Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ

22 

 

Əhalinin  həyat  keyfiyyətinin  yaxĢılaĢdırılması  bəzən  dövlət  üçün  çətin  olur. 

Xwsusən  də    az  inkiĢaf    etmiĢ  ölkələr  üçün.  Yoxsulluq  dərəcəsi  yüksək  olan  az 

inkiĢaf  etmiĢ  ölkələrdə  dövlət  büdcəsi  hesabına  hec  aclığın  belə  qarĢısını  almaq 

mümkün  olmur.  Belə  ölkələr  üçün  beynəlxalq  təĢkilatlar  maliyyə  ayırır.  Belə 

təĢkilatlara  misal  olaraq    Ümümdünya  Səhiyə  TəĢkilatını  (WHO),  Ġqtisadi 

ƏməkdaĢılıq  və  ĠnkiĢaf  TəĢkilatını(OECD),  BirləĢmiĢ  Millətlər  TəĢkilatının  inkiĢaf 

agentliyi  olan  BMT-nin  ĠnkiĢaf    Proqramını  (UNDP),  Elm,  Təhsil  və  Mədəniyyət 

üzrə  BirləĢmiĢ  Millətlər  TəĢkilatını  (UNESCO),  Beynəlxalq  ĠnkiĢaf  Agentliyini  

(ĠDA) və  BMT-nin Ərzaq Və Kənd Təsərrüfatı TəĢkilatını ( FAO) göstərmək olar. 

Bu  təĢkilatların  əsas  fəaliyyəti  də    inkiĢaf  etməkdə  olan  və  yoxsul  ölkələrə  əhaliin 

həyat  keyfiyyətini  artırmaqdı.    Bunlardan  bəzilərinin  bu  istiqamətdəki  fəaliyyətinə 

diqqət yetirək. 

Beynəlxalq  İnkişaf  Agentliyin  (İDA)  Dünya  Bankının  dünyanın  ən  yoxsul 

ölkələrinə  yardım  edən  qoludur.  1960-cı  ildə  əsası  qoyulan  ĠDA  dünyada 

yoxsulluğu  azaltmaq  məqsədlə  inkiĢaf  etməmiĢ  ölkələrdə  iqtisadi  inkiĢafı 

gücləndirən,  bərabərsizlikləri  azaldan  və  insanların  həyat  Ģəratini  yaxĢılaĢdıran 

layihələr  üçün güzəĢtli  kreditlər  və qrantlar  təĢkil  edir. 

ĠDA  dünyanın  39-u  Afrika  qitəsində  olmaqla  ən  yoxsul  71  ölkəsi  üçün  ən  böyük 

yardım  mənbələrindən  biridir.  Bu  ölkələrdəki  fundamental  sosial  xidmətlər  üçün 

ən  böyük  donor  fondudur.  ĠDA  həmçini belə ölkələrə güzəĢtli Ģərtlərlə kredit təmin 

edir.  Yəni,  ĠDA-nın  kreditləri  “0”,  ya  da  çox  aĢağı  faiz  dərəcəsinə  malikdir.    Geri 

qaytarılma  müdəti  isə,  ilk  5-10  ili  hər  hansı    ödəmə  olmadan,  25-30  illik  nəzərdə 

tutulur.  ĠDA  aldığı  kreditləri  geri  qaytarması  problemi  görünən,  riskli  olan  ölkələri  

də  qrantla  təmin  etməkdədir.  Ġmtiyazlı  kreditlərdən  və  qrantlardan  əlavə,  ĠDA  ağır 

borc 

yükü 

altında 

olan 

ölkələrin 

borclarını 

əhəmiyyətli  səviyyədə 

yüngülləĢdirməsinə  da  yardım  edir.    1960-cı  ildən  2016-cı  ilə  qədər  ĠDA  112 

ölkədə investisiyalar  üçün 312 milyardlıq  mənbə təmin  etmiĢdir.   

1  iyul  2014-dən    baĢlayaraq  30  iyun  2017  tarixləri  arasındakı  müddətdə  (ĠDA17) 

ĠDA-nın 

fəaliyyəti 

əsasən  4  istiqamətə  yönəlib:  iqlim  dəyiĢilkiyinə, 

---

23 

 

müharibələrdən  əziyyət  çəkən  ölkələrdəki  vəziyyətə,  gender  bərabərsizliyinə  və  

dünyanın bütün ölkələrini  əhatə edəcək inkiĢafın təmin  olunasına.  ( Mənbə:14) 

ĠDA17  çərçivəsində  həyata  keçirilən  proqramlarla,  təxminən  15-20  milyon  nəfərin 

elektrik  enerjisi  ilə,  200  milyon  uĢağın  həyatını  xilas  edəcək  peyvəndlərlə,  1 

milyondan  çox  qadının  mikromaliyyə  kreditlərilə,    65  milyon  nəfərin  ilkin 

sağlamlıq  xidmətlərilə  təmin  olunması    planlaĢdırılb.  Eyni  zamanda  32  milyon 

nəfərin  təmiz  su,  5,6  milyon  nəfərin  isə  daha  yaxĢı  kanalizasiya  xidməti  ilə  təmin 

olunması  gözlənilir.  2005-2015  ci  illər  ərzində  ĠDA  belə  ölkələndə  2114  layihə  

üçün 158 milyard  dollar  büdcə təĢkil etmiĢdir.  ( Mənbə:14) 

ĠnkiĢaf  etməkdə  olan  ölkələrin  qarĢı-qarĢıya olduğu  problemlərin  bir çoxu sərhəd 

bilməyən  problemlərdir.  ĠDA  bu  ölkələrin  problemlərin  öhdəsindən  gəlmələrinə 

kömək  edərək,  təhləkəsizlik,  sağlamlıq  sahəsindəki  narahatlıqların  aradan 

qaldırılmasına  yardım  edir.  Bu  təhlükələrin  qlobal  bir  problem  olmasının  qarĢını 

almaq istiqamətində  iĢlər həyata  keçirir.    

ĠDA  müxtəlif  fondlar  vaistəsilə  2010  zəlzələsindən  sonra  Haitiyə,  2015-ci  il 

zəlzələsindən  sonra  Nepala,  Ebola  virusuna  yoluxan  Qərbi  Afrika  ölkələrinə  və 

baĢqa ciddi böhran yaĢayan ölkələrə dəstək vermiĢdir.   

ĠDA  donorları  təĢkilatın  büdcəsini  lazımı  maliyyə  vəsaitlərilə  təmin  etmək  və 

siyasi  əhatəsini  nəzərdən  keçirmək  məqsədilə  3  ildən  bir  toplanırlar.  ĠDA  17 

çərçivəsində    2014-dən    baĢlayaraq  30  dekabr  2017  ci  il  tarixinə  qədər  3  illki  bir 

müddətdə  layihələrin  maliyyələĢdirilməsi  üçün  52,1  milyard  dollar  həcmində 

büdcə    nəzərdə  tutulub.  Bu  da  yoxsul  ölkələrdə  əhalinin  həyat  səviyyəsini 

yüksəltməyə  geniĢ yardım edəcək. ( Mənbə:14) 

ĠDA  fondlarından  faydalanmaq  üçün  ölkələr  aĢağıdakı  kriteryalara  uyğun 

gəlməlidir.   

-Adambaşına  düşən  illik    milli  gəlir yoxsulluq dərəcəsi göstəricisindən aşağı 

səviyyədə  olmalıdır.  (2015-ci  ildə  bu  məbləq  1.215  dollar  təyin  edib.  Bu 

məbləğ illərə görə təyin edilir)  

---

24 

 

-Beynəlxalq  maliyyə  bazarından  müstəqil  kredit  əldə  etmək,  imkanının 

olmaması, bununla birgə ölkənin inkişaf etməsi üçün əlavə yardıma, güzəştli  

mənbələrə malik olması. ( Mənbə:14) 

ĠDA  təĢkilatının  sayəsində  2007-2015-ci  illərdə  Tanzaniyada  8  milyon  insannın  su 

ilə  təmin  olunmanda 75% artım olub.  

Efiopiyada  hazirlanan,  nəĢr  olunan  və  orta  məktəblərə  paylanılan  dərs  kitablarının 

sayı  78  milyona  çatmıĢdır.  2010-2013  illərdə  148  dərs  kitabı  hazırlanmıĢdır.  ( 

Mənbə:14) 

ĠDA-nın  Əfqanıstanda  əhalinin  həyat  keyfiyyətinin  yaxĢılaĢdırmaq  üçün  həyata 

keçirdiyi  iĢlərdən  biri  yol  çəkmək  oldu.  IDA-nın  dəstəyi  ilə  çəkilən  yollar 

kəndlərdə  yaĢayan  30.000-dən  çox  insanı  Qəndəhar  Ģəhərinin  mərkəzinə  bağlayıb.  

Bu  asfalt    yolla  məktəblərə,  bazarlara  və  səhiyyə  baxımı  xidmətlərinə  artıq  daha 

sürətli,  rahat  və  mütəmadi    Ģəkildə  gedib  gəlirlər.

 

Bu  yol  açıldıqdan  sonra 

Əfqanıstan  vətəndaĢı  olan  Rəhmətullah  adli  kəndli  müsahibəsində  demiĢdir:  "Yol 

inĢa  edilmədən  əvvəl  üzüm,  nar,  qarpız  və  badımcanları  daha  aĢağı  qiymətlərlə 

bazarda  satmaq  məcburiyyətində  qalırdıq.  Çünki  yol  kələ-kötür  idi    və 

məhsullarımıza  zərər  verirdi.  Bu  yolun  hər  iki  tərəfindəki  kəndlərdən  gələn 

fermerlər  indi  çıxardıqları məhsulları zamanında və ziyan  görmədən sata bilir”. 

Nəticə  olaraq,  Əfqanıstandakı  kimi  fermerlər  bağçalarındakı  meyvə  və  digər 

məhsulların  satıĢından iki qat çox pul qazanırlar. (Mənbə:16) 

1993-ci  ildən  bu  yana,  Dünya  Bankı  müəyyən  proqramlar  çərçəvisində  Nigeriya 

əkinçilərini  dəstəkləyir.  Layihə  əkinçiliyi  biznes  halına  gətirmək  üçün  hazırlanıb. 

200  milyon  dollar  investisiya  qoyulan  layihənin  məqsədi  əkinçilərə  ailələrini 

dolandırmaq üçün gəlir  əldə etmənin  yeni yolllarını  təklif  etməkdir. ( Mənbə:15) 

Ġqtisadi  ĠnkiĢaf  və  ƏməkdaĢlıq  TəĢkilatı  (OECD)  beynəlxalq  bir  iqtisadiyyat 

təĢkilatıdır,  cəmi  34  üzvü  var.  OECD  1961-ci  ildə  qurulmuĢdur  və  döyüĢ 

xarabalıqları  içindəki  Avropanın  Marshall  Planı  çərçivəsində  yenidən  qurulması 

məqsədi ilə 1948-ci ildə qurulan, Avropa Ġqtisadi ƏməkdaĢlıq TəĢkilatının (OEEC) 

birbaĢa  varisidir.(  Mənbə:17)  Ayrıca  "müĢahidəçi”  kimi    bir  çox  ölkənin  üzv 

---