Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

36 

 

iqtisadi  inkiĢafa  mənfi  təsir  edər  və  ölkə  üzrə  əhalinin  gəlir  dinamikası da inkiĢafda 

irəliləyə  bilməz.   

Statistik  göstəricilər  və  onların  təhlilləri  göstərdi  ki,  Azərbaycan  Respublikasında 

son  illlə  ərzində  əhalinin  əldə  etdikləri  gəlirlər  davamlı  artmıĢdır.  Bu  da  əhalinin 

həyat  səviyyəsinin  və  keyfiyyətinin  yaxĢılaçdırılmasına  mübət  təsir  etmiĢdi.  Bu  hal 

gələcək  illərdə  də  davam  edərsə,  əminliklə  demək  olar  ki,  perspektivdə    əhalinin 

həyat  səviyyəsinin  və  keyfiyyəti  daha  da  yaxĢılaĢacaq.  Bu  ölkənin  apardiği iqtisadi 

siyasətdən də birbaĢa asılıdır.  

 

Fəsil 2.2. Dağlıq Qarabağ probleminin Azərbaycanda əhalinin həyat 

keyfiyyətinə mənfi təsirinin qiymətləndirilməsi. 

 

Hər  hansı  bir  dövlətdə  həyat  keyfiyyətini  yalnız    böhran,  infilyasya və sair bu kimi 

səbəblər  mənfi  təsir  etmir.  Buna  təsir  edən  amillər  içərsində  müharibələr,  əhalinin 

bir  hissəsinin  qaçqın  və  məcburi  köçkün  kimi  öz  yaĢadığı  əraziləri  tərk  etməsi, 

ölkənin  baĢqa ərazilərinə  köçürülməsi  də var.  

Azərbaycan  Respublikası  1991-ci  ildə  dövlət  müstəqilliyini  bərpa  etmiĢ  və  iqtisadi 

sahədə  öz  suveren  hüquqlarını  gerçəkləĢdirməyə  və  müstəqil  siyasət  aparmağa 

baĢlamıĢdır.  Bu  siyasətin  əsas  istiqamətlərini  müxtəlif  mülkiyyət  formaları 

əsasında  yaradılan  yeni  iqtisadi  sistem,  bazar  iqtisadiyyatına  keçid  və  dünya 

iqtisadiyyatına  inteqrasiya  təĢkil  etmiĢdir.  Əsas  məqsəd  isə  əhalinin  həyat 

səviyyəsini  və  keyfiyyətini  yüksəltməkdi.  Ancqa  təəssüf  ki,  müstəqilliyimizin  ilk 

illərində  dövlətimizin  qarĢılaĢdığı  problemlər  ölkədə  uzun  illər  əhalinin  həyat 

səviyyəsini  və keyfiyyətini  istənilən  səviyyədə yüksəltməyə  imkan  vermədi.   

Belə  ki,  Ermənistanın  iĢğalçı  siyasəti  hər  Ģeydən  öncə  dinc  əhalinin  həyat 

keyfiyyətinin  yüksəldilməsi  qarĢısında  baĢlıca  maneəyə  çevrilmiĢdi.  Hər  Ģeyini 

itirərək,  yurd-yuvasından  didərgin  düĢən  insanların  həyatlarına  sıfırdan  baĢlamaq 

məcburiyyətində  qalması,  onların  həyat  səviyyəsinə  və  həyat  keyfiyyətinə  cox 

mənfi  təsir göstərmiĢdir. 

---

37 

 

Ölkəmizdə  1  000 000-a  yaxın  əhali  qaçqın  və  məcburi  köçkün  həyatı  yaĢamağa 

məcbur  qalmıĢ,  20  000  vətəndaĢ  Qarabağ  müharibəsi  zamanı  həlak olmuĢ, 50 000 

vətəndaĢ  əlil  olmuĢ,  4354  vətəndaĢ  isə  əsir  və  itkin  düĢmüĢdür.  ĠĢğaldan  sonra bir 

neçə  il  əhalinin  təbii  artım  səviyyəsi  enmiĢ,  körpə  ölümləri  artmıĢdı.  Məcburi 

köçkünlərin  həyat  Ģəraiti  xeyli  pisləĢmiĢdi.  Bu  hadisələrin  nəticəsi  yalnız  Qarabağ 

əhalisinə  deyil,  bütövlükdə  ölkədə  əhalinin    həyat  səviyyəsini  yüksəltməkdə 

problemlər  yaratmıĢdır.  Hökumət  dövlət  büdcəsindən  və  büdcədənkənar 

fondlardan  hər  il  külli  miqdarda  vəsaiti  məhz  qaçqın  və məcburi köçkünlərin həyat 

Ģəraitini  yaxĢılaĢdırılması  üçün  tədbirlər  görülməsinə  ayrmaq  məcburiyyətində 

qalmıĢdır. (Mənbə21) 

