Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
qurğuları köhnəldiyindən çirklənmənin ən əsas mənbəyidir. Ona görə də, avadanlıqların modelləşdirilməsi vacibdir. Bəzi ərazilərdə neft çıxarılan zaman torpaq üzərinə atılmış radioaktiv maddələr mövcuddur. Bəzi ərazilərdə radiasiya göstəriciləri 400, 1200 mkr/s təşkil edir (Maksimum səviyyə 60 mkr/s-dir). Hal-hazırda Azərbaycanda 15,3 mln. ton, o cümlədən quruda 1,5 mln. ton, dənizdə 13,8 mln. ton neft çıxarılır. Proqnozlara görə, Azərbaycanda neft ehtiyatı 2,5-3 mlrd. tondur. 2005-2007-ci illərdə sutkada neft istehsalı 100 min ton təşkil etmişdir. 20 sentyabr 1994-cü ildə Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti Xəzərin Azərbaycan Sektorunda 6 ölkənin 11 xarici şirkəti ilə üç iri neft yataqlarında (Azəri, Çıraq, Günəşli) neft çıxarmaq üçün müqavilə imzaladı. Bütün texniki və kommersiya məsələlərini əhatə edən müqavilənin müddəti 30 ildir. Müqavilə Milli Məclis tərəfindən ratifikasiya olunmuş və 12 dekabr 1994-cü ildən qüvvəyə minmişdir. Müqaviləni yerinə yetirmək üçün Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti (ABƏŞ) yaradılmışdır. Bu müqavilədən sonra «Qarabağ», «Şah Dəniz», «Əşrəfi», «Dan UIduzu», «Abşeron», «Naxçıvan», «Lənkəran Talış-Dəniz» və s. yataqlarında neft istehsal etmək üçün xarici neft şirkətləri ilə daha doqquz neft müqavilələri imzalanmışdır. Yuxarıda göstərilən bütün yataqları istismarında ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi (ƏMTQ) sənədləri işlənib hazırlanmışdır və Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Dövlət Ekologiya Ekspertizasına təqdim edilmiş və bəyənilmişdir.[4, №458] Şübhəsiz, Xəzər dənizində irimiqyaslı neft-qaz hasilatı, istər Azərbaycanda, istərsə də digər Xəzəryanı dövlətlərdə əhali neft çıxarılması zamanı Xəzər dənizinin ekologiyasına zərər dəyməsindən narahat olurlar. Lakin ABƏŞ neftçıxarma vaxtı Xəzər dənizinə ziyan vurmamaq barədə öhdəlik götürülmüşdür. Bu ətraf mühitin qorunması üçün beynəlxalq qaydalara əməl edilməsini tələb edir. Ona görə də, hal- hazırda «Şah Dəniz» layihəsinin operatoru Bi-Pi şirkətinin təklifi ilə «Şah Dəniz» perspektiv sahəsində ekoloji standart- ların işlənib hazırlanması və Dövlət Neft Şirkəti, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi və iştirakçıları tərəfindən təstiq edilmişdir. Bu müqavilənin iki əsas məqsədi ətraf mühitin qorunmasının yüksək standartlarına nail olmaqdan və ətraf mühitə atılan zərərli maddələrin minimuma endirməkdən ibarətdir. Bununla bərabər, dənizdə neft hasilatının intensivləşdirilməsi, daha dərin qatlarda netf çıxarılması ilə əlaqədar olaraq, suyun neft məhsulları, kimyəvi reaktivlər, qazma və neft hasilatı tullantıları ilə çirklənmə riski artmağa başladı. Dənizin çirklənməsinin əsas mənbələrindən biri kəşfiyyat və qazma vaxtı qazma şlamının toplanması, buruq məhlulu, plast sularının, neft saxlayan təbəqənin artmasıdır. Hələ 70-ci illərdə bu tullantıların güclü çirkləndirmə mənbələri olduqlarından onların dənizə atılması qadağan edil- mişdir. Bu tullantıların sahilə daşınması, onların zərərsizləşdirilməsi və basdırılması qərara alınmışdır. Lakin Xəzərin mürəkkəb şəraiti, tez-tez baş verən davamlı dalğalar, böyük xərclər olduğundan demək olar ki, tullantıların sahilə daşınması və məhv edilməsi baş tutmadı. Ona görə də mövcud qanun və normativlər pozularaq bu tullantılar Xəzərin flora və faunasına böyük ziyan vurmaqla dənizə tökülməkdə davam edir. Neft kəşfiyyatı və qazma vaxtı tətbiq edilən neftli qumun, plast suların, buruq şlamının və palçığının, həmçinin bəzi reaktivlərin çirkləndirilməsinə təsiri çox böyükdür. Kəşfiyyat və qazma vaxtı tətbiq edilən şlamın həcmi çox böyükdür və onu kimyəvi reaktivlərdən və neft karbohidrogenlərdən təmizlənməsi tələb olunur. Ona görə də, onun bilavasitə dənizə tökülməsi ekoloji tarazlığı pozur. Müəyyən olunmuşdur ki, Xəzər dənizində buruq şlamları 1,5- 2,9 q/l-dir, norma isə 2,0-2,3 q/l-dir. Buruq şlamı dənizinin faunası üçün 0,3-0,4 q/l olduqda zərərli deyildir. Xəzər dənizində kəşfiyyat işləri və quyu qazarkən çirklənmə riskini azaltmaq üçün aşağıdakı tədbirləri görmək tələb olunur: bu işləri görərkən daha az toksik reaktivlər seçməli; kəşfiyyat, qazma və neft hasilatı vaxtı toksik tullantıların müxtəlif üsullarla (kimyəvi, texniki və mexaniki) azaldılması; sənayenin müxtəlif sahələrində tullantıları minimuma endirilməsi, tullantısız texnologiya yaratmalı; perspektivli sahillərdə ekoloji standartların işlənib hazırlanması və təsdiqi. Ətraf mühitin neftlə çirklənməsi ekosistemin bütün komponentlərinə kəskin reaksiya verir. Neftin hidrosferə düşməsi nəticəsində maddələrdə, fiziki-kimyəvi, mikrobioloji dəyişikliklər baş verir, bəzi hidrosfera tamamilə dəyişir. Hal-hazırda ətraf mühitin neft və neft məhsullarından təmizlənməsi üçün metodlar məlumdur, lakin onlar üçün külli miqdarda vəsait tələb edən xüsusi qurğu tələb olunur. Quyular qazılarkən ətraf mühitə əsasən duru və bərk tullantılar düşür. Neft və neft məhsulları buruq süxurlarında plyonka, emulsiya və qarışıq formasında ola bilər. Bütün növlərdən olan axan neftin təmizlənməsi müəyyən çətinliklər törədir. Mexaniki, hidrodinamik təsirlərin, neftin nasoslar vasitəsilə vurulması nəticəsində və buruqlarda neftin hərəkəti vaxtı neftin ətraf mühitə dağılması baş verir. Emulsiyanın əsas xarakteristikası onun dispersiya olmasıdır və o damcının diametri ilə müəyyən edilir. Emulsiyanın mühüm göstəricisi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|