Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əhalinin həyat səviyyəsinə təsir göstərən amillər üç qrupa bölünür. 1.Birinci qrup- ölkədə təzahür edən böhrandan yaranan amillər
7
fikrimizi bir baĢqa formada izah etməli olsaq, əhalinin həyat keyfiyyəti ilə Ģərtlənir.Əhalinin həyat keyfiyyətinin əsas göstəricilərindən olan təlabat və ehtiyyacların çoxalması əslində inkiĢafın hər mərhələsində sosial iqtisadiyyatın qabaqcıl kriteryalarından biri kimi hesab olunur. Ġqtisadi ədəbiyyatlar və inkiĢaf etmiĢ sənayə ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, bütün hallarda yoxsulluq və zənginlik bazar münasibətləri sistemində dəyiĢməz meyar kimi əsas yeri tutur. Yoxsullğun və zənginliyin özündə əks etdirdiyi resursların radikal bölgüsünün birinci halında əksər kateqoriya maddi və mənəvi nemətlərə olan tələbatı ödəyə bilmir. Digər halda müəyyən qrup təbəqə tələbatlardan ifrat dərəcədə istifadə edir. Baxmayaraq ki, liberal iqtisadiyyatda V.Partsonun resursların bölüĢdürülməsinə aid nəzəriyyədə qeyd olunur ki, hər hansı bir quruluĢun həyat keyfiyyəti, maddi rifahı digər quruluĢun maddi rifahına zərər vurmadan yüksəlməlidir. Ancaq təəssüflər olsun ki, müasir dünyada bu nəzəriyyə demək olar ki yaddaĢdan silinib. Bu gün demək olar ki, tamamilə bu nəzəriyyəyə təsadüf olunmur. Əhalinin həyat keyfiyyətinin milli gəlir ilə birbaĢa əlaqədə olduğu fikri bir sıra iqtisad alimləri tərəfindən irəli sürülmüĢdür. Ġqtisadi fikirlərin fərqliliyi bu sahədə kifayət qədər əhəmiyyətlidir. TanınmıĢ amerikan iqtisadçısı A.MarĢall “Siyasi Ġqtisadın prinsipləri” kitabında belə qeyd edir , “bazar münasibətlərinin hökm sürdüyü cəmiyyətdə dövlət əhalinin nisbətən kasıb hissəsinə yəni, lazımı tələbatını Ģəxsi əmək qabiliyyəti ilə təmin edə bilməyən, həmin kütləyə sosial-iqtisadi yardım edilməlidir. Ümumiyyətlə əhalinin həyat keyfiyyəti ölkənin iqtisadi inkiĢafının göstəricisi olan- makroiqtisadi göstəricilərin vəziyyətindən asılıdır”. (Mənbə:3.səh9) Ölkənin sosial iqtisadi inkiĢafını motivə edən həyat keyfiyyəti , həyat Ģəraiti kimi meyarlardır. Sosial iqtisadi inkiĢaf nə qədər yüksəkdirsə, ölkədəki yaĢayıĢ keyfiyyəti də bir o qədər yüksəkdir. Aparılan tədqiqatlar sübut edir ki, əhalinin həyat səviyyəsini dəyərləndirmək üçün baĢlıca meyar əhalinin ərzaq məhsullarına olan tələbatının ödənilməsidir. Bunu da vurğulamaq lazımdır ki, yeniyetmələrə və
8
yaĢlı əhaliyə nisbətən əmək qabiliyyətli insanlar daha çox qida məhsulları istehlak edir. Həyat keyfiyyətinə təsir edən istehlak fondları da mövcuddur. Bu fondlara əhaliyə təmənnasız xidmətlər təklif edir. Həyat keyfiyyətinin səviyyəsini mövcud istehlaka görə analiz etsək məlum olacaq ki, bazarın tam doldurulduğu təqdirdə ona gəlirlər və xərclər əsaslı Ģəkildə təsir göstərir. Aydındır ki,gəlir yüksək, qiymət aĢağı olarsa istehlakçı öz gəliri ilə daha çox məhsul və xidmət əldə edəcək.Yaxud əksi olarsa vəziyyət kritikləĢəcək. Ölkədə qiymətlər dünya standartlarına uyğun olaraq tənzimlənərsə bu halda yaĢayıĢ standartlarıda həmin standarlara uyğun olmalıdır. Yəni maaĢ, pensiya miqdarı, pensiya yaĢı və s. bu kimi həyat keyfiyyətinə təsir edən meyarlar da dünya standarlarına uyğun hala gətirilməlidir. 