29
arasında kəsgin fərqlərin yaranmasına səbəb olur. Bu da əhalinin təbəqələĢməsinə
gətirib çıxarır, cəmiyyətdə sosial gərginliyə səbəb olur. Ona görə də bu problemin
həlli üçün gəlirlər sahəsində aparılan dövlət siyasətinin, vergiqoymanın düzgün
təĢkilinin boyük əhimiyyəti vardır.
Cədvəl 2.1.1. Əhalinin həyat səviyyəsi və ev təsərrüfatlarının tədqiqatı
Ölkə üzrə əhalinin əsas gəlir mənbələri
Göstərici
2010 2011 2012 2013 2014 2015
dövlət sektorunda muzdlu iĢ (faiz)
16.3
16.0 15.9
17.4
19.1 16.8
özəl sektorda muzdlu iĢ (
faiz)
5.9
6.1
5.9
6.7
7.2
6.3
kənd təsərrüfatında muzdlu iĢ (faiz)
0.2
0.2
0.2
0.3
0.2
0.2
sahibkarlıq, kommersiya və s. (
faiz)
5.8
6.1
6.5
7.6
7.9
7.1
öz təsərrüfatında iĢləyir (faiz)
19.6
18.1 18.5
18.0
14.7 15.7
peĢəsi üzrə sərbəst fəaliyyət (faiz)
9.5
10.3 9.8
10.4
10.6 10.0
xüsusi Ģəxs yanında iĢ (faiz)
3.1
2.7
2.5
2.2
2.1
1.7
pensiya (
faiz)
14.4
15.5 15.5
16.0
15.3 15.7
təqaüd (faiz)
0.9
0.7
0.7
0.7
0.7
0.6
sosial müavinətlər (
faiz)
1.8
1.5
1.7
0.9
0.6
0.4
himayədə (faiz)
22.2
22.4 22.6
19.2
20.9 24.7
ölkə xaricindən göndərilən pul (faiz)
0.3
0.3
0.3
0.4
0.5
0.5
üvanlı sosial yardım (faiz)
0.0
0.1
0.1
0.1
0.1
0.3
digər mənbələr (
faiz)
0.0
0.0
0.0
0.0
0.0
0.1
Cəmi gəlir mənbələri (faiz)
100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0
iĢsizlik üzrə müavinət (faiz)
0.0
0
0
0.0
0.0
0.0
Mənbə.. Statistika.gov.az
Cədvəldən 2.1-dən görüldüyü kimi ən çox gəlir mənbəyi himayə, öz təsərrüfatında
iĢləyənlər, dövlət sektorunda muzdlu iĢləyənlər əldə edirlər. Ümumiyyətlə, istər
sosializm, istərsə də bazar sistemində əhali gəlirlərinin əsas mənbəyini əmək haqqı
təĢkil edir. Lakin xüsusi mülkiyyətə məhdudiyyət qoymayan bazar və ya qarıĢıq
30
iqtisadi sistemin bərqərar olduğu ölkələrdə ev təsərrüfatları əmək haqqı ilə yanaĢı,
mülkiyyətci olduqları istehsal amillərindən də yetərincə gəlir əldə edirlər.
Gəlirlərin dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin əsas məqsədi qiymətlərdə artım
olduğu təqdirdə gəlirlərin indeksləĢməsini təmin etməkdir. Əhali gəlirlərinin
infilyasyadan xilas etmək, kənar saxlamaq dövlətin əsas prioriteti olmalıdır. Bu o
deməkdir ki, qiymətlər artdıqca bununla əlaqədar olaraq nominal gəlirlər də
artırılsın. ĠndeksləĢmə dedikdə əhalinin gəlirlərinin artımı istehlak qiymətlərinin
artım tempi ilə ayaqlaĢması baĢa düĢülür. Yaxud da, infilyasyaya əsaslanan əhali
gəlirlərində meydana gələn itkilərin dövlət tərəfindən kompensasiya olunmasıdır.
Beləki,
əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin saxlanılması mexanizmi gəlirlərin
indeksləĢməsidir. Bu mexanizm sosial cəhətdən aĢağı səviyyədə olan əhali qrupları
üçün xüsusilə vacibdir. DifferansiallaĢdırma əhali qrupları üzrə aparılır.
Bütün sistemlərdə əhali gəlirləri əmək haqqından asılıdır. Ancaq son illər əhali
gəlirlərindəki formalaĢmada əmək gəlirlərinin çəkisi son illərdə azalmıĢdı. Buna
səbəb iqtisadi sistemlərdəki dəyiĢiklikdi. ĠĢləmək üçün heç bir maneəsi olmayan
əhalinin tam və səmərəli məĢğulluğu pul gəlirlərin artımına zəmin yaradır.
Cədvəl 2.1.2. 2017-ci ilin yanvar-aprel aylarında ölkənin iqtisadi və sosial
inkişafının makroiqtisadi göstəriciləri.
Göstəricinin adı
2017-ci
ilin
yanvar-
aprel
ayları,
faktiki
2017-ci
ilin
yanvar
-aprel
ayları
2016-сı
ilin
yanvar-aprel
aylarına
nisbətən, faizlə
2016-cı
ilin
yanvar-aprel
ayları
2015-сi
ilin
yanvar-aprel
aylarına
nisbətən,
faizlə
Əhalinin nominal gəlirləri, milyon manta
14 655,6
106,8
109,0
Əhalinin hər nəfərinə düĢən nominal gəlirlər, manta
1 510,3
105,7
107,7
Əhalinin banklardakı əmanətləri, 2017-ci il 01 aprel
vəziyyətinə, milyon manat
6 911,5
87,6
101,4
Kredit
qoyuluĢları,
2017-ci
il
01
aprel
vəziyyətinə, milyon manta
15 533,3
78,9
95,4
Orta aylıq nominal əmək haqqı, manta
514,3*
105,9**
108,0***
Mənbə. Statistika.gov.az