Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

77 

 

həyat  keyfiyyəti  yüksək  səviyyədədir.  Çünki  onlar  da  xarici  bazardan  asılılıq 

yoxdur.  Daxili bazar tələbatların çoxunu təmin etmək iqtidarındadır. Ölkədə torpaq 

bazarı  inkiĢaf  etdiriləcək,  ĢoranlaĢmanın  qarĢısı  alınacaq,  məhsula  zərər  verəcək 

dövrdəki  yağıntını  aradan  qaldırmaq  üçün  müharibə  dövründən  qalma  toplar 

müasir  standartlara  uyğun  toplarla  əvəz  olunacaq.  Bu  tədbir  lər  iĢsiz    camaat 

torpaqdan gəlir əldə edəcək. 

ÜDM-də  turzim  gəlirlərinin  çəkisinin  artırılması  üçün  turizm  infrastrukturunun 

tərəqqisi  üçün  ,  Avropa  standartalarını  da  özündə  birləĢdirən  turizm  xidməti 

nəzərdə  tutulur.  Xəzərin  turizimdəki  əhəmiyyətini  doğrultmaq,  ölkənin  səfalı 

bölgələrində  turizmin  inkiĢafı  bağlı  təbliğatlar  aparmaq,  öz  adət-ənənəmizi,  tarixi 

mədəniyyətimizi  və  basqa  amilləri  nəzərə  almaqla  uyğun  marĢrutlar  bərpa 

ediləcək.  Turizm  inkiĢaf  etdikcə  də,  ölkədə,  bölgələrdə  məĢğulluq  probleminin 

səviyyəsi  azalaraq  əhalinin  həyat  keyfiyyətində  yaxĢılaĢmaya  yol  açacaq.  Ölkədə 

xidmət  sektorunda  təkmilləĢmələr  yaranaraq  xarici  turistləri  cəlb  edərək    dünyada 

tanınmağa  baĢlayacaq,  ölkəni  ziyarət  edən  xarici  vətəndaĢların  sayı  artdıqca  yeni 

hostellər  tikiləcək,  daha  çox  yerli  vətəndaĢlar  iĢə  cəlb  olunacaq  və  nəticə  etbarı ilə 

ölkədə  həyat  keyfiyyəti  daha  da  təkmilləĢəcək.  ÜDM-də  əqli  mülkiyyətin  payının 

artırılması  üçün  yaradıcılığa  sərmaye  qoyuluĢu,  əqli  fəaliyyətin  son  vəziyyətinin 

təĢviqi daha da tərəqqi etmiĢdir.   

Müasir  dövrdə  həyat  səviyyəsinin  keyfiyyətcə  təkmilləĢdirilməsi  əsasəm  insan 

kapitalına  dayanır.  Sağlam,  təhsilli,  hüquqlarını  bilən  bir  cəmiyyət  özü  –özünün 

həyat  keyfiyyətin  təkmilləĢdirmək  bacarığına  qadirdir.  Əhalinin  sağlamlığını  təmin 

etmək  üçün  səhiyyəyə  vəsait  ayrılaraq,  bu  vəsaitin  düzgün  istifadə  istifadə 

mexanizmi  tərtib  olunur.  Yeni  tibb  mərkəzlərinin  inĢa  edilməsi,  yaxud  mövcud 

binaların  yenidən  bərpası,  xəstəxanaların  yeni,  müasir  tibbi  avadanlıqlarla  bərpası, 

səhiyyədəki  islahatların  qanunauyğun  olaraq  davam  etdirilməsi  əhalinin  sağlamlığı 

üçün  səhiyyənin  yerinə  yetirəcəyi  islahatlar  siyahısındadır.  Pasiyentlərin 

hüququnun  pozulma  ehtimalını  sıfıra  endirmək,  tibbi  xidmətin  keyfiyyətinin 

yaxĢılaĢdırmaq  məqsədi  ilə  icbari  tibbi  siğortaya  keçiləcək.  Dövlət  proqramları 

