Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 457,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sənaye yağları
40 Motor yağları avtomobil, traktor və motosiklet mühərriklərinin yağlanması üçün işlədilir, distillat və qalıq yağlarının turşu və seçici həlledicilərlə təmizlən- məsindən alınır. İstismar sahələrinə görə motor yağları qış və yay yağlarına bölünür.
kəsən və taxta emal edən dəzgahları, presentləri, eləcə də dişli və vintli ötürmələri yağlamaq üçün sənaye yağlarından istifadə edilir. Avadanlığın normal və etibarlı işini təmin etmək üçün sənaye yağlarının yaxşı yağlama, antikorroziya, antioksidləşmə, qoruyucu və köpük əleyhinə xassələri olmalıdır. Bu yağların keyfiyyət göstəricilərinə bir sıra tələblər qoyulur. Bu tələblər yağ növlərindən asılı olaraq müxtəlifdir, məsələn, bəzi yağları tərkibinə 0,01-0,015% para oksidifenilamin aşqarı əlavə edildiyinə görə oksidləşməyə davamlı olmalıdır. Kompressor yağları isə oksidləşməyə davam gətirməklə yanaşı, həm də alçaq temperaturda olmalıdır. Elektroizolyasiya yağları elektriki keçirməyən maddə və mühitin istiliyini azaltmaq üçün işlədilir. Bu yağlara verilən əsas tələblər onların kimyəvi cəhətdən yüksək dərəcədə sabit və antikorroziya xassəsinə malik olması və aşağı temperaturda donmasıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu yağların oksidləşməyə davamlılığını artırmaq üçün bu yağlarla oksidləşmə əleyhinə paraoksidifenilamin ional və başqa aşqarlar əlavə edilir. Qeyd etmək lazımdır ki, elə yağ növləri vardır ki, onlardan gündəlik həya- tımızda istifadə olunan əşyaların hazırlanmasında istifadə olunur. Məsələn, ağ yağları (ətriyyat və təbabət yağları), məlhəm (maz), krem, dodaq pomadası və s. hazırlamaq üçün işlədilir. Bunlara verilən əsas tələblərdən biri rəngsiz, dadsız və iysiz olmalarıdır. Yağların rəngini ağartmaq üçün onları tüstülənən H 2 SO 4 və ağardıcı gillərlə təmizləyirlər. Ağ yağların kimyəvi tərkibi parafin-naften karbohidrogenlərindən ibarətdir (aromatik karbohidrogenlər və qatran olmur). Qeyd etmək lazımdır ki, 41 təbabət yağlarının özlüyü 50 0 C-də 28-36 mm 2 /san, ətriyyat yağlarınınkı isə 16-24 mm 2 /san olur. Ümumiyyətlə, sənaye miqyasında istehsal olunan sürtkü yağlarının keyfiy- yəti çox vaxt müasir tələbatı ödəmir. Buna görə də yağların motor keyfiyyətini yüksəltmək üçün bunlarla az miqdar aşqarlar əlavə edilir. Bu aşqarlarla bir sıra tələblər qoyulur. Bunlar da yağlarda yaxşı həll olmalı, uzun müddət saxlandıqda temperaturun təsirindən çöküntü əmələ gətirməli, su ilə yuyulmamalı və yağlara zərərli təsir göstərməməlidir. Maşın və mühərriklərdə işlədilən yağlar metalların katolitik təsiri nəticəsində oksidləşərək müxtəlif turşular əmələ gətirilir. Bu turşular da metala korroziyaedici təsir göstərir. Ona görə də oksidləşmə və korroziyanın qarşısını almaq üçün yağlara antioksidləşdirici və korroziya əleyhinə aşqarlar əlavə edilir. Yağların keyfiyyətini xarakterizə edən əsas göstəricisindən biri onların özlü- lüyünün temperaturdan asılı olaraq dəyişməsidir. Müasir texnoloji proseslərlə özlülük indeksi yüksək olan yağlar almaq qeyri- mümkündür. Ona görə də yağların özlülük indeksini yüksəltmək məqsədi ilə onlara bir qədər aşqar qatılır. Aşqar kimi özlülüyü yüksək olan sintetik polimerlərdən, yəni polizobutilen, volton, polivinil efirləri, polimetakrilatlar və s. istifadə edilir. Yağların əsas keyfiyyət göstəricilərindən biri də onların donma temperaturu- dur. Qeyd etmək lazımdır ki, yağlarda müəyyən qədər sülb parafinlər var. Bunlar da yağın donma temperaturunu yüksəldir. Donma temperaturunu aşağı salmaq üçün yağları parafinsizləşdirirlər. Parafinsizləşdirmə prosesi baha başa gəlir və bunun nəticəsi olaraq yağın miqdarı azalır. Ona görə də yağlara aşqar əlavə etməklə onların donma temperaturunu aşağı salmaq olar.
42
göstəricilərinin ekspertizası
Karbohidrogenlər, o cümlədən benzol saxlayan etilləşmiş benzinlərlə işləyən avtomobil nəqliyyatlarında zəhərli maddələrin tullantısının qarşısını almağa ya effektli qaztəmizləyici qurğuların və sistemlərin ya da ekoloji təmiz neft məhsullarının istifadə edilməsi yolu ilə nail olmaq olar. İkinci yol problemin daha tam həllini təmin edir. Belə ki, bu halda ənənəvi tullantıların əmələ gəlməsi səbəbi kənarlaşdırılır və məhsullardan istifadə edilməsi üsulları mənimsənilir. Avtomo- billərin tullantı qalıqları havanı qurğuşunla, CO-lə dəm qazı və üzvi maddələrlə çirkləndirilir. Yüngül üzvi birləşmələr havada azot oksidləri ilə qarşılıqlı təsirdə olur və günəş şüalarının təsirindən kimyəvi çevrilmələrə məruz qalaraq atmosferin yuxarıdakı qatında 40%-ə qədər ozon əmələ gətirir, hansı ki, ağ ciyərləri qıcıq- landırır və tənəffusu çətinləşdirir, ona görə də bu tullantılara və azot oksidlərinin tullantılarına hədd müəyyənləşdirilir. Avtomobil nəqliyyatlarının ənənəvi tullantılarının ixtisar edilməsinin vacib- liyi ekoloji təmiz benzinlərin işlənib hazırlanmasını və bütün İEÖ-lə benzinin tərkibində qurğuşunun qatılığının azaldılması proqramını və etilləşmiş benzinlərin buraxılmasını müəyyən edir. Benzinin tərkibində olan yüksək toksikoloji aromatik karbohidrogenlər, benzol kanserogen maddələr qrupuna aiddir. O, insan orqanizmində toplanır və xəstəlik əmələ gətirir. Onun havada qatılığı 0,1 mq/1-dən çox olmalıdır. Benzolun atmosferlə tullantısının əsas mənbələri aşağıdakılardır: avtomobil- lərin tullantı qalıqları (kütləcə 70%-ə yaxın) və yanacaqdoldurma stansiyalarında doldurma zamanı olan itkilər (kütləcə 10%). Avropa direktivi 1999-cu ilin yanvarında etilləşmiş benzinin tərkibində ben- zolun miqdarını həcmcə 5%-ə qədər məhdudlaşdırır, həmçinin bu həddin həcmcə 1%-ə qədər azalması nəzərdə tutulur və Avropa Şurası ölkələrində benzolun miqdarı üçün hədd 5%-dən 1%-ə endirilmişdir.
Yüklə 457,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|