Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
xidmət edən istifadə olunan sərvətlər real sərvətlərə aiddir. [33.64.66] İctimai istehsalın inkişafı üçün vacib amillərdən biri də təbii ehtiyatlardır. İnsanların həyat səviyyələrinin yaxşılaşdırılması və istehsalın artım tempi ətraf mühitin təmizliyindən, yeraltı sərvətlərdən, dəniz, okean, göl və çayların sularından asılıdır. Ayrı-ayrı sahələrdə olduğu kimi, bu problemin həlli ümumi xüsusiyyətlərə malik olmaqla yanaşı Respublikanın təbii şəraiti və təbii ehtiyatlarından, iqtisadiyyatın strukturundan, tarixi inkişaf xüsusiyyətlərindən asılı olaraq fərdi xüsusiyyətlər kəsb edir. Buna görə də, Respublikamızda ekoloji problemlərin həlli onun ümumi nəzəri metodoloji əsaslarını və istiqamətlərini öyrənməklə bərabər, bir sahədə bu prob- lemin yaranması səbəbləri onun aradan qaldırılması yollarının müəyyənləşdirilməsi, bu istiqamətdə konkret tədbirlər işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi nəzəri və praktiki baxımdan aktual əhəmiyyət kəsb edir. Metodiki baxımdan təbiəti qoruma fəaliyyəti dedikdə, ətraf mühitə mənfi antropogen təsirin azaldılmasına və onlardan səmərəli istifadənin yaxşılaşdırılmasına yönəldilmiş bütün növ təsərrüfat fəaliyyəti başa düşülür. Təbii mühitin, yəni meşə, su və bu kimi təbii sərvətlərin mühafizəsinin bir-birindən fərqləndirilməsinin çətin və mühafizə xərclərinin qiymətləndirilməsinin vahid prinsipi olduğuna görə yuxarıda adları çəkilən tədbirləri ümumiləşdirərək bundan sonra «təbiətin istifadəsi» adlandırmaq daha məqsədəuyğun olardı. Təbiətdən istifadəni qiymətləndirmək üç əsas istiqamətdə aparılır: təbii ehtiyatların iqtisadi qiymətlərinin artmasında təbiətdən istifadənin səmərəliliyinin təyini; xammal, yanacaq və digər maddi sərvətləri tam planlı işlədilməsinə görə təbiəti mühafizənin səmərəliliyinin təyini. Təbii sərvətlərin iqtisadi qiymətləndirilməsinə çoxsaylı elmi işlər həsr olunmuşdur. Bir sıra əsərlərdə isə iqtisadi qiymətləndirmədə riyazi metodların tətbiqinə geniş yer vermişdir ki, bu da təbiətdən istifadənin ümumiləşdirilməsinin bütün problemlərinin özünəməxsus keyfiyyətdə həllini əks etdirir. Adətən təbii ehtiyatların iqtisadi qiymətləndirilməsi dedikdə, xalq təsərrüfatının səmərəliliyi, onun tətbiqinə münasibət başa düşülür. Problemin daha bir cəhətinə də diqqət yetirmək lazımdır. Təbii ehtiyatların iqtisadi qiyməti dedikdə belə hesab olunur ki, ehtiyatın kəmiyyəti və keyfiyyəti arasındakı fərq təbiətin özü ilə müəyyən olunur və verilən qiymət bütün bunları əks etdirməlidir, bu zaman nəzərdən qaçırılır ki, bir qayda olaraq təbiətin istifadəsinin qiyməti ancaq təbii xüsusiyyətlərinə deyil, həm də onun istifadəsinin mövcud texnika və texnologiyasına da şamil edilməlidir. Məhz sonuncu amilin köməyi ilə təbii ehtiyatın qiymətinin ümumi göstəricisinə təsiri tamamilə qiymətləndirilir və bu əsas şərtlərdən biridir. Yuxarıda göstərilənləri ümumiləşdirərək, belə nəticə çıxarmaq olar ki, təbii ehtiyatların qiymətləndirilməsi konsepsiyası təbiətin istifadəsinin istiqamətlərinin və iqtisadi səmərəliliyin təyini üçün əsas kimi götürülə bilməz: belə ki, konsepsiyanın nəzəri əsaslandırılması bir sıra təzadlara malikdir. İstifadə olunan təbii ehtiyatların iqtisadi göstəricilərinin plan göstəricilərindən tamamilə fərqlənməsi, onun xalq təsərrüfatının planlaşdırılmasında istifadəsini çətinləşdirir və ya tamamilə qeyri-mümkün edir. Tipik konsepsiya təsərrüfat fəaliyyətində təbii ehtiyatların istifadə olunması elmi-texniki inkişafın aparıcı rolunu inkar edir. Bütün bunlar təbiətin mühafizəsi fəaliyyətinin mütləq səmərəliliyinin təyin olunması problemlərinə yenidən baxmağı tələb edir. İlk növbədə təbiəti mühafizə fəaliyyətinə kapital qoyuluşunun müstəqil istiqamətlərindən iqtisadi səmərəliliyi təyin etmək üçün təsdiq edilmiş müvəqqəti metodu nəzərdən keçirək. Ətraf mühitin qorunmasına çəkilən xərclərin səmərəliliyi «qarşısı alınan itkilər» kateqoriyasına daxil edilir. Bu metodoloji prinsip nümunəvi üsul əsasında hazırlanmışdır. Ətraf mühitin çirklənməsi ilə xalq təsərrüfatına dəyən ziyan və iqtisadi itkilər haqqında ətraflı göstərişlər verilir. Bu metoda əsasən çirklