Azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 457,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Neftin destruktiv emalı.
14 Adi distillə prosesində neftdən benzin, liqroin, kerosin və qazoyl kimi açıq rəngli məhsullar alındıqdan sonra yerdə qalan ağır fraksiyalar vakuum altında distillə edilir. Neft emalı sənayesində üç tip atmosfer borulu qurğulardan istifadə edilir. Bu qurğular bir-birindən həm buxarlanma və həm də rektifikasiya ardıcıllığına görə fərqlənir. Birinci tip qurğularda neftdən ayrılan fraksiyalar birdəfəlik buxarlandırılır və bir kalonda fraksiyalara ayrılır. İkinci tip qurğularda neft məhsulları qaynama temperaturuna görə iki dəfə buxarlandırılır və rektifikasiya iki kalonda gedir. Üçüncü tip qurğularda isə neftdə olan yüngül benzin fraksiyası əvvəlcədən buxarlandırılıb ayrıldıqdan sonra qalan hissə birdəfəlik buxarlandırılıb bir kalonda reftifikasiya edilir. Keçmiş təbii neft emal edilib ondan benzin, liqroin, kerosin, sürtgü yağları alındıqdan sonra yerdə qalan mazutu gərəksiz bir şey hesab edərək çuxura töküb yandırırdılar. Məşhur rus mühəndisi V.Q.Şuxov mazutun ən qiymətli xammal olduğunu müəyyənləşdirərək ondan faydalı məhsullar almaq üsulunu tapmışdı. Şuxov müəyyən etmişdi ki, mazutu 450-800 0 C-də qızdırıb, tərkib hissələrinə parçala- maqla ondan benzin almaq olar. Şuxovun bu kəşfi nəticəsində hazırda mazutdan 35-40%-ə kimi krekinq benzin və kerosin alınır. Lakin mazutun əhəmiyyəti təkcə bununla bitmir. Mazutdan onlarca müxtəlif məhsullar, o cümlədən sürtgü yağları istehsal edilir. Mazutdan sürtgü yağlarının alınması prosesi, neftin ilk emalı prosesi kimidir. Yağ fraksiyalarının tərkibini təşkil edən karbohidrogenlər yüksək tempera- turda qaynadığı üçün onları mazutdan ayırmaq yüksək temperatur tələb edir. Lakin belə temperaturda qaynayan karbohidrogen molekulları istiliyə davamsız olduğundan asanlıqla parçalanır və doymamış karbohidrogenlərə çevrilir. Bu hal isə alınan sürtgü yağlarının keyfiyyətini pisləşdirir və itki faizini artırır. Odur ki, 15 mazut-benzin, liqroin, kerosin farksiyalarından fərqli olaraq adi təzyiqdə deyil, vakuum şəraitində, yəni aşağı təzyiqdə distillə edilir. Təzyiq azaldıqda maddə daha aşağı temperaturda qaynamağa başlayır. Məlumdur ki, su bir atmosfer təzyiqdə (yaxud 760 mm civ.süt. təzyiqində) 100 0 C- də qaynayır. Lakin elə etmək olar ki, su 60 0 C-də qaynasın. Bunun üçün onu aşağı təzyiqdə distillə etmək lazımdır. Təzyiqi 100 mm civ. süt-na endirdikdə su 60 0 C-də qaynamağa başlayır. Deməli, təzyiq azaldıqca maddə aşağı temperaturda qaynayır. Bu qayda eyni ilə neftə də aiddir. Bəzən yuxarı temperaturda qaynayan maddənin aşağı temperaturda qaynamasını təmin etmək üçün oraya su buxarı əlavə edilir. Bu səbəbdən mazutu distillə etdikdə onun qaynama temperaturunu azaltmaq məqsədilə distilləni aşağı təzyiqdə və su buxarının iştirak ıilə aparmaq lazım gəlir. Bəs necə olur ki, yuxarı temperaturda qaynayan qarışıq su buxarı verildikdə aşağı temperaturda distillə olunmağa başlayır ? Bildiyimiz kimi, maye buxarlarının yaratdığı təzyiq, xarici atmosfer təzyiqinə bərabər olduqda qaynama başlayır. Alim Dalton hesab etmişdir ki, qarışıqları təşkil edən ayrı-ayrı maddlər qaynama zamanı özlərini sərbəst aparır. Bu səbəbdən də bir-birinə təsir etməyən maddələrin qarışığını qızdırdıqda onlardan ayrılan buxarların təzyiqi cəmləşərək atmosfer təzyiqinə bərabər olur və nəticədə qarışıq aşağı temperaturda qaynamağa başlayır. Göstərildiyi kimi, müasir neft emalı zavodlarında neft ya atmosfer təzyiqində, ya da vakuum altında distillə edilir. Əksər hallarda zavoda həm atmosfer, həm də vakuum qurğusu quraşdırılır. Belə qurğular vakuum-atmosfer qurğular adlanır. Bu tip qurğularda neftdən eyni zamanda bütün məhsullar: benzin, liqroin, kerosin, qazoyl, sürtgü yağları və bitum alınır.