---

78 

 

vasitəsilə  talesemiya,  onkoloji  xəstəliklər  ,  hemodializ,  vərəm,  Qiçs  bir  sözlə  sosial 

xəstəliklərlə  mübarizə,  bəzi  profilaktik  tədbirlər,  pis  vərdiĢlərə  qarĢı  mübarizədə 

yeniliklər  olunacaq.  Dövlət  proqramı  2015-2020-ci  illəri  əhatə  edən  planda 

sanitariya-epidemoloji  xidmətinin  inkiĢafı  nəzərdə  tutulub.  Həyat  üçün  vacib 

sayılan  dərman  preparatlarının  hər  bir    vətəndaĢ  üçün  hər  bir  cəhətdən  əldə  oluna 

bilər  olması  təmin  olunacaq.dərmanlar  üçün  Vahid  qeydiyyat  sistemi  yaradılacaq 

ki,  dərman  preparatlarının  təhlükəsizliyi,  səmərəliliyi,  keyfiyyəti  təmin  olunsun. 

Səhiyyə  iĢçilərinin  təkmiləĢdirilməsi  ən  vacib  mövzu  kimi  gündəmdə  olacaq, 

həkimlərin  ixtisaslarının  təkmilləĢdirməsi  məqsədi  ilə  xarici  ölkələrdə  təĢkil 

olunmuĢ təlim  və praktikalara  göndəriləcək. 

Azərbaycanda  Müasir  dövrdə  həyatın  keyfiyyətini  təkmilləĢdirmək  üçün  sosial 

müdafiə  sahəsində  də  təkmilləĢdirici  proqramlar  həyata  keçirilməsi  nəzərdə 

tutulub.  Bu  məqsədlə  ölkədə  siğorta-pensiya  sisteminin  təkmilləĢdirilməsi  Dövlət 

proqramı  çərçivəəsində  davam  etdiriləcək.  Həmin  Dövlət  Proqramı  həyata  keçdiyi 

təqdirdə  qeyri-dövlət  pensiya  fondları,  könüllü  sosial  siğortalanmanın  tətbiqi  ilə 

əlaqədar  mövzular  həll  olunacaqdır.  Siğorta  edən  Ģəxslər  ilə  bağlı  qeydiyyatlar 

avtomatlaĢdırılacaq,  siğorta olunanlar həmin qaydada uçota alınacaq, siğorta haqqı 

məcburi  dövlət  siğortasına  aid  hesabatlar  elektron  variantda  qeydə  alınacaq,  audit 

siğortaedənlərdə  elektron  qaydada  həyata  keçiriləcəkdir.  Pensiya  təyinatı  haqqında 

müraciət  və s. elektron qaydada aparılacaqdır. 

Əhalinin  kəmiyyət  və  keyfiyyət  artımı  mövzularını  özündə  əks  etdirən  2025-ci 

ilədək  əhalinin  demoqrafik  vəziyyəti,  onların  firavan,  sakitliyinin  təmin  olunması 

yolunda Dövlət Proqramı tərtib olunacaq.  

Ölkədəki 

əməkqabiliyyətli 

əhalinin,  iĢləyən  əhalinin  həyat  keyfiyyətini 

təkmilləĢdirmək  üçün  iqtisadi  inkiĢafdan  kifayət  qədər  asılı  olan  minimum  əmək 

haqqı miqdarının Avropa standartlarına uyğun orta aylıq əməkhaqqının altmıĢ faizi 

məbləğinə  çatdırılması  xüsusunda  iĢlər  görüləcək.  ĠĢçilərin  təhlükəsizliyini  təmin 

edilməsi,  əmək mühafizəsi,  əmək Ģəraitinin  yenilənməsi  kimi   iĢlər  görüləcəkdir. 

---

79 

 

Ölkə  də  sosial  təyinatla  verilən  evlərin  miqdarı  artırılacaq.  Sosial  müavinətlər 

miqdarı  artırılacaq.  Zənnimcə  bu  artımdan  sonra  mütlıq  Ģəkildə  yardım  olunanan 

əhalinin  sonrakı  vəziyyəti  ilə  də  maraqlanmalıdır.  Əhali  bu  təmənnasız  gəlirə  umid 

olaraq oturaq həyata öyrəĢməməlidir. 

Ölkədə  mövcud  olan  vətəndaĢ  təhlükəsizliyinin  daha  da  təkmilləĢdirilməsi  əhalinin 

həyat  keyfiyətinin  ən  vaacib  ünsürüdür.  XoĢbəxtlikdən  Azərbaycan  müharibə 

Ģəraitində  olmasına baxmayaraq təhlükəsizlik  baxımından öndə olan ölkədir. 

Daha  sonra  əmək  miqrasiyası  ilə  bağlı  sistemli  təkmilləĢdirmə  nəzərdə  tutulub. 

ĠĢləyən  əhali  beynəlxalq  təcrübədən  faydalanmaq  üçün  inkiĢaf  etmiĢ  ölkələrə 

praktika  keçmə  sistemininin  tərtibatıda  beynəlxalq  təcrübəyə  uyğun  vəziyyətə 

gətiriləcək.  Ölkəyə  üz  tutmuĢ  baĢqa  ölkənin  vətəndaĢlarının  qanundan  kənar 

Ģəkildə  ölkəyə  axınının  qarĢısı  alınacaq.    Bu  öz  xalqımızın iĢsiz qalmasına səbəb 

olan  bir  haldır.  Bu  halın    aradan  qaldırılmasının  əhalinin  həyat  keyfiyyətinin 

yaxĢılaĢdırlmasında  xüsusi yeri var. 

Ölkədə  ailə  üzvlərini,  yaxud  ailə  üzvlərindən  birini  itirmiĢ,aztəminatlı,  valideyn 

qayğısından  kənar,  qayğıdankənar  körpələri  sahiblənən  ailələr  üçün  xüsusi  yardım 

planı  hazırlanacaq.  UĢaqevlərində  qalma  yaĢını  bitirən  Ģəxslərin  sonrakı  teleyi  ilə 

bağlı  tədbirlər  görüləcək.  Qoca,  yaĢlı  ,  diqqətdən  kənar  əhalinin  həyat  keyfiyyəti 

həmiĢəki  kimi  diqqət  mərkəzində  olacaq.  Bu  xüsusda  həmin  vətəndaĢların  sosial 

müdafiəsinin  təkmilləĢdirilməsi  üçün  2014-2020  ci  illəri  əhatə  edəcək  Dövlət 

Proqramı hazırlanmıĢdır. 

Cədvəl. 3.2.1. Əhalinin həyat səviyyəsi (gəlirləri və xərcləri (milyon manat)) 

  

2010 

2011 

2012 

2013 

2014 

2015 

Gəlirlər 

25,607.0 

30,524.6 

34,769.5 

37,562.0 

39,472.2 

41,738.6 

Ġlkin  gəlirlər 

22,126.5 

26,861.9 

31,181.4 

33,830.0 

35,363.4 

37,553.9 

o cumlədən: 

iĢçilərə  əmək 

7,027.3 

8,020.0 

9,224.9 

10,333.2 

10,776.1 

10,991.9 

---

80 

 

ödəniĢləri 

Sahibkarlıq 

fəaliyyətindən 

gəlirlər 

14,725.0 

18,543.9 

21,140.8 

22,545.3 

23,375.9 

25,252.5 

Mülkiyyətdən 

gələn  gəlirlər 

374.2 

298.0 

815.7 

951.5 

1,211.4 

1,309.5 

AlınmıĢ  cari  və 

əsaslı  transferlər 

3,480.5 

3,662.7 

3,588.1 

3,732.0 

4,108.8 

4,184.7 

Xərclər 

19,251.5 

22,184.0 

24,564.0 

28,021.2 

30,799.6 

35,119.9 

Son istehlak 

xərcləri 

16,528.5 

19,216.0 

21,389.9 

24,150.0 

26,582.6 

30,102.0 

Ödənilən  cari 

transferlər 

2,202.0 

2,619.5 

2,872.7 

3,370.5 

3,528.0 

3,790.3 

Mülkiyyətdən   

ödənilən 

gəlirlər 

521.0 

348.5 

301.4 

500.7 

689.0 

1,227.6 

Qənaətlər 

6,355.5 

8,340.6 

10,205.5 

9,540.8 

8 672.6 

6,618.7 

Qeyri-maliyyə 

aktivlərin 

yığımı 

874.1 

1,165.3 

1,593.6 

1,921.9 

2,243.1 

1,952.3 

Maliyyə   

aktivlərin 

yığımı 

5,481.4 

7,175.3 

8,611.9 

7 618.9 

6,429.5 

4,666.4 

 

Daha  sonra  əmək  miqrasiyası  ilə  bağlı  sistemli  təkmilləĢdirmə  nəzərdə  tutulub. 