90 cı illərin ilk yarısında Azərbayacana xas özəlliklər, adət-ənənə görməzdən gəlinərək, həm də istehsal sektorunundakı özəlləĢdirməni baĢa çatdırmadan qiymətlərin tez bir Ģəkildə sərbəstləĢdirilməsi istehsal səviyyəsinin aĢağı enməsinə, infilyasinın böyüməsinə, bəzi istehsal sektorlarının dayanmasına, iĢsizliyin çoxalmasına və əhalinin səsial təminatına böyük ziyan yetirmiĢdir. Dövlət büdcəsinə daxil olan gəlirin azaldığı halda xərclərin çoxalması büdcə kəsrinin yaranmasına, əhalinin pul gəlirlər və əhalinin xərcləri arasındakı balansın pozulması, yeni aztəminatlı kütlənin yaranmasına səbəb olur. Büdcə kəsrinin gətirdiyi problemlər isə yeni iĢ yerlərini məhdudlaĢdıraraq iĢsizliyin artımında özunü biruzə verməkdədir. ĠĢsiz əhalinin isə həyat keyfiyyəti nə dərəcədə yüksək ola bilərki... Xalqın həyat səviyyəsinin normaya salınmasında əhali təbəqələrinə demokratik yanaĢma vacib amillərdən biri sayılır. Beynəlxalq Əmək TəĢkilatının Konvensiyalarında və irəli sürdüyü tövsiyyələr üçtərəfli – dövlət və hökumət orqanları ilə biznesmenlərin və əməkçilərin həmkarlar təĢkilatları ilə müzakirələr aparılması, əmək və sosial təminat məsələlərinin demokratika ilə yoluna qoyulması xüsusi ilə qeyd olunmuĢdur. BƏT-in baĢ direktoru M.Xanse 83-cü BƏK –dakı çıxıĢında qeyd etmiĢdir ki, “triparizm əmək münasibətlərində dialoqun yəni 9
üçtərəfli münasibətlərin vacib ilkin Ģərtidir”. Triparizmin formalaĢmadığı bir cəmiyyətdə əmək və həyat keyfiyyəti sahəsində müəyyən edilmiĢ fərmanlarda biznesmen və əməkçilərin haqlarının müdafiəsi lazımi qədər öz əksini tapmır, sosial müdafə sektorunda qayda- qanunun, normativ sənədlərin müəyyənləĢməsinə sosial tərəflərin təyin edilməməsi sosial təminat sektorunda bərabərsizliyin yaranmasına , get-gedə daha çox artmasına səbəb yaradır.(Mənbə:3.səh, 22)
.(Mənbə:3.səh23) Birinci qrupa - əsasən böhranlı dövrdə meydana çıxan amillərdir. Təsərrüfatlar arasında iqtisadi münasibətlərin pozulmasını, totalitar rejimin aradan götürülməsi prosesinin məntiqi davamı kimi keçmiĢ ittifaqdakı dövlətlər arasında illərlə meydana gəlmiĢ və bir birlərindən asılı vəziyyətə salınmıĢ iqtisadi münasibətlərin vacib Ģəkildə dağılması və sair bu kimi amillərdir. Ġkinci
qrupa- mülkiyyətin ĢəxsiləĢdirilməsi və
dövlətsizləĢdirilməsi, təsərrüfatçılığın yeni alternativ növlərinin meydana gəlməsi, suveren dövlətin iqtisadi və siyasi müstəqilliyinin bərpa edilməsinə göstərilən diqqət, qayğı, bunlara uyğun olaraq idarəetmə sahəsindəki dəyiĢiklilklər daxildir. Üçüncü qrupa- dünya bazarına inteqrasyanın məntiqi nəticəsi kimi iqtisadiyyatın fərqli-fərqli sektorlarına xarici sərmayelərin cəlb edilməsi. Daxili bazarın xarici bazarlardan gətirilən mal və əmtəələrlə doldurulması, sərbəst iqtisadi zonaların yaradılması və sair bu kimi amillər. .(Mənbə:3.səh23) Məlumdur ki, əhalinin həyat səviyyəsi, onun keyfiyyətinin yaxĢılaĢdırılması ilə bağlı islahatlar dövlətin soial siyasətinin bir hissəsi kimi qəbul olunur. Həyat Yüklə 1,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|