов, следует особо отметить важность отношений между странами. Эта связь проявляется на разных уровнях. Сегодня реализация транс-региональных проектов является одним из наиболее широко используемых методов развития и расширения этих отношений. Главные преимущества трансрегиональных проектов, осуществляемых в Азербайджане, это признание страны в регионе, а самое главное в Европе, и формирование репутации надежного партнера. Все это в будущем создаст основу для трансрегиональных проектов, охватывающих широкие географические районы и новые рынки. Достаточно сказать, что
для удовлетворения потребностей европейского рынка в крупных объёмах природного газа , были предложены ряд различных проектов.
При выборе между несколькими проектами, направленными на одну и ту же цель, принимается во внимание экономическая эффективность проекта, политические и другие факторы. При предложении проектов важно максимально принимать во внимание интересы всех участников проекта. Проекты, которые позволяют реализовать за более короткое время и более безопасно, имеют преимущество. Азербайджан после обретения независимости приняла активное участие в процессах, идущих в мире и в регионе, осуществляя свою стратегию внешнеэкономических связей. После подписания "Контракта века» эта стратегия в основном ориентирована на нефть. Азербайджан выступает не только участником этих процессов, но и организатором крупных трансрегиональных проектов. Проекты, связанные с энергетическими ресурсами Азербайджана начались с Баку-Супса и Баку-Новороссийск , и продолжаются
82
такими крупно-масштабными проектами как Баку-Тбилиси-Джейхан и Баку- Тбилиси-Карс. Европа заинтересована в сотрудничестве с Азербайджаном и в реализации совместных проектов с целью диверсификации источников энергетических ресурсов, обеспечения безопасности и снижения зависимости от российских поставок. В рамках различных проектов Европейского союза (INOGATE, TACIS, и т.д.) вложены инвестиции в поддержку развития инфраструктуры Азербайджана, энергетической безопасности, и транспортировки ресурсов. После начала добычи нефти с месторождения Шах-Дениз, Азербайджан стал известен в мире не только как экспортер нефти, но также и газа. Постройкой газопровода Баку-Тбилиси-Эрзурум наша страна
потвердила себя в другом направлении. После успешного испытания с целью выйти в более крупные рынки, параллельно были проведены исследования новых месторождений. В начале были проведены переговоры по транспортировке газа в Европу начавшиеся проектом Nabucco, далее продолжались более реалистичными TANAP, TAP и рядом других проектов. В результате связывания этих трубопроводов с уже существующими в Европе системами, можно получить доступ к значительной части европейского рынка. Азербайджан расширил свою интеграцию не только в направлении Запада - Европы, но и Востока - Азии. Возрождение исторического Шелкового Пути и другие проекты направлены на расширение сотрудничества с азиатскими странами. Реализация таких крупных проектов в Азербайджане важна с точки зрения увеличения влияния страны в мире и в регионе, и повышение экономического благосостояния.
83
When speaking about the movement directions of integration process the importance of relations between countries was emphasized. This relationship appears in different levels as for the purpose of the realization of trans-regional projects, development and expansion of relations which are one of the most widely used methods today. The main benefits of trans-regional projects carried out in Azerbaijan is the fact of positively recognition in the region and most importantly in Europe with the reputation of a reliable partner. All this factors have formed base for the realization of trans-regional projects in the future, covering a wider geographic areas and new markets. It is vital to notify that a number of different projects have been offered to meet the needs of large volumes of natural gas reserves of European market. When making the choice between several projects aimed at the same goal, the project's economic efficiency, political factors and so on. are taken into account. When proposing the project it is important to maximize the interests of all participants in the project. After Azerbaijan gained its independence, the active participation in the world and in the region have started to pursue its strategy of foreign economic relations. After signing the "Contract of the Century" this strategy is focused on the oil. Azerbaijan not only acting part as a partner in this processes but olso plays its role as an organizer. Energy resources projects of Azerbaijan have started with, Baku-Supsa and Baku-Novorossiysk, then the Baku-Tbilisi-Ceyhan oil pipeline, and continued with such as large-scale projects like Baku-Tbilisi-Kars railway. 84
For the purpose of diversifying energy resources, ensuring the safety and reducing dependence on Russian supplies Europe is also interested in cooperation with Azerbaijan in the implementation of joint projects. Within the various projects, the European Union (INOGATE, TACIS, etc.) also supports Azerbaijan's infrastructure by financing acts of development, energy security, resources support events. After the start of Shah Deniz field project world recognized Azerbaijan not only as an oil producer but also as a main gas exporter. With the supply of the gas pipeline Baku-Tbilisi-Erzurum, country tried its hand in a different direction. After successfully passing this test investigation of to the new fields have been carried out in order to target larger markets. Firstly, the talks about the Nabucco project related to gas export to Europe, then a more realistic-looking TANAP, TAP and several other projects were in progress. As a result of the linking system of pipelines with the one already existing in Europe, Azerbaijan can almost gain access to a large portion of the European market. Azerbaijan extended its integration not only into the Western Europe direction, but also into the direction of Eastern Asia. Rebuilding of Historical Silk Road and other projects are aimed to expanding cooperation with Asian countries. Organization of such a large scaled projects in Azerbaijan is important to enlarge the status of country within the region and in the world and increasin the country's economic well-being. Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|