zamanı istifadə edilə bilər. Belə bir qiymətləndirmə
aparıldıqda əhalinin sağlamlığı ilə əlaqədar yaranan
(müalicə xərcləri, ictimai sığorta və ictimai təminat
fonduna əhalinin ödənişləri) iqtisadi zərərin kəmiyyəti
nəzərə alınır.
Bizim fikrimizcə, neft-qaz sənaye obyektlərinin
ƏMM-ə göstərdiyi təsirin iqtisadi nəticələrini xarakterizə
edən göstəricilər metodik təkliflərdə öz əksini tapmışdır.
Bu metodik
təklifə əsasən
Q
n
= Z
q
+ M -
G
(1.2.8)
Burada
Q
n
– nəticələrin qiymətləndirilməsi; Z
q
– zərərin
qalığı; M – mühafizə arası məsrəflər;
G - istehsal
sferasında yaranan əlavə gəlir.
Bu formula bütünlükdə milli iqtisadiyyat üzrə bu
və ya digər təbiəti mühafizə tədbirlərinin həyata
keçirilməsi ilə əlaqədə olan xərc və gəlir balansını tam
dolğun əks etdirir.
Burada zərərin qalığı (Z
q
) təkcə iqtisadi sahə
deyil, həm də sosial sferada yaranan zərəri xarakterizə
edir. Ona görə də bu göstərici sosial-iqtisadi göstərici
hesab edilir.
Müəyyən dövr üçün ƏMM sahəsində obyektlərə
texnogenin
təsirindən
yaranan
nəticələri
(1.2.8)
proqnozlaşdırdıqda,
xüsusi
ilə
uzun
müddətli
proqnozlaşdırmada
göstəricilər
vaxt
amili
kimi
olmalıdır.
1
t
nu
t
t
qt
n
)
V
1
(
G
M
Z
Q
cem
(1.2.9)
Burada
Qn
cəm
– proqnozlaşdırılan dövr ərzində sosial-iqtisadi
nəticələrin cəmlənmiş qiyməti;
Z
qt
– təbiəti mühafizə tədbirləri həyata keçirildik-
dən sonra t - ilində qalan iqtisadi zərər;
M
t
– t ilində təbiətin
mühafizə məsrəfləri;
G
t
– t ilində təbiətin mühafizə tədbirlərinin həyata
keçirilməsindən yaranan əlavə gəlir;
V
nu
– vaxt amili (0,1) üzrə müxtəlif vaxtlarda sərf
edilən normativə uyğunlaşma;
Deməli, götürdüyümüz dövrdə proqnozlaşdırılan
nəticələrin sosial-iqtisadi qiymətini vermək üçün təbiəti
mühafizə tədbirlərinin məsrəflərini, qalan zərərlərin
miqdarını və təbiəti mühafizə tədbirlərindən yaranan
gəlirin proqnozlarını tərtib etmək lazımdır.
Təbiəti
mühafizə
tədbirləri
məsrəflərinin
proqnozlaşdırıldığı zaman bu tədbirlərin üç əsas
istiqaməti:
çirklənmənin
ləğvi,
çirklənmənin