10
keyfiyyətinin yaxĢılaĢdırılması əhali arasındakı təbəqələĢmə nəticəsində yaranan
narazıçılıqları aradan qaldırılnası üçün uğurlu addımdır.
Praktiki olaraq əhalinin həyat səviyyəsinin yaxĢılaĢdırıması üçün yığım və
istehlakın, iqtisadi səmərəliliyin, sosial ədalət arasında tarazlığın formalaĢmasının
vacib rolu var. Həyat keyfiyyətinin yaxĢılaĢdırılmasının bir baĢqa problemi də
kənd və rayonlarda mövcud olan məĢğulluq problemi, maaĢların az olmasıdır.
Kənd sakinlərinin böyük hissəsinin dilə gətiridiyi problemlərə nəzər salaq. Maliyyə
gərginliyi, özəl təsərrüfatda təcrübəsizlik, kənd təsərrüfatı sektorunda iqtisadi
savadın azlığı, aqrar bazar problemləri, irriqasiya problemləri və s. bu və bu kimi
bir çox problemlər bu əhalini öz yurdundan didərgin salır və bu narazı əhali
nisbətən yaxĢı güzaran əldə etmək üçün Rusiya, Türkiyə kimi ölkələrə üz tuturlar.
Ümumiyyətcə bütün ölkə əhalisinin həyat keyfiyyəti elə regionların həyat
səviyyəsindən asılıdır. Ġri Ģəhərlərdəki sıxlıq, iĢçi ehtiyyatı çoxluğu və sair
problemlərin qaynağı bu kimi səbəblərdir.
Əhalinin həyat keyfiyyətini müəyyənləşdirən ünsürlər də aşağıdakılardır:
1.Gəlir və istehlakın səviyyə və quruluşunu özündə əks etdirən meyarlar
-İstehsalın sahə quruluşu və ictimai əməyin paylaşdırılımasında region
iqtisadiyyatının yeri, rolu, məşğulluq səviyyəsi və quruluşu. Sosial demoqrafik
quruluş, əmtəə və xidmətlərin dəyəri, iqlim şəraiti, regionlar arası iqtisadi
əlaqələrin forması, səviyyə və həcmi.
2.Ölkə vətəndaşlarının həyat keyfiyyətinin fərqli-fərqli tərəflərini özündə
birləşdirən meyarlar.
- Maaşların nominal səviyyəsi , istehlak üçün əzərdə tutulan eytiyyatların miqdarı,
- Fərqli-fərqli əmtəələrin, əmtəə səbətlərinin istehlakı, məskunlaşdırılma.
3. Sosial qruplar.
-Sosial qruplar daxilində ailələrin maddi yardımına müəyyən olunan həyat
keyfiyyəti. .(Mənbə:3.səh29)
Ümumiyyətlə, bazar münasibətlərinin hakim olduğu bir dövrdə ölkə
vətəndaĢlarının maddi təminatı qanunvericilik rolu ilə müəyyən edilmiĢ minimum
11
istehlak büdcəsinin dəyərindən əhəmiyyətli dərəcədə asılılığını inkiĢaf etmiĢ
ölkələrin təcrübəsindən bizə məlumdur. YaĢayıĢ minimumu az gəliri olan bir
alıcının zəruri tələbatını münasib qiymətə əldə etmək imkanlarını real Ģəkildə
nəzərə almalıdır. YaĢayıĢ minimumunun yalnız pul ilə ölçülməsi əhalinin həyat
keyfiyyəti üçün etibarlı sayılmır. Əhalinin həyat keyfiyyəti o zaman yaxĢı olar ki,
aztəminatlı, aĢağı gəlirli ailələrin büdcəsinə uyğun formada əmtəə və xidmətləri
əldə etmək üçün iqtisadi imkan yaradılsın.
Əhalinin həyat keyfiyyətinin gəlirdən asılılığı demək olar ki, bütün ədəbiyyatlarda
qeyd olunur. Ġqtisadi fəaliyyətin nəticə göstəricisi olan gəlir, gəlirin ərsəyə gəlməsi,
bölgü münasibətləri xarakterindən çox asılıdır. Bölgü fərqli iqtisadi sistemlərdə
özünəməxsus meyarlara sahib olsa da, ən mühüm tərəfi mülkiyyət əlaqələrinin
meydana gəlməsi və istehsal səviyyəsinə əsaslı təsir göstərməsidir. Gəliri belə də
ifadə edə bilərik – gəlirlər birmənalı Ģəkildə ölkə vətəndaĢlarının istehsalın
nəticələrinin bölüĢdürülməsində əldə etdiyi paydır. Fərdin həyat keyfiyyətinin asılı
olduğu istehlak bilavasitə gəlir səviyyəsindən asılıdır. Gəlir insanın maddi və
mənəvi yaĢayıĢ imkanlarını müəyyən edir.