olar ki, dəyişmir; başqa sözlə, neftin benzin, kerosin və digər fraksiyalarında olan karbohidrogenlər kimyəvi çevrilmələrə uğramadan olduğu kimi qalır. Əksər neftlərdə benzinin miqdarı çox azdır. Bundan başqa, bəzən onların oktan ədədi də qənaətbəxş olmur. Neftin düz distilləsindən alınan benzin və digər yüngül fraksiyalar inkişafda olan sənaye sahələrinin ehtiyacını ödəyə bilmir. Odur ki, düz distillədən alınmış ağır neft fraksiyalarını yüksək temperatur və təzyiqlə
16 parçalayıb ondan benzin istehsal etmək məsələsi hələ keçən əsrin axırlarında müəyyənləşdirilmişdir. Bu prosesə neftin destruktiv emalı adı verilmişdir ki, bura da krekinq, piroliz və s. proseslər daxildir. Bildiyimiz kimi, neftin düz distilləsindən alınan məhsullardan biri də mazutdur. Mazut irimolekullu karbohidrogenlərdən ibarət ağır, yapışqan şəklində mayedir. Q.Q.Qustavson 1871-ci ildə laboratoriya şəraitində mazutda olan irimolekullu birləşmələri krekinq yolu ilə parçalayıb, kiçikmolekullu birləşmələr almışdı. 1877-ci ildə isə A.A.Letni mazutu krekinq edib, ondan benzin almağa müvəffəq olmuşdur. Krekinq ingilis sözü olub, parçalanma deməkdir. Ümumiyyətlə, krekinq çox mürəkkəb prosesdir. Bu prosesdə parçalanma, polimerləşmə, dehidrogenləşmə, izomerləşmə və s. müxtəlif reaksiyalar eyni zamanda gedir. Neftin destruktiv emalı üçün neft qazlarından tutmuş qudrona qədər bütün neft məhsulları xammal kimi işlədilə bilər. Krekinq prosesləri üç əsas qrupa bölünür: 1) termik krekinq; 2) katalitik krekinq; 3) piroliz. Termik krekinq prosesi yüksək temperatur və təzyiq şəraitində aparılır. Bu prosesdə irimolekullu karbohidrogenlər parçalanaraq kiçikmolekullu karbohidro- genlərə çevrilir. Neftin termik krekinqi üçün zavod layihəsini 1890-cı ildə rus mühəndisi V.Q.Şuxov ixtira etmişdir. Termik krekinq prosesində neftin ağır distillatları və qalıq hissəsi (mazut) 500-530 0
zaman mazutun, qudronun və yaxud yarımqudronun ağır molekulları daha yüngül və sadə molekullara parçalanır ki, bu da başlıca olaraq qazlardan (krekinq qazı), avtomobil benzinindən və digər neft məhsullarından ibarət olur. Beləliklə, neftin düz distilləsindən alınan ağır neft məhsulları krekinqə verilib benzin alınır. Neftin adi distilləsində bir ton neftdən təqribən 100-150 kq
Yüklə 457,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|