Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sxem 1.1.3. Tədavül fondlarının tərkib elementləri.
- Cədvəl 1.1.1. Azərsun Holdinq MMC və onun törəmə müəssisələrinin 31 dekabr 2014-cü il
- Azərsun Holdinq MMC-nin 31 dekabr 2014-cü il tarixində başa çatan il üzrə dövriyyə aktivləri
- Cəmi 275,156,013 100
11
Bitirilməmiş istehsal - işlənib hazırlanma prosesində olan və ya iş yerində işlə- nib hazırlanmağı gözləyən əmək cisimləridir.
Hazır məhsulu dövriyyə fondlarına aid etmək doğru deyil. Onlar tədavül fondlarına aid olunur.
Dövriyyə fondlarının təxminən 70 %-ni istehsal ehtiyatları, 25 %-ni bitməmiş istehsal və özünün istehsalı olan yarımfabrikatlar, 5 %-ni isə gələcək dövrün xərcləri təşkil edir.
Hər bir müəssisənin tədavül prosesinə xidmət edən tədavül fondları da vardır.Tədavül fondları məhsulun satışı ilə bağlı olan firmanın kommersiya fəaliyyətinə çəkilən xərclərdir.Tədavül fondlarının bir hissəsi müəssisənin anbarlarında yerləşdirilərək, qablaşdırmanı, komplektləşdirməni, alıcıya göndərilməsini gözləyir. Qalan hissə isə alıcıya göndərilmiş, yolda olan və ya alıcıya çatan ancaq hələlik haqqı ödənilməmiş hazır məhsullardır. Müəssisənin banklarda olan hesablaşma hesablarındakı və müəssisənin kassasındakı pul vəsaitləri də tədavül fondlarına daxil edilir. Tədavül fondlarının tərkibi Sxem 1.3-də göstərilmişdir.
reallaşdırıldıqdan sonra pul formasını alır. Müəssisənin məhsul satışından əldə etdiyi pulun xeyli hissəsi yenidən əmək predmetlərinin alınmasına, əmək haqqına sərf edilir tədavül fondları göndərilmiş,lakin dəyəri ödənilməmiş mallar anbarlardakı hazır məhsul hesablardakı vəsait kassa və hesablaşma hesablarında olan pul vəsaitləri debitor borcları
12
və proses yenidən təkrar olunur. Yəni, dövriyyə fondları və tədavül fondları ardıcıl şəkildə bir-birini əvəzləyir. Bu səbəbdən də bu fondlar dövriyyə vəsaitləri adı altında birləşdirilir. Qeyd olunanlara əsasən dövriyyə vəsaitlərinə belə tərif vermək olar ki, dövriyyə vəsaitləri - dövriyyə fondlarının və tədavül fondlarının dəyər göstəricisi ilə ifadə olunmuş məcmusundan ibarət olub, həm istehsal, həm də tədavül prosesinə xidmət edir.
Müxtəlif əlamətlərə görə dövriyyə vəsaitlərinin təsnifləşdirilməsi həm nəzəri, həm də praktiki xarakter daşıyır. Dövriyyə aktivləri tərkibinə, mövcudluq formasına, əmələgəlmə mənbələrinə, likvidlik səviyyəsinə, fəaliyyət növlərində iştirakına, müəssisəyə mənsubiyyətinə görə təsnif oluna bilər. Bu təsnifləşdirmə əlamətlərinə və onlara əsasən dövriyyə aktivlərinin necə qruplaşdırıldığına nəzər salaq.
İstehsal prosesində roluna görə dövriyyə vəsaitləri dövriyyə fondları və tədavül fondlarına ayrılır ki, onların da təsnifatı yuxarıda Sxem 1.2 və Sxem 1.3-də göstərilmişdir.
Dövriyyə aktivlərinin təsnifat əlamətlərindən biri də onların mövcudluq forması ilə bağlıdır. Mövcudluq formasına görə dövriyyə aktivlərini qeyri-monetar dövriyyə aktivləri (materiallar, bitməmiş istehsal, gələcək dövrün xərcləri, hazır məhsul) və monetar dövriyyə aktivləri (verilmiş avanslar, debitor borcları, qısamüddətli qiymətli kağızlar, qısamüddətli paylar, pul vəsaitləri və ekvivalentləri) olmaqla 2 qismə ayırırlar.
Dövriyyə vəsaitləri normalaşdırma ilə əlaqədar olaraq aşağıdakı kimi təsnif olunur:
Normalaşdırılan dövriyyə vəsaitləri – onlar üzrə normativlər qoyulur.
Normalaşdırılmayan dövriyyə vəsaitləri –dövriyyə vəsaitlərinin miqdarına nəzarət normativlər üzrə yox, faktiki məlumatlar əsasında həyata keçirilir.
Formalaşma mənbələrinə görə dövriyyə aktivləri müəssisənin öz dövriyyə vəsaitləri, onlara bərabər tutulan dövriyyə vəsaitləri, borc alınan dövriyyə vəsaitləri, cəlb edilən dövriyyə vəsaitləri kimi qruplaşdırılır. 13
Likvidlik baxımından dövriyyə vəsaitləri yüksək likvidli, tez realizə olunan vəsaitlər, zəif realizə olunan vəsaitlər kimi təsnif olunur.
Dövriyyə vəsaitlərinin digər bir təsnifat əlaməti isə kapital qoyuluşu riskidir. Bu baxımdan dövriyyə vəsaitləri minimal riskli investisiyalar, az riskli investisiyalar, orta riskli investisiyalar və yüksək riskli investisiyalara ayrılır.
Neft - kimya müəssisələrində dövriyyə vəsaitlərinin təxminən 65%-ni dövriyyə fondları təşkil edir ki, onların da 60%-i istehsal ehtiyatlarından ibarət olur.Maşınqayırma sahəsində isə dövriyyə vəsaitlərinin 80%-ni dövriyyə fondları təşkil edir. Onun da 60%-i istehsal fondlarının payına düşür. Ümumiyyətlə, məhsul istehsalı ilə məşğul olan müəssisələrdə dövriyyə vəsaitlərinin tərkibində istehsal fondlarının payı daha çoxdur. Bunu ―Azərsun Holdinq‖ MMC misalında Cədvəl 1.1.1-də nəzərdən keçirə bilərik [23]:
il tarixində başa çatan il üzrə dövriyyə aktivləri Həcmi, AZN Ümumi həcmdə nisbəti, % Bioloji aktivlər 89,710 1
174,461,667 63
Ticarət və digər debitor borcları 59,513,110 21 Əlaqəli tərəflərdən alınacaq məbləğlər 32,432,431 12
Pul vəsaitləri və pul vəsaitlərinin ekvivalentləri 8,659,095 3
275,156,013 100
Yüklə 1,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|