Dünya standartlarına görə gəlir qaynaqlarının meydana gəlməsi
aşağıdakılardı:.
1.əmək gəlirləri; 2.sahibkarlıq; 3. sosial transfertlər; 4. dövlət tərəfindən ödənilən
sosial siğorta ödəniĢləri; 5. birdəfəlik kompensasiyalar; 6. yardımlar və təqaüdlər;
7.aztəminatlı və iĢsiz əhali üçün müavinətlət; 8. maliyyə -kredit sistemindən əldə
olunan vəsaitlər; 9.Ģəxsi ev tikintisi, yeni qurulumuĢ gənc ailələrin təsərrüfat
avadanlıqları ilə təmin olunması üçün bank ssudası: 9. əmanət kassalarındakı
əmanətlərə görə il sonu hesablanmıĢ faizlər; 10. səhmlərdən gələn gəlir: 11.mərc ,
lotoreya, oyunlarından əldə olunan uduĢlar; 12. müvəqqəti sərbəst vəsaitlərin
dövriyyəsindən əldə olunan gəlirlər. .(Mənbə:3.səh36)
Doğrudur ki, bu sadalanan qaynaqlarla əhalinin ümumi gəliri bir deyil. Bu
istənilən ölkənin öz iqtisadiyyatı, biznes fəaliyyəti və sair meyarlardan asılı olur.
Ġqtisadi ədəbiyyatda əhalinin gəlirləri, natural və dəyər ifadəsində fərqləndirilir.
12
Dəyər ifadəsində əhalinin gəlirləri dedikdə bütün pul daxil olmaları, daha doğrusu
yuxarıda adları çəkilən bütün mənbələrdən daxil olan pul vəsaitləri, həmçinin kənd
təsərrüfatı məhsullarının satılmasından, göstərilən bütün xidmətlərdən alınan
gəlirlər və sair nəzərdə tutulur. Natural gəlirlərə isə əsas etibarilə Ģəxsi istehlak
üçün həyətyanı təsərrüfatlarda istehsal edilən məhsullar və göstərilən ərzaq
yardımları daxildir. .(Mənbə:3.səh37)
Ədəbiyyatlarda da əhalinin gəlirlərinin səviyyə və dinamikasını qiymətləndirmək
üçün nominal, sərəncəmda qalan real gəlir gostəricilərindən istifadə olunur.
Nominal gəlir müəyyən müddətdə ayrı-ayrı fərdlərin pul formasında əldə etdikləri
gəlirlərin səviyyəsi ilə xarakterizə edilir. Əhalinin nominal pul gəlirləri müxtəlif
mənbələrdən formalaĢır. Planlı iqtisadiyyat Ģəraitində ictimai mülkiyyət formasının
üstünlük təĢkil etməsi ilə əlaqədar olaraq pul daxilolmaların baĢlıca mənbələri
dövlət və kollektiv təsərrüfatlardan əmək ödəniĢləri idi. Hazırda isə bazar
münasibətlərinə keçidlə əlaqədar yeni iqtisadi strukturlarının formalaĢması əhali
gəlirlərinin standart mənbələri ilə bağlı məhdudiyyəti aradan qaldırmıĢdır.
Çoxukladlı iqtisadiyyatın formalaĢdığı Ģəraitdə fermer təsərrüfatları, kiçik
müəssisələr, koperativlər və s. kimi strukturların yaranması nominal pul
gəlirlərinin yeni mənbələrini meydana çıxmıĢdır. Nominal pul gəlirlərinin əsas
mənbələrindən biri dövlət yardım programları xətti ilə maliyyə sistemindən ödəniĢ
və güzəĢtlər formasında pul daxilolmaları, əmək haqqı, müəssisə və
kooperativlərdən əmək haqqı formasında gəlirlər, Ģəxsi təsərrüfatlardan əldə
olunan gəlirlərdi. Əməyin ödənilməsinin perspektiv inkiĢaf tendensiyasının təhlili
göstərir ki, gəlirin bu növü uzunmüddətli perspektivdə pul gəlirlərinin ümumi
həcminin formalaĢmasında öz aparıcı rolunu saxlayacaqdır. .(Mənbə:3.səh38)
Ümumiyyətlə dövlət tərəfindən olunan yardım proqramları xalqın həyat
keyfiyyətinin yaxĢılaĢdırılmasında əhəmiyyətli yer tutur. Bu yardımlar sayəsində
pensiyanerlərin , müvəqqəti olaraq əlillik yaĢayan vətəndaĢın , müxtəlif
səbəblərdən ayrılan müavinətlər sahiblərinin həyat keyfiyyəti nisbətən yaxĢılaĢır.
Sair pul daxil olması nominal gəlirlərin formalaĢmasında mühüm rol oynayır.
Dostları ilə paylaş: |