Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Belə obyektiv məhdudlaşdırıcı meyarlar ətraf mühitin keyfiyyətinin dövlət standartları, normal ekoloji riskin imkanları və onun hədləri kimi digər şərtlər daxildir. Qanuni zərər plan xarakteri daşıyır. O, təbiətdə olan itkiləri bərpa etmək üçün olan real imkanlardan çıxış edir. Ona görə də, istehsal təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində dəyən zərər və onun ödənməsi dövlət sənədlərində öz əksini tapır. Qeyri-qanuni zərər ekologiyanın qorunmasının mühüm tərkib hissəsidir. O, təbiətə zərər vuranlar tərəfindən ödənilir. Bu iki növ məsuliyyət sonrakı funksiyanı yerinə yetirir - dəyən zərərin kompensasiyası, repressiv (dəyən zərərin dəyərini ödəmək və ya dəyən zərərin nəticələrini ləğv etmək üçün cəzalandırmaq), tərbiyəvi. Əgər hüquqi tədbirlər adətən hüquqi normaların pozulması ilə əlaqədardırsa, iqtisadi tədbirlər faktiki dəyən zərərə görə müəyyən edilir. İqtisadi tədbirlər üç funksiya yerinə yetirir. Stimullaşdırıcı funksiya birinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edir. Ətraf mühiti çirkləndirən müəssisələri maddi cəhətdən stimullaşdırır, ekoloji təhlükəsizliyi təmin etmək üçün kompleks təbiəti mühafizə tədbirləri görməyə məcbur edir. Digər funksiyası təbii sərvətlərin bərpasına yönəldilmiş kompensasiya funksiyasıdır. İqtisadi tədbirlərə təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində ətraf mühitə buraxılan çirkləndirici maddələrə görə ödəmələr, təbii resurslardan istifadəyə görə haqq, təbii mühiti korlamağa görə kompensasiya aiddir. Adətən onlar təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində dəyən zərərə görə tətbiq olunurlar. Əgər təbiətə dəyən zərər müəyyən olunmuş normanı keçərsə, onda cərimələrin həcmi artır. İqtisadi təsirin ən geniş yayılmış tədbiri təbii sərvətlərdən istifadəyə görə və istehsal tullantılarına görə iqtisadi təsir tədbirləridir. Onlar təsərrüfat cərimələri, təbiətdən istifadəyə görə, üzvlük haqları kimi tətbiq olunurlar. Təbii mühitə buraxılan zərərli maddələrə görə ödəmələrin iqtisadi normativləri təbii komplekslərin xüsusiyyətlərini, tullantıların tərkibi və xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla, zərərli maddələri ləğv etmək və çirklənmənin qarşısını almaq üçün lazım olan məsrəflər daxildir. Belə ödəmələrin mənbəyi müəssisələrin mənfəət gəlirləridir. Müəyyən olunmuş normanı keçdikdə təbii mühitin qəza çirklənməsi nəticəsində ödəmələrin həcmi normativə görə bir neçə dəfə artır. Ekoloji pozuntular inzibati məsuliyyətin predmetidir. 2. AZƏRBAYCANDA YANACAQ-ENERJİ KOMPLEKSİNİN İNKİŞAFI VƏ İQTİSADİ-EKOLOJİ VƏZİYYƏTİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 2.1. Azərbaycanda yanacaq-enerji kompleksinin inkişaf xüsusiyyətləri Neft sənayesinin inkişafını və neft ehtiyatının mənimsənilməsi xüsusiyyətlərini aşkarlamaq üçün bunlara üç mühüm dövr kəsiyində baxmaq lazımdır: 1. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulan dövrə (1869-1920-ci illər) qədər; 2. Sovet hakimiyyəti illəri (1920-1991-ci illər); 3. Azərbaycanın müstəqillik əldə etdiyi dövr, xüsusən 1994-cü ildən sonrakı dövr. 1-ci dövr neft sənayesinin primitiv əl üsulu ilə mənimsənilməsi istehsalın cüzi hasilatı ilə xarakterizə olunur. Neft hələ çox qədim zamanlardan məlum olsa da, onun sənaye üsulu ilə istehsalına xeyli sonralar başlanılıb. XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda neft əsasən əllə qazılan quyulardan çıxarılıb. 1825-ci ildə Abşeron yarımadasında 5 yerdə – Balaxanı, Sabunçu, Binəqədi, Bibiheybət və Şabunçuda əllə quyulardan neft çıxarılırdı. Bu dövrdə neft sənayesinin inkişafı sistemsiz bir xarakter daşıyırdı, yəni hansı yataqda çox neft aşkar edilirdisə də, orada da qazma işləri aparılırdı [10]. Azərbaycanda 1869-cu ildən başlayaraq neftin mexaniki üsulla quyulardan sənaye miqyasında çıxarılması təşkil edilib. 1869-cu ildə Balaxanıda və 1871-ci ildə Bibiheybətdə neftin sənaye əhəmiyyətli hasilatı başlanılıb. Həmin dövrdən etibarən Abşeron yarımadasında bir sıra neft yataqları açılıb. 1863-cü ildə Pirallahı adasında mexaniki üsulla quyu qazmağa cəhd edilsə də heç bir nəticə verməyib. Sənaye əhəmiyyətli neft quyusu ilk dəfə olaraq 1848-ci ildə quruda qazılmışdı. Pirallahı adasında yalnız 1902-ci ildə neft hasil edilmişdi. Bakı neft ayırma sənayesində ən böyük uğur istehsal olunan kerasinin xarici bazara çıxarılması olub, bu 1883-cü ili əhatə edir. O dövrdə Bakı kerasini Amerika kerasinini Rusiya bazarından da sıxışdırıb çıxara bilib. Bundan sonra 1897-ci ildə Bakıdan Batumiyə birbaşa neft kəməri çəkilib bu kəmərlə yalnız ağ neft ixrac olunub. XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində neft Bakı buxtasını dünyanın ən böyük biznes mərkəzlərindən birinə çevirib. Xarici neft şirkətlərinin Azərbaycana gəlişi ilə Bakı nefti Qərbi Avropaya da daşınmağa başlanıb. Neftin daşındığı ölkələr Misir, Türkiyə, Belçika, Fransa, İngiltərə, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|