örtüyünə, yeraltı sulara, eləcə də Xəzər dənizinə daxil olur.
Neft-qaz yataqlarının intensiv işlənməsində bu problem daha
da aktuallaşır. Belə bir şəraitdə bağlanan müqavilələrdə
ekoloji tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün xüsusi vəsaitin
ayrılması çox vacibdir. Eyni zamanda neft-qaz çıxarma
müəssisələrində həm istehsal xərclərinin, həm də mənfəətin
müəyyən hissəsi həmin tədbirlərin həyata keçirilməsinə
yönəldilmişdir. Bu işdə Beynəlxalq Konvensiya üzrə müvafiq
tələblərə əməl olunmalıdır. Bütünlükdə ekoloji məsələyə həm
lokal, həm də qlobal baxımdan yanaşmaq lazımdır. Yalnız
Abşeron yarımadasında 35 min hektardan
çox torpaq sahəsinə
uzun illər neft məhsulları hopmuşdur. Həmin torpaqların
bərpa etmək üçün, orada geniş rekultivasiya işləri
aparılmalıdır. Neft məhsullarının nəqli zamanı itkilər baş
verir. Mütəxəssislərin fikrincə, neftin çıxarılması, nəqli,
saxlanması və s. proseslərdə 10%-i itir. Deməli, bu mühüm
iqtisadi-ekoloji problem öz həllini gözləyir.
Yuxarıda qeyd edilənlərlə yanaşı neftçıxarma və neft
emalı müəssisələrində ekoloji-iqtisadi problemlərin konkret
uçot və statistik məlumatlar əsasında tədqiqi çox vacibdir.
Odur ki, işin sonrakı bölmələrində həmin məsələyə diqqət
yetirilir. Belə ki, yalnız hərtərəfli təhlil nəticəsində mövcud
vəziyyətə qiymət verib, nöqsanları aşkar etmək və onların
aradan qaldırılması üzrə əməli tövsiyələr işləyib hazırlamaq
mümkündür.
3.2. Neft sənayesinin inkişafı nəticəsində yaranan
iqtisadi-ekoloji proseslərin proqnozlaşdırılması
Yanacaq-enerji
kompleksində
iqtisadi-ekoloji
proseslərin başlıca məsələləri aşağıdakılardır: ətraf mühitin
təbii keyfiyyət dəyişiklikləri arasında asılılığın, onların sosial
və istehsal nəticələrinin təyin edilməsi, proqnozlaşdırılan
dövrdə baş verən sosial-iqtisadi nəticələrin əsas növünün,
miqyasının, xarakterinin və meylinin müəyyənləşdirilməsi,
pis ekoloji situasiyalı sahələrin aşkar edilməsi, nəticələrin
xarakteri və miqyasına görə rayonlaşdırılması.
Nəticələrin əhəmiyyətindən asılı olaraq iqtisadi (iqtisadi
sahələr üçün nəticələrin əhəmiyyəti) və sosial (sosial
əhəmiyyətli məsələlər) qiymətləndirilmələr aparılır. Hər bir
qiymətləndirmə müəyyən əhəmiyyət daşıyır və vəzifənin həll
edilməsinə xidmət edir.
Ona görə də, eyni bir nəticə müxtəlif
formada qiymətləndirilə bilər.
Proqnozlaşdırma üç səviyyədə həyata keçirilir: birincisi
- ayrıca götürülmüş müəssisə və sənaye birlikləri (əsas
etibarən mühitə təsir proqnozu) üçün; ikincisi - ayrılıqda
götürülmüş region üçün (mühitin keyfiyyəti və gözlənilən
nəticənin qiymətləndirilməsində baş verən dəyişikliyi əks
etdirən kompleks proqnoz); üçüncüsü - bütünlükdə sahə üzrə
(icmal proqnoz).
Şübhəsiz belə bir mürəkkəb proqnozun tərtib edilməsi
yüksək ixtisaslı kadr, texniki vəsait və maliyyə resurslarının