Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
nafeyi naminə düşünülmüş şəkildə proqnozların işlənib hazırlanmasını tələb edir. ETT-nin nəticələrinin istehsalatda tətbiqi və milli iqtisadiyyatımızda baş verən struktur dəyişiklikləri proqnozlaşdırmanın əhəmiyyətini artırmaqla, eyni zamanda mövcud olan bir çox metodik göstəricilərdə qoyulan məsələlərin, onun müəyyən edilməsi üsullarının dəqiqləşdirilməsi, qruplaşdırılması və təkmilləşdirilməsini tələb edir. Proqnozların işlənib hazırlanması istehsal obyektlərinin planlaşdırma prosesinin çıxış nöqtəsini təşkil edir. Bu baxımdan ekoloji proseslərin təkamülünün aşkar edilməsi, onların gələcək fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi, yarana bilən yeni ekoloji situasiyaların nəzərə alınması və təbiəti mühafizə tədbirlərinin optimal variantlarını seçmək üçün elmi cəhətdən əsaslandırılmış materialların toplanması ekoloji proqnozlaşdırmanın başlıca funksiyasını təşkil edir [103]. Sivil dövlətlərdə olduğu kimi, son illərdə MDB dövlətlərində də proqnozlaşdırma məsələlərinə xüsusi fikir verilir və o, ictimai-iqtisadi idarəçiliyin ayrılmaz tərkib hissəsi hesab edilir. Doğrudur, ekoloji proqnozlaşdırmanın elmi-metodiki əsasları hələ SSRİ dövründə yaradılmışdır. İstər ətraf mühitin mühafizəsi, istərsə də təbii ehtiyatların səmərəli istifadəsi (ƏMM, TESİ) sahəsində proqnozlaşdırma məsələlərinə dair bir çox əsərlər yazılmışdır. Keçmiş SSRİ miqyasında Q.M.Suxova, M.A.Borinovski, R.M.Yeltova, R.K.Kojevnikova və başqalarının əsərlərində, o cümlədən Azərbaycanda proqnozlaşdırmanın metodu və bəzi prinsipləri tədqiq edilmişdir. O vaxt xalq təsərrüfatı baxımından perspektiv planlaşdırmanın əsası kimi proqnozlaşdırmanın əsas məsələləri və ətraf mühitin mühafizəsi K.Q.Qofman və A.A.Qusevin əsərlərində şərh edilmişdir. Bəzi müəlliflərin əsərlərində isə təbiətin mühafizəsinin sosial-iqtisadi proqnozunun modeli verilmişdir. Fikrimizcə, sahəvi proqnozlaşdırma baxımından aşağıdakı prinsiplərin gözlənilməsi məqsədəuyğun sayılır: - təbii resurslar potensialının inkişafı, təbiətdən istifadə və təbiəti mühafizə fəaliyyətinin kompleks öyrənilməsi; - təbii resursların növləri üzrə tərtib edilən proqnozların differensasiya və inteqrasiya edilməsi; - ilkin məlumatların obyektivliyi (müasir vəziyyəti əks etdirən məlumatların ümumiləşdirilməsi əsaslandırılmalıdır); - planlaşdırılmış qərarları qəbul etmək üçün informasiyaların vaxtlı-vaxtında tətbiq edilməsinə imkan verən proqnozun operativliyi; - proqnozlaşdırmanın variantlığı və optimallığı, yəni sahənin inkişafı və təbiətin mühafizəsinə cavab verən müxtəlif variantların müqayisəsi və onlardan əlverişlisinin seçilməsi; - proqnozlaşdırmanın fəallığı (müəssisələrin fəaliyyətində neqativ momentlərin ləğv edilməsinə dair konkret tədbirlərin görülməsi, təbiətin mühafizəsinə yönəldilmiş ehtiyatların səfərbər edilməsi); - qarşıya qoyulmuş məsələlərdə vaxt intervalının adekvatlığı; - proqnozlaşdırma sisteminin inkişafı (yeni ünsürlər daxil etməklə tədricən sistemin, real proseslərin adekvantlıq dərəcəsinin mürəkkəbləşdirilməsi). Proqnozların özlüyünün əsasının və təlim-məşq vaxtının düzgün müəyyən edilməsi proqnozlaşdırmanın tərtib edilməsinin mühüm bir şərtidir. Azərbaycan Respublikasının MEA-nın, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən müəyyənləşdirilən terminologiyaya görə, proqnozun əsasının yaranma dövrü aralıq dövrü adlanır ki, bunun da bazasında keçmiş mərhələlər qurulur. Hazırkı dövrdə neft-qaz sənayesinin ətraf mühitə təsirinin proqnozlaşdırılması üçün götürülən əsas dövr 10 ildən çox deyildir. Proqnozlaşdırmanın aparılması vaxta görə qısa (5 ilə qədər), orta (5-15 il) və uzun (15-30 il) bölünür. Otuz ildən yuxarı müddətə görə verilən proqnozlar da uzun müddətə aid edilir. Ətraf mühitin mühafizəsi və təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə sahələrində proqnozlaşdırma vaxtı müəyyənləşdirilərkən aşağıdakı cəhətlərə diqqət yetirilməsi xüsusilə vacibdir. Hər şeydən əvvəl onu qeyd etmək lazımdır ki, vaxt intervalı kifayət qədər böyük olmalıdır. İntervalın belə qurulmasında başlıca məqsəd müxtəlif vaxtlarda qaz sənayesi obyektlərinin ətraf mühitə və təbiətin mühafizəsi üzrə həyata keçirilən tədbirlərin verdiyi iqtisadi səmərəyə təsiri, eləcə də elmi-texniki tərəqqinin inkişafı, sahə və məhəllə sistemlərinin tələbatlarını müəyyən etməkdən ibarətdir. Bununla yanaşı vaxt intervalı ehtimal edilə biləcək səhvlərə görə də hüdudlanmalıdır. Çünki vaxt həddindən artıq uzun götürüldükdə interval arasındakı müddətlər də uzanır. Belə şəraitdə proqnoz məlumatlarının elmi cəhətdən real əsaslandırılması səviyyəsi aşağı düşür. Vaxt müddəti müəyyənləşdirildikdə aparılan ekstropolyasiya da hüquqi cəhətdən düzgün olar. Bir qayda olaraq ƏMM və TESİ sahələrində perspektiv planlaşdırma 15 il müddətinə müəyyənləş- dirildiyi üçün, fikrimizcə, bu planlaşdırmanın əsasını təşkil edən proqnozların müddəti 20 ildən az olmamalıdır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|