Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/50
tarix11.04.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#36939
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   50

təyinedici meyarıdır. 
Əhalinin  sağlamlığı  meyarı  baxımından  ƏMM 
keyfiyyəti 
vəziyyətinin 
qiymətləndirilməsi 
əhali 
qrupunun  sağlamlığı  oxşar  ancaq  ətraf  mühitin 
çirklənmə səviyyəsinə görə bir-birindən fərqlənən təbii 
şəraitdəki  ömür  müddəti  göstəricilərinin  müqayisəli 
təhlilinə əsaslanmalıdır.  
Proqnozlaşdırma  əvvəlki  illərdə  əhalinin  sağlamlığı 
və 
ətraf  mühitin  keyfiyyətini  xarakterizə  edən 
göstəricilər  arasındakı  asilılığın  müəyyənləşdirilməsinə 
əsaslanmalıdır.  Bu,  proqnozlaşdırılan  dövrdə  əhalinin 
xəstələnmə  səviyyəsinin  ekstropolyasiyası  üçün  istifadə 
edilə bilər. Burada digər əlverişsiz amillər içərisində qaz 
sənayesinə  xüsusi  yer  verilmişdir.  Bunun  üçün  «kontrol 
rayon» metodundan istifadə edilə bilər. 
Iqtisadi  qiymətləndirmə  dedikdə  maliyyə,  əmək  və 
material  məsrəflərinin  həcmi  nəzərdə  tutulur.  Ətraf 
mühitin  təmizlənməsi  və  əhalinin  əlverişli  şəraitdə 
yaşaması  üçün  cəmiyyət  müntəzəm  qaydada  məsrəflər 
sərf  edir.  Iqtisadi  qiymətləndirmə  həm  dəyər,  həm  də 
qeyri-dəyər  formasında  aparıla  bilər.  Ictimai  mənafeə 
baxımından  dəyər  göstəricisinə  üstünlük  verilir.  Qeyri-
dəyər  göstəricilərindən  fərdi  məsrəflərin  həlli  zamanı 
istifadə olunur. 
Əhalinin sağlamlıq meyarı da iqtisadi qiymətləndirmə 


zamanı  istifadə  edilə  bilər.  Belə  bir  qiymətləndirmə 
aparıldıqda  əhalinin  sağlamlığı  ilə  əlaqədar  yaranan 
(müalicə  xərcləri,  ictimai  sığorta  və  ictimai  təminat 
fonduna  əhalinin  ödənişləri)  iqtisadi  zərərin  kəmiyyəti 
nəzərə alınır. 
Bizim  fikrimizcə,  neft-qaz  sənaye  obyektlərinin 
ƏMM-ə  göstərdiyi  təsirin  iqtisadi  nəticələrini  xarakterizə 
edən göstəricilər metodik təkliflərdə öz əksini tapmışdır. 
Bu metodik təklifə əsasən 
 
    
 Q
n
 = Z
q
 + M - 

G           
 
(1.2.8)                              
Burada 
Q
n
  –  nəticələrin  qiymətləndirilməsi;  Z
q
  –  zərərin 
qalığı;  M  –  mühafizə  arası  məsrəflər; 

G  -  istehsal 
sferasında yaranan əlavə gəlir. 
Bu  formula  bütünlükdə  milli  iqtisadiyyat  üzrə  bu 
və  ya  digər  təbiəti  mühafizə  tədbirlərinin  həyata 
keçirilməsi ilə əlaqədə olan xərc və gəlir balansını tam 
dolğun əks etdirir. 
Burada  zərərin  qalığı  (Z
q
)  təkcə  iqtisadi  sahə 
deyil,  həm  də  sosial  sferada  yaranan  zərəri  xarakterizə 
edir.  Ona  görə  də  bu  göstərici  sosial-iqtisadi  göstərici 
hesab edilir. 
Müəyyən  dövr  üçün  ƏMM  sahəsində  obyektlərə 
texnogenin 
təsirindən 
yaranan 
nəticələri 
(1.2.8) 


proqnozlaşdırdıqda, 
xüsusi 
ilə 
uzun 
müddətli 
proqnozlaşdırmada 
göstəricilər 
vaxt 
amili 
kimi 
olmalıdır. 
 
 
 
 
1
t
nu
t
t
qt
n
)
V
1
(
G
M
Z
Q
cem






                (1.2.9)                  
 
Burada 
   Qn
cəm   
– proqnozlaşdırılan dövr ərzində sosial-iqtisadi  
                 nəticələrin cəmlənmiş qiyməti; 
Z
qt
      – təbiəti mühafizə tədbirləri həyata keçirildik- 
             dən sonra t - ilində qalan iqtisadi zərər; 
M
t
      – t ilində təbiətin mühafizə məsrəfləri

G
t
   – t ilində təbiətin mühafizə tədbirlərinin həyata  
             keçirilməsindən yaranan əlavə gəlir; 
V
nu
     – vaxt amili (0,1) üzrə müxtəlif vaxtlarda sərf  
             edilən normativə uyğunlaşma; 
Deməli,  götürdüyümüz  dövrdə  proqnozlaşdırılan 
nəticələrin  sosial-iqtisadi  qiymətini  vermək  üçün  təbiəti 
mühafizə  tədbirlərinin  məsrəflərini,  qalan  zərərlərin 
miqdarını  və  təbiəti  mühafizə  tədbirlərindən  yaranan 
gəlirin proqnozlarını tərtib etmək lazımdır. 
Təbiəti 
mühafizə 
tədbirləri 
məsrəflərinin 
proqnozlaşdırıldığı  zaman  bu  tədbirlərin  üç  əsas 
istiqaməti: 
çirklənmənin 
ləğvi, 
çirklənmənin 


neytrallaşdırılması  və  zərərin  kompensasiyası  nəzərdən 
keçirilməlidir. Həmin məsələlərin müxtəlif istiqamətində 
bölüşdürülməsində  isə  çirklənmənin  ləğv  edilməsi  (Ç
l

və iqtisadi zərər (İ
z
) məsrəfləri arasındakı qarşılıqlı əlaqə 
və asılılıq mütləq nəzərə alınmalıdır. 
Çünki bir tərəfdən çirkləndirmənin ləğv edilməsi ilə 
əlaqədar  olan  iqtisadi  zərər  azalırsa,  digər  tərəfdən  bu 
məqsəd  üçün  külli  miqdarda  əmək  və  maliyyə  vəsaitinin 
maya  dəyərini  artırır.  Ona  görə  də  Ç
l
  ilə  İ
z
  məsrəfləri 
arasında  optimal  nisbətin  yaradılması  zərurəti  meydana 
çıxır.  İqtisadi  nöqteyi-nəzərdən  buna  Ç
l
  +  İ
z
  şəraitində 
nail olmaq olar (şək. 1.1.). Buna A
1
 mühitinin keyfiyyəti 
uyğun gəlir (1.2.). 
 (məsrəf və zərər)  
Şək.  1.1.  Çirklənmənin  ləğvi,  iqtisadi  zərər  və  mühitin 
keyfiyyətinə sərf edilən məsrəflər arasında qarşılıqlı əlaqə 
 
 
Ç 
3
 
Ç 
2
 
Ç 
l
 
Ç 
l
  
+ I
z
 
z
 

1
 
KMÇS 

i
 
KMH 
I
z
 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə