Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Hazırda ƏMM və TESİ sahələrində qaz sənayesinin proqnozlaşdırılması başlıca olaraq empirik formada həyata keçirilir. Daha səmərəli metodun seçilməsi üçün aşağıdakı məlumatların, metodların təsnifatı və hər birinin xarakteristikasının əldə edilməsi zəruridir. Bütün kompleks problemlərə aid edilə biləcək elmi əsaslandırılmış proqnozlaşdırmanın təqribən 130-a qədər üsul və metodu mövcuddur. ƏMM və TESİ sahəsində tətbiq edilən metodun hər birinin xarakteristikası bir sıra işlərdə şərh edilmişdir. Aşağıdakı proqnozlaşdırma metodlarına — statistik, ekspertiza, indeksləşdirmə, normativ, balans, eləcə də kartoqrafik, geofizik, iqtisadi-metodik və kombiləşmiş modelə çox üstünlük verilir. Göründüyü kimi, proqnozlaşdırma metodunun təsnifləşdirilməsi üsulları çoxsaylıdır, ancaq bununla belə hələ də nümunəvi, tam və hamı tərəfindən qəbul edilmiş bir metodika işlənib hazırlanmamışdır, hər biri daha çox nəzəri xarakter daşıyır. Bunların heç biri konkret prosesə tətbiq edilə biləcək praktiki metod deyildir. Ona görə də, ƏMM və TESİ sahəsindəki praktik hesablamaları aparmaq üçün proqnozlaşdırma metodlarının sistemləşdirilməsi mühüm əhə- miyyət kəsb edir. Təklif etdiyimiz ekoloji-iqtisadi proqnozun strukturuna əsasən ƏMM sahəsində texniki təsirin proqnozlaşdırılması metodunun iki əsas prinsipi üzrə təsnifləşdirilməsi məqsədəuyğundur: qoyulmuş məsələdən asılı olan sahələrin ətraf mühitə qarşılıqlı təsir miqyasının müəyyənləşdirilməsi; ətraf mühitin keyfiyyət vəziyyətinin öyrənilməsi (mümkün ola biləcək neqativ sosial-iqtisadi nəticələrin hesablanması; proqnozlaşdırma variantından asılı olan resurs, aralıq, normativ). Sahələrin ətraf mühitə qarşılıqlı ekoloji təsir miqyasını proqnozlaşdırmaq üçün statistik metod tətbiq edilə bilər. Çünki bu bölmə üzrə son 10 ildə neft-qaz sənayesində kifayət qədər məlumatlar toplanmışdır. Ancaq onu da qeyd etmək lazımdır ki, statistik metodun köməyi ilə heç də həmişə ətraf mühitin keyfiyyət dəyişikliklərini proqnozlaşdırmaq mümkün olmur. Əvvəla, bu sahədə uzun müddəti əhatə edən statistiki informasiyalar yoxdur; ikincisi - proqnozun mövcud bölməsi tələb edir ki, mühitin vəziyyətində keyfiyyət dəyişiklikləri an- caq zamana görə yox, həm də məkana görə də müəyyən edilsin. Ona görə də, belə hesab edirik ki, mövcud vəziyyətdə daha səmərəli metod: kartoqrafiya, geofizika, ekspertiza və kombinələşmiş metodlardır. Statistik metod isə ancaq ilkin başlanğıc məlumatı olan ayrı-ayrı göstəricilər üzrə tətbiq edilə bilər. Gözlənilən sosial-iqtisadi nəticələrin proqnozlaşdırma məsələləri üçün balans metodu, iqtisadi-riyazi model, ekspertiza metodu və kombinələşmiş metoddan istifadə edilməsi məqsədəuyğundur. Proqnozun baxılan hər bir variantının məqsədindən asılı olaraq proqnozlaşdırma metodunun aşağıdakı kimi differensiallaşdırılmasını təklif etmək olar. Ətraf mühitin vəziyyətinin keyfiyyət normativinin və mühitə təsir edən amillərin normativ vəziyyətdə saxlanılmasını öyrənmək üçün normativ variantdan istifadə edilmişdir. Belə proqnozlaşdırmada normativ məlumatlara istinad edilməlidir. Proqnozlaşdırmanın aralıq variantının tətbiqində isə başlıca məqsəd təbiəti mühafizə tədbirlərinin müəyyən səviyyəsini gözləmək şərti ilə sahələrin ətraf mühitə təsirini öyrənməkdir. Bunun üçün həmin tədbirlərin səviyyəsinə uyğun gələn amillərin xarakteri və inkişaf istiqaməti öyrənilir. Fikrimizcə, belə proqnozlaşdırma zamanı proqnoz indeksləşdirmə metodundan istifadə edilməlidir. Yuxarıda deyilənlərə istinadən qeyd edə bilərik ki, proqnozun sahəvi elmi-texniki bölməsi işlənib hazırlanarkən ora aşağıdakı əsas məsələlər daxil edilməlidir: mövcud ekoloji situasiyanın təhlili; sahənin ətraf mühit və təbiətin mühafizəsinə təsir miqyasının proqnozu. Hazırda sahənin ətraf mühitə texniki təsir miqyasının proqnozlaşdırılması həyata keçirildiyi üçün bu işdə bir daha həmin məsələyə baxılması məqsədəuyğun deyil. Ancaq bununla yanaşı onu qeyd etmək lazımdır ki, yuxarıda göstərilən tədbirlərin (bir neçə proqnoz variantlarının baxılması, daha səmərəli proqnoz metodun tətbiqi, proqnozlaşdırmanın göstəricilər sisteminin təkmilləşdiril- məsi) həyata keçirmək üçün burada bəzi dəyişikliklər edilməlidir. Mövcud ekoloji situasiyanın təhlil edilməsi, proqnozun işlənib hazırlanmasının ilkin mərhələsi sonrakı tədqiqatların bazasını təşkil edir. Proqnoz məlumatları hər şeydən əvvəl ekoloji situasiyanın hərtərəfli və dəqiq təhlilindən daha çox asılıdır. Ona görə də, iqtisadi və texniki məlumatların dərin təhlil edilməsi və əldə edilən nəticələrin keyfiyyətinin artırılmasına xüsusi fikir vermək lazımdır. Neft- qaz sənayesinin ƏMM və TESİ sahələrində indiyə kimi praktiki cəhətdən dərin analitik tədqiqatlar aparılmamışdır. Ona görə də, hazırda məsələnin bu cəhətinə diqqətin yetirilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Proqnozun tərtib edilməsi üçün zəruri ilkin məlumatların toplanması, işlənməsi və sistemləşdirilməsi aparılan təhlilin başlıca məqsədini təşkil edir. Bu mərhələdə proqnozlaşdırılan obyektin keçmiş inkişafı təhlil edilir və proqnozun əsaslandırılma müddəti tədqiq edilir. Təhlil aparılan zaman aşağıdakı məsələlərə baxılması məqsədəuyğundur: neft-qaz sənaye obyektlərində ətraf mühitə təsir edən amillərin aşkar edilməsi; təsirin həcmi və növünün müəyyənləşdirilməsi; Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|