Ermənistanın  Qarabağı  və  ətraf  rayonları  iĢğal  etməsi  həmin  ərazilərdə  demoqrafik 

göstəricilərə  də  təsir  etmiĢdir.  Belə  ki,  uzun  illər  qaçqın  və  məcburi  köçkün 

əhalinin  həyat  keyfiyyətinin  aĢağı  səviyyədə  olması,  əhalinin  təbii  artımına  mənfi 

təsir  etmiĢdir.  Sosial–iqtisadi  çətinliklər,  fərqli  iqlim  Ģəraitində  yaĢayıĢa 

uyğunlaĢma  və  sair  də  buna  təsir  göstərmiĢdir.  UĢaq  ölümləri  səviyyəsində də xoĢ 

olmayan  bir  artım  yaranmıĢdı.  Ölkədə  öz  yurd-yuvasından  didərgin  düĢmüĢ 

soydaĢlarımızın həyat keyfiyyətin yaxĢılaĢdırılması,  sağlam həyat yaĢamaları üçün 

dövlətin  gördükləri  tədbirlər  uğurla  nəticələnsə  də,  o  cür  dəhĢəti  yaĢayan,  Ģahid 

olan  soydaĢlarımız  üçün    mənəvi,  psixoloji  rahatlıq  tapmaq  heç  də  asan 

olmamıĢdır.  Bunlar  əhalinin  həyat  keyfiyyətinə  mənfi  təsir  etmiĢdi.  Qaçqın  düĢən 

soydaĢlarımız  uzun  müddət  iĢsizlikdən  əziyyəy  çəkmiĢdir.  Statistik  məlumatlara 

əsasən  qaçqın  və  məcburi  köçkün  düĢən  əməkqabiliyyətli  əhalinin  65%  -  i  uzun 

müddət iĢsizlikdən  əziyyət  çəkiblər.  

Evindən  didərgin  düĢən  əhali  yaĢayıĢ  yeri  olmadığı  üçün  yaĢayıĢ  üçün  Ģəraiti 

olmayan–elektrik  sistemi,  sanitar-gigiyena  Ģəraiti,  istilik  sistemi  olmayan  çadır 

Ģəhərciklərində,  məktəblərdə,  yataqxanalarda,  ictimai  binalarda,  quraĢdırılmıĢ 

evlərdən  ibarət  olan  qəsəbələrdə,  bağçalarda,  yük  vaqonlarında,  zəbt  olunmuĢ 

evlərdə,  fermalarda  yaĢamağa  baĢlamıĢlar.  Bu  isə  hən  özləri,  həm  də  qaçqın 

məskənlərində  yeni dünyaya gələb uĢaaqlar üçün daima  təhlükəli  ərazi  idi.  

---

38 

 

Bu  günədək  davam  edən  iĢğalçılıq  siyasəti  Dağlıq  Qarabağ  və  ətraf  rayonların 

azərbaycanlı əhaisinə  həm ciddi maddi ziyan,  həm də mənəvi  zərbə vurmuĢdur. 

Azərbaycan  Respublikasının  iĢğal  olunmuĢ  ərazilərinin  ümumi  sahəsinə  aĢağdakı 

inzibati  ərazi  vahidləri  daxildi: 

-Kəlbəcər-Laçın iqtisadi  rayonu ( bütünlükdə) 

-Yuxarı Qarabağn iqtisadi  rayonunun  ərazisinin  80 %-i 

-KeçmiĢ DQMV –nin 4388 kv.km ərazisinin  4376 kv.km –i 

-Dağlıq  Qarabağla  həmsərhəd olan 7 rayonun ( Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan, 

Qubadlı, Laçın və Kəlbəcər) ərazisi. 

Ermənistanla  həmsərhəd  olan  5  rayonun  (Tər-Tər,  Qazax,  Ağstafa,    Tovuz, 

Gədəbəy) və Naxçıvan MR-in Sədərək  və ġərur rayonlarının müəyyən  ərazləri.   

Cədvəl. 2.2.1 İşğal olunmuş torpaqlarımız və məcburi köçkünlərin sayı; 

Sıra   

№ 

Rayonun  adı  Ərazinin  işğal tarixi 

Məcburi  köçkünlərin  sayı 

ailə 

nəfər 

1 

 

Xocavənd 

 

10/2/1992 

 

2,852 

 

11,333 

 

2 

 

Xocalı 

 

2/26/1992 

 

3,846 

 

14,406 

 

3 

 

ġuĢa 

 

5/8/1992 

 

6,861 

 

27,136 

 

4 

 

Laçın 

 

5/18/1992 

 

19,151 

 

72,298 

 

5 

 

Kəlbəcər 

 

4/2/1993 

 

20,556 

 

70,574 

 

6 

 

Ağdam 

 

7/23/1993 

 

35,247 

 

144,406 

 

7 

 

Cəbrayıl 

 

8/23/1993 

 

16,294 

 

66,833 

 

---