Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

19 

 

olaraq    Norveç,  Avstralya  ,  Ġsveçrə,  Hollandiya,  ABġ  ,  Almanya, Yeni Zellandiya, 

Kanada  ,  Sinqapur,  Danimarka,  Ġrlandiya,  Ġslandiya,  Ġsveç,  Finlandiya,  Ġngiltərə, 

Avstriya,  Cənubi  Koreya,  Çin  Xalq  Respublkasını  misal  göstərmək  olar.  Bu 

ölkələrdə  əsas göstəricisi adambaĢına düĢən illik  gəlirin  yüksək olmasıdır. 

ĠEÖ  də  məĢğulluq,  pensiya  yaĢı,  təhsil,  səhiyyə  kimi  sektorlar  ĠEOÖ-lərdən  ciddi 

Ģəkildə  fərqlənir.  Kənd  təsərrüfatına,  sənayeləĢməsinə  son dərəcə moden dünyanın 

tələblərinə  uyğun   Ģəkildə aparılır.  

Kənd  təsərrüfatında  uğurlu  islahatlar  kecirən  ĠEÖ-lətrdən  biri  Çindir.  Çin 

iqtisadiyyatında    kənd  təsərrüfatının  inkiĢafı  və  onun yaratdığı məĢğulluğun önəmi 

böyükdür.  Çin  hökuməti  kənd  təsərrüfatının, xüsusən əkinçiliyin inkiĢafı məqsədilə 

3 qərar almıĢdır.  

1.Taxılın dövlət tərəfindən aliş  qiymətlərini  20% artımaq; 

2. Dövlət tərəfindən müəyyən edilən istehsal kvotasını 50% artımaq; 

3.Əkinçilikdə  istifadə  edilən  və  taxılın  maya  dyərinə  daxil  olan  mallların  

qiymətlərini təxminən 10-15% endirmək. . ( Mənbə:7) 

ĠnkiĢaf  etməkdə  olan  Çin  Respublikasında  əhalinin  keyfiyyətini  yaxĢılaĢdırmaq 

məqsədilə  əkinçilikdə  ən  önəmli  sayılan  islahat  əkinin    kollektivlərin  deyil,  

əhalinin  öz  Ģəxsi  məsuliyyətinə  buraxılması  oldu.  Beləliklə,  mərkəzi  idarə  etmə 

kollektiv  torpaqlarının  yerli  əhaliyə  icarəyə  verilməsini  təmin  etdi.  Torpağı  icarəyə 

götürənlər  istehsal  etmək  məcburiyyətində  olduqları  məhsulları  müəyyən  bir 

kvotada  istehsal  edirlər.  Kvotadan  əlavə  istehsal  olunan  məhsulu  bazarda  sərbəst 

Ģəkildə  sata  bilmə  hüquqları  vardır.  Çin  hökuməti  əvvəl  əhaliyə  verilən  torpağı  3 

illik  icarəyə  verirdi.  Lakin,  bu  müddət    əkinçilərə  gələcəyə  yönəlik  planlar 

qurmağa  imkan  vetmir,  onları    motivləĢdirmirdi.  Buna  görə  də  icarə  müqaviləsinin 

müddəti 3 ildən  15-ə, 15 ildən  də 30- a qaldırılmıĢdır.  

Çin  Respublikası  həyat  keyfiyyəyinin  yaxĢılaĢdırılması  üçün  xarici  sərmayənin 

önəmini  çox  erkən  sezmiĢ  və  bu  istiqamətdə  iĢlər  gərməyə  baslamıĢdır.  Xarici 

sərmayədarlara  ölkəyə  investisiya  yatırmaq  icazəsi  ilk  dəfə  1979-da  verilmiĢdir.  ( 

Mənbə:7) 

---

20 

 

Çin  xarici  sərmayedarları  cəzb  etmək  üçün  ölkənin  digər  bölümlərinə  görə ətraf və 

alt  quruluĢ  sərmayelərinin  daha  mükəmməl  Ģəkildə  təĢkil  etdiyi  xüsusi  iqtisadi 

sahələr,  iqtisadi  inkaĢaf  sahələri  və sənaye parkları qurmuĢdur. Bu bölgələrdə vergi 

imtiyazları  və  nisbi  olaraq  liberal  xarici  siyasət  səmərəsi  tətbiq  edilmiĢdir.  xüsusi 

iqtisadi  sahələr,  iqtisadi  inkiĢaf  sahələri  elan  edilən  yerlərdə  iqtisadi  tənzimləmələr 

mövzusunda  yerli  idarəçilərə  geniĢ  muxtariyyət  verilmiĢdir.  Bu  sahələr  islahatların  

tətbiq  olunması  üçün  bir  növ  labaratoriya  rolunu  oynayır.  Bununla  birlikd ə  bu 

sahələr  milli  və  beynəlxalq  bazarlar  arasında  bir  cür körpü rolunu oynamıĢdır.  Bu 

sahələr  illər  keçdikcə  də  geniĢləndirildikcə  geniĢləndirilmiĢdir.    Ölkənin  bilinən 

müəyyən  Ģəhərləri  xarici  sərmayedarlara  hazır  vəziyyətə  gətirilmiĢdir.  Günümüzdə 

bu sahələrə investisiya  qoyuluĢunda rəqabət olduğunuda demek olar.  

Çinə  olunan  investisiya  miqdarı  30    milyon  dolları  keçmədiyi  təqdirdə  bu  proyekt 

əyalət  tərəfindən  qəbul  olunur,  yox  əgər  30  milyon  dolları  keçirsə  proyekt  qəbulu  

Dövlət Planlama  TəĢkilatı tərəfindən  olunur.  

Çində  fəaliyyət  göstərən  müəssisələrin  əldə  etdikləri  5  illik  xeyri  yenidən 

investisiyaya  yönəldilərsə  40%-ə qədər gəlir  vergisi  üstünlüyü  təmin  edilməkdədir. 

Çin  Ümumdünya  Ticarət  TəĢkilatına(ÜDT)    üzvüdür  və  bu  da  xalqın  rifahı  üçün 

geniĢ  miqyasda  islahatların  həyata  kecirilməsinə  yol  açır.  Bu  təĢkilata  üzv 

olduqdan  sonra  Çin  Respublikası  yerli  istehsalçıların    maĢınlarla,  neft-kimya  və 

biotexniki  məhsullarla  təmin  olunmasında  yardım  etmiĢdir.  Çin  yerli  istehsalçıların 

ixrac  malları  üzərindəki  vergiləri  17%  -dən  3%-ə  endirmiĢdir.  Bu  da  əhalinin 

gəlirlərini  və həyat səviyyəsinin  artmasına səbəb olmuĢdur. ( Mənbə:7) 

 

Ümumiyyətlə  Çin  Respublikasındakı  islahatlar  əhalinin  həyat  səviyyəsi  və  həyat 

keyfiyytin  son dərəcədə  yüksəkdib. 

Əhalinin  həyat  keyfiyyətinin  ən  yüksək  olduğu  dünya  ölkələri  arasında  Norveç 

BMT-nin  reytinqində  birincidir.  Təxminən  50  il  bundan  əvvəl  təsadüf  nəticəsində 

Norveç  sahillərində  tapılan  neft  bu  ölkə    əhalisinin  həyat  keyfiyyətinə  vacib 

---

21 

 

dərəcədə  təsir  etmiĢdir.  Norveçlilər    ilk  neft  quyusunu  1971  –ci ildə dənizdəki neft 

buruqlarından    çıxarmağa  baĢlayıblar.  Norveç neftin gətirdiyi gəlirdən son kronuna 

kimi    sərmayə  kimi  istifadə  edir.    Belə  deyək  ,  neftin gətirdiyi milyardlar Norveçdə 

xərclənmir,  Neft  Fondunda  yığılır.  Sonrdan  “Qlobal  Pensiya  Fondu”  adlandırılan  

Neft  Fondu  isə  həmin  pullar  hesabına  xarici  ölkələrə  investisiya  qoyur.  Qoyulan 

investisiyadan gələn pul isə dövlət büdcəsində yığılır. Fond Avropada qeydiyyatda 

olan  bütün  səhmlərin 2%-nə, dünya səviyyəsində isə 1%-nə və 78 ölkədə 9000-dən 

çox  Ģirkətdə,  həmçinin  “Alphabet”,    “Apple”,  “Microsoft”  və  “Nestlé”  kimi  ayrı-

ayrı Ģirkətlərdə  paya sahibdir.

 ( Mənbə:8) 

Neft  satıĢından  əldə  olunan  gəlir  birbaĢa  dövlət  büdcəsinə  ötürülmədiyi  üçün  neft 

bazarında  qiymətlərin  oynaması  Norveçi  asılı  vəziyyətə  salmır.  Neft  satıĢından 

gələn  pulun  birbaĢa  büdcəyə  ötürülməməsi  həm  də  imkan  verir  ki,  ölkə 

iqtisadiyyatı  dünya  bazarlarında  neft  qiymətlərinin  qalxıb-enməsindən  asılı 

vəziyyətə  düĢməsin.  Neftdən  gələn  gəlirin  xərclənməsi  üçün  parlament  xüsusi  

qayda  təyin  edib.  Neft  Fondundan  əldə  olunun  gəlirin  yalnız  4%i  xərclənə  bilər.  

Artıq  fondun  illik  qazancı  neft  satıĢından  gələn  gəliri  də  ötmüĢdü.  2016-cı  ilin 

sonların  olan  məlumata    “Qlobal  Pensiya  Fondu”nun  dəyəri  ÜDM-ni  iki  dəfə 

üstələməklə  882  milyard  dollara  çatıb  ki,  bu  da  sərvət  fondları  içərisində  ən 

böyüyü olması deməkdir.( Mənbə12) 

Fondun  idarəedilməsində  hökumət  müstəsna  hüquqlara  sahibdir.  Müstəqilliyinə 

konstitusiya  səviyyəsində  zəmanət  verilməsə  də,    Mərkəzi  Bankdan  asılı  olmayan 

vahid  kimi  fəaliyyət  göstərən  fond  Maliyyə  Nazirliyi  tərəfindən  idarə  olunur, 

parlament  tərəfindən  izlənilir.  Sadə  və  Ģəffaf  fəaliyyət  həyata  keçirən  fondun  etdiyi 

hər  bir  investisiya  onlayn  Ģəkildə  detallı  olaraq  ictimaiyətə  izah  olunur.  Fondun 

vəsaitlərini  səmərəli  istifadəsi  və  yüksək  gəlir  əldə  edilməsi,  Norveç  əhalisinin 

həyat sэviyyəsinə  də müsbət təsir göstərib.  

Dünyada  iĢsizlik  faizinin  en  aĢağı  olduğu  ölkə  də  Norveçdir.  Bu  göstərici  2%dir. 

Norveçdə  yeni  doğulan  hər  bir  vətəndaĢın  18  yaĢına  kimi  səhiyyədən  pulsuz 

faydalanmaq  hüququ var. 

---