ĠĢləyən  əhali  beynəlxalq  təcrübədən  faydalanmaq  üçün  inkiĢaf  etmiĢ  ölkələrə 

praktika  keçmə  sistemininin  tərtibatıda  beynəlxalq  təcrübəyə  uyğun  vəziyyətə 

gətiriləcək.   

---

81 

 

Ölkədəki  inkiĢaf,    iqtisadi  artımı,  bu  proseslərin  əhalinin  həyat  keyfiyyətinə  təsiri 

statistika 

sisteminin 

keyfiyəti 

hesabına 

tədqiq 

edilir. 

Bütün  bu  dövlərdə  proqramlarının  bir  məqsədi  var,  o  da,  Azərbaycan  xalqının 

maddi  rifahının  təyin  etdiyi  həyat  keyfiyətinin  təkmilləĢdiriliməsidir.  Bu 

proqramların  artıq  reallaĢdırlılmıĢ  olan  hissəsi  irəlidəki  illərdə  həyat  keyfiyyətinin 

təkamülünün   yüksək səviyyədə  olacağına zəmin  yaradır. 

 

                                    Nəticə və təkliflər 

Dissertasiyamda    əhalinin    həyat  səviyyəsi  və  onun    yaxĢılaĢdırılmasında  əsas 

göstəricilər  əmək  haqqları,  gəlirlər,  sosial  yardımlar  ,  dövlət  proqramları  kimi 

göstəricilər  tədqiq edilərək  gəlinən  nəticələr  aĢağıdakılardır.  

 

1.

 

Həyat  keyfiyyəti  xalqın  sosial,maddi,  mənəvi  tələbatlarının  qarĢılanmasını 

xarakterizə  edən  sosial  standart,  iqtisadi  kateqoriyadır.  Həyat  keyfiyyətinin 

yaxĢılaĢdırılmasında  ilk  olaraq  əhali  sağlam  mühitdə,  təhlükəsizliyin  təmin 

olunduğu  məkan  da  ,sağlam  bədəndə  həyat  sürməlidir.  Belə  ki,  əhalini 

qrupunu  yaradan  ayrı-ayrı  fərdlər  həyat  keyfiyyətini  yaxĢılaĢdırmaq üçün ilk 

növbədə bu Ģərtlərdə yaĢamaları dövlət tərəfindən  təmin  olunmalıdır 

2.

 

Ölkədə  iĢsizlik  tamamilə  aradan  qaldırılmalıdır.  Ġnsanlar  iqtisadi 

fəaliyyəytdən  geri  qalmamalı,  peĢəsinə  uyğun,  mükəmməl  Ģəkildə  iĢini 

yerinə  yetirə  biləcək  yerlərdə  iĢlə  təmin  olunmalıdır.  Hər  bir  iĢçi  daim 

yeniliklərə  açıq  olmalı,  daim  özünü  müasir  dövrün  tələblərinə  uyğun 

hazırlamalıdır.  

3.

 

əhalinin  həyat keyfiyyətindəki  əsas sosial iqtisadi amillər  aĢağıdakılardır. 

-

 

Iqtisadiyyatla  məĢğul  olan    əhali  qrupu  üçün  nəzərdə  tutulmuĢ  orta  aylıq 

əmək haqqı. 

-

 

əhalinin  yaĢayıĢ minimumunun  miqdarca aĢağı olanları. 

-

 

YaĢayıĢ minimumunun  digər göstəricilərlə  müqayisəsi. 

---

82 

 

-

 

Hər bir vətəndaĢın orta aylıq yaĢayıĢ minimumunun  həcmi. 

-

 

Hər bir vətəndaĢın orta aylıq gəliri. 

-

 

Pensiyaların  həcmi. 

4.

 

Dövlətin  sosial-iqtisadi  islahatlarını  reallaĢdırmağa  baĢladığı  dövrdən,  yəni 

1995-ci  ildən  bu  günə kimi ölkə iqtisadiyyatındakı dinamikansının artımının, 

əhali  gəlirlərinin  həcminin  və  bunların  nəticəsi  kimi  də,  əhalinin  həyat 

keyfiyyətinin  yaxĢılaĢdığının statistik göstəricilərdə  qeyd olunması.  

5.

 

Əhalinin  həyat  keyfiyyətinin  yaxĢılaĢdırılmasında  neft-qazdan  gələn 

gəlirlərinin  miqdarı,  əhəmiyyətinin  əks  olunması  qeyd  olunmuĢdur.  Və 

bununla  belə  əhalinin  həyat  keyfiyyətinin  yaxĢılaĢdırılması  xüsusunda 

tədbirlər  planının  vacibliyi  ortaya  çıxmıĢdır.  Və  bir  məqsəd  kimi  qəbul 

olunaraq ciddi Ģəkildə  bu məqsədə doğru irəliləmək. 

6.

 

Ölkə  də    olan  məcburi    köçkünlərin  güzaranı  ilə  yaxından  maraqlanılması  , 

və  onlara  hər  sahədə  yardımların  olması  torpaqların  itirmiĢ  əhalinin  həyat 

keyfiyyətinin  heçdə  digər  vətəndaĢlardan  geridə  olamamadığı,  dövlətin 

onlara dəstkək olduğunun  isbatıdır.  

7.

 

Ölkədə  eyni  zamanda  hər  bir  məlumatın    dövlət  büdcəsi,  gəlirlər,  büdcə 

kəsrləri,  xərclər  və  baĢqa  bu  kimi  məlumatların  statistik  xidmətlərin 

sayəsində  bütün  vətəndaĢların  istənilən  vaxt  əldə  edə  bilməsi  təmin 

olunmuĢdur.  

 

 

 

 

 

 

 

 

---

83 

 

Ədəbiyyat siyahısı 

1.

 

T.Ə.Quliyev. “Ġnsan resurslarının idarə edilməsi”.  Bakı, 2014 

2.

 

T.Ə.Quliyev. “Əməyin iqtisadiyyatı”.  Bakı, 2003 

3.

 

Ağarza  Ağahəsən  Oğlu  Rüstəmov    “Respublikada  əhalinin  maddi 

rifahının yüksəldilməsinin  iqtisadi  problemləri”.  Bakı, 2003 

4.

 

Aqil  Əliyev,  Natiq  Qasımov  “Azərbaycanda  əhalinin  həyat 

səviyyəsinin  yüksəldilməsinin  aktual  problemləri”   Bakı,2000 

5.

 

Xalq qəzeti 

6.

 

Natiq    Əmirov,  Dərin  iqtisadi  islahatlar  strategiyası  .Azərbaycan 

qəzəti. 26 aprel 2017) 

7.

 

ÇiN  ĠQTĠSADĠYYATINDAKI  ĠSLAHATLAR  VƏ    ÇiN’iN DÜNYA 

TiCARƏT  ÜZVLÜYÜ NƏTĠCƏSĠNDƏ  DƏYƏRLƏNDĠRMƏ Yrd. 

DoS.  Dr.  Metin  SARAÇOĞLU  Gazi  ÜniversiteTĠ,  ĠĠBF.  ĠQTĠSAD 

ArĢ.  Gör.  Dr.  Cengiz  DURAN  Dumlupınar  ÜniversiteTĠ    ĠĠBF. 

BĠZNES KAFEDRASI, səh 95 

8.

 

Azadlıq qəzeti

 

9.

 

Vüsal Qasımlı “Ġqtisadi Modernizasiya  “ Bakı-2014 

10.

 

http://www.kisacabilginedir2016.com/geri-kalmis-gelismekte-olan-

ve-gelismis-ulkelerin-ortak-ozellikleri.html#ixzz457mXTuS2

 

11.

 

http://anatoliajournal.com/atad/depo/dergiler/Cilt21_Sayi2_Yil2010_1

304925079.pdf

 

12.

 

(

http://bbn.az/

 

13.

 

 

http://gumruktv.com.tr/rusya-nin-tahil-ihracati-

 

14.

 

http://ida.worldbank.org/about/what-ida

 

15.

 

(

http://www.worldbank.org/en/news/feature/2015/04/02/fadama-

takes-nigerian-farmers-to-higher-level

)   

16.

 

(

http://www.worldbank.org/en/news/feature/2016/06/22/newly-paved-

road-smoothens-access-for-local-population-in-kandahar-province

   

17.

 

http://www.oecd.org/about/history/