Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ



Yüklə 1,26 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/27
tarix17.11.2018
ölçüsü1,26 Mb.
#80462
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   27

10 

 

keyfiyyətinin    yaxĢılaĢdırılması  əhali  arasındakı    təbəqələĢmə  nəticəsində  yaranan 



narazıçılıqları aradan qaldırılnası üçün uğurlu addımdır. 

Praktiki  olaraq  əhalinin  həyat  səviyyəsinin  yaxĢılaĢdırıması  üçün  yığım  və 

istehlakın,  iqtisadi  səmərəliliyin,  sosial  ədalət  arasında  tarazlığın  formalaĢmasının  

vacib  rolu  var.  Həyat  keyfiyyətinin  yaxĢılaĢdırılmasının  bir  baĢqa  problemi  də 

kənd  və  rayonlarda  mövcud  olan  məĢğulluq  problemi,  maaĢların  az  olmasıdır. 

Kənd  sakinlərinin  böyük  hissəsinin  dilə  gətiridiyi  problemlərə  nəzər  salaq.  Maliyyə 

gərginliyi,  özəl  təsərrüfatda  təcrübəsizlik,  kənd  təsərrüfatı  sektorunda  iqtisadi 

savadın  azlığı,  aqrar  bazar  problemləri,  irriqasiya  problemləri  və  s.  bu  və  bu  kimi 

bir  çox  problemlər  bu  əhalini  öz  yurdundan  didərgin  salır  və  bu  narazı  əhali 

nisbətən yaxĢı güzaran əldə etmək üçün Rusiya, Türkiyə  kimi  ölkələrə  üz tuturlar. 

Ümumiyyətcə  bütün  ölkə  əhalisinin  həyat  keyfiyyəti  elə  regionların  həyat 

səviyyəsindən  asılıdır.    Ġri  Ģəhərlərdəki  sıxlıq,  iĢçi  ehtiyyatı  çoxluğu    və  sair 

problemlərin  qaynağı  bu kimi  səbəblərdir.  

Əhalinin həyat keyfiyyətini müəyyənləşdirən ünsürlər də aşağıdakılardır:  

1.Gəlir və istehlakın səviyyə və quruluşunu özündə əks etdirən meyarlar 

-İstehsalın  sahə  quruluşu  və  ictimai  əməyin  paylaşdırılımasında  region 

iqtisadiyyatının  yeri,  rolu,  məşğulluq  səviyyəsi  və  quruluşu.  Sosial  demoqrafik 

quruluş,  əmtəə  və  xidmətlərin  dəyəri,  iqlim  şəraiti,  regionlar  arası  iqtisadi 

əlaqələrin forması, səviyyə və həcmi. 

2.Ölkə  vətəndaşlarının  həyat  keyfiyyətinin  fərqli-fərqli  tərəflərini  özündə 

birləşdirən meyarlar. 

- Maaşların nominal səviyyəsi , istehlak üçün əzərdə tutulan eytiyyatların miqdarı,  

- Fərqli-fərqli əmtəələrin, əmtəə səbətlərinin istehlakı, məskunlaşdırılma. 

3. Sosial qruplar. 

-Sosial  qruplar  daxilində  ailələrin  maddi  yardımına    müəyyən  olunan  həyat 

keyfiyyəti.  .(Mənbə:3.səh29) 

Ümumiyyətlə,  bazar  münasibətlərinin  hakim  olduğu  bir  dövrdə  ölkə 

vətəndaĢlarının  maddi  təminatı  qanunvericilik  rolu  ilə  müəyyən  edilmiĢ  minimum 



11 

 

istehlak  büdcəsinin  dəyərindən  əhəmiyyətli  dərəcədə  asılılığını  inkiĢaf  etmiĢ 



ölkələrin  təcrübəsindən  bizə  məlumdur.  YaĢayıĢ  minimumu  az  gəliri  olan  bir 

alıcının  zəruri  tələbatını  münasib  qiymətə  əldə  etmək  imkanlarını  real  Ģəkildə 

nəzərə  almalıdır.  YaĢayıĢ  minimumunun  yalnız  pul  ilə  ölçülməsi  əhalinin  həyat 

keyfiyyəti  üçün  etibarlı  sayılmır.  Əhalinin  həyat  keyfiyyəti  o  zaman  yaxĢı  olar  ki, 

aztəminatlı,  aĢağı  gəlirli  ailələrin  büdcəsinə  uyğun  formada  əmtəə  və  xidmətləri 

əldə etmək üçün iqtisadi  imkan  yaradılsın.  

Əhalinin  həyat  keyfiyyətinin  gəlirdən  asılılığı  demək  olar  ki,  bütün  ədəbiyyatlarda 

qeyd  olunur.  Ġqtisadi  fəaliyyətin  nəticə  göstəricisi  olan  gəlir,  gəlirin  ərsəyə  gəlməsi, 

bölgü  münasibətləri  xarakterindən    çox  asılıdır.  Bölgü  fərqli  iqtisadi  sistemlərdə 

özünəməxsus  meyarlara  sahib  olsa  da,  ən  mühüm  tərəfi  mülkiyyət  əlaqələrinin 

meydana  gəlməsi  və  istehsal  səviyyəsinə  əsaslı  təsir  göstərməsidir.  Gəliri  belə  də 

ifadə  edə  bilərik  –  gəlirlər  birmənalı  Ģəkildə  ölkə  vətəndaĢlarının  istehsalın 

nəticələrinin  bölüĢdürülməsində  əldə  etdiyi  paydır.  Fərdin  həyat  keyfiyyətinin  asılı 

olduğu  istehlak  bilavasitə  gəlir  səviyyəsindən  asılıdır.  Gəlir  insanın  maddi  və 

mənəvi  yaĢayıĢ imkanlarını müəyyən  edir.  

Dünya  standartlarına  görə  gəlir  qaynaqlarının  meydana  gəlməsi 

aşağıdakılardı:.  

1.əmək  gəlirləri;    2.sahibkarlıq;  3.  sosial  transfertlər;  4.  dövlət  tərəfindən  ödənilən 

sosial  siğorta  ödəniĢləri;  5.  birdəfəlik  kompensasiyalar;    6.  yardımlar  və  təqaüdlər; 

7.aztəminatlı  və  iĢsiz  əhali  üçün  müavinətlət;  8.  maliyyə  -kredit  sistemindən  əldə 

olunan  vəsaitlər;  9.Ģəxsi  ev  tikintisi,  yeni  qurulumuĢ  gənc  ailələrin  təsərrüfat 

avadanlıqları  ilə  təmin  olunması  üçün  bank  ssudası:  9.  əmanət  kassalarındakı 

əmanətlərə  görə  il  sonu  hesablanmıĢ  faizlər;  10.  səhmlərdən  gələn  gəlir:  11.mərc  , 

lotoreya,    oyunlarından  əldə  olunan  uduĢlar;  12.  müvəqqəti  sərbəst  vəsaitlərin 

dövriyyəsindən  əldə olunan gəlirlər.  .(Mənbə:3.səh36) 

Doğrudur  ki,  bu  sadalanan  qaynaqlarla  əhalinin  ümumi  gəliri  bir  deyil.    Bu 

istənilən  ölkənin  öz  iqtisadiyyatı,  biznes  fəaliyyəti    və  sair  meyarlardan  asılı  olur. 

Ġqtisadi  ədəbiyyatda  əhalinin  gəlirləri,  natural  və  dəyər  ifadəsində  fərqləndirilir. 




12 

 

Dəyər  ifadəsində  əhalinin  gəlirləri  dedikdə  bütün  pul  daxil  olmaları,  daha  doğrusu 



yuxarıda  adları  çəkilən  bütün  mənbələrdən  daxil  olan  pul  vəsaitləri,  həmçinin  kənd 

təsərrüfatı  məhsullarının  satılmasından,  göstərilən  bütün  xidmətlərdən  alınan 

gəlirlər  və  sair  nəzərdə  tutulur.  Natural  gəlirlərə  isə  əsas  etibarilə  Ģəxsi  istehlak 

üçün  həyətyanı  təsərrüfatlarda  istehsal  edilən  məhsullar  və  göstərilən  ərzaq 

yardımları daxildir.  .(Mənbə:3.səh37) 

Ədəbiyyatlarda  da  əhalinin  gəlirlərinin  səviyyə  və  dinamikasını  qiymətləndirmək 

üçün  nominal,  sərəncəmda  qalan  real  gəlir  gostəricilərindən  istifadə  olunur. 

Nominal  gəlir  müəyyən  müddətdə  ayrı-ayrı  fərdlərin  pul  formasında  əldə  etdikləri 

gəlirlərin  səviyyəsi  ilə  xarakterizə  edilir.  Əhalinin  nominal  pul  gəlirləri  müxtəlif 

mənbələrdən  formalaĢır.  Planlı  iqtisadiyyat  Ģəraitində  ictimai  mülkiyyət  formasının 

üstünlük  təĢkil  etməsi  ilə  əlaqədar  olaraq  pul  daxilolmaların  baĢlıca  mənbələri 

dövlət  və  kollektiv  təsərrüfatlardan  əmək  ödəniĢləri  idi.  Hazırda  isə  bazar 

münasibətlərinə  keçidlə  əlaqədar  yeni  iqtisadi  strukturlarının  formalaĢması  əhali 

gəlirlərinin  standart  mənbələri  ilə  bağlı  məhdudiyyəti  aradan  qaldırmıĢdır. 

Çoxukladlı  iqtisadiyyatın  formalaĢdığı  Ģəraitdə  fermer  təsərrüfatları,  kiçik 

müəssisələr,  koperativlər  və  s.  kimi  strukturların  yaranması  nominal  pul 

gəlirlərinin  yeni  mənbələrini  meydana  çıxmıĢdır.  Nominal  pul  gəlirlərinin  əsas 

mənbələrindən  biri  dövlət  yardım  programları  xətti  ilə  maliyyə  sistemindən  ödəniĢ 

və  güzəĢtlər  formasında  pul  daxilolmaları,  əmək  haqqı,  müəssisə  və 

kooperativlərdən  əmək  haqqı  formasında  gəlirlər,  Ģəxsi  təsərrüfatlardan  əldə 

olunan  gəlirlərdi.  Əməyin  ödənilməsinin  perspektiv  inkiĢaf  tendensiyasının  təhlili 

göstərir  ki,  gəlirin  bu  növü  uzunmüddətli  perspektivdə  pul  gəlirlərinin  ümumi 

həcminin  formalaĢmasında öz aparıcı rolunu saxlayacaqdır. .(Mənbə:3.səh38) 

Ümumiyyətlə  dövlət  tərəfindən  olunan  yardım  proqramları  xalqın  həyat 

keyfiyyətinin  yaxĢılaĢdırılmasında  əhəmiyyətli  yer  tutur.  Bu  yardımlar  sayəsində 

pensiyanerlərin  ,  müvəqqəti  olaraq  əlillik  yaĢayan  vətəndaĢın  ,  müxtəlif 

səbəblərdən  ayrılan  müavinətlər  sahiblərinin    həyat  keyfiyyəti  nisbətən  yaxĢılaĢır. 

Sair  pul  daxil  olması  nominal  gəlirlərin  formalaĢmasında  mühüm  rol  oynayır. 




Yüklə 1,26 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   27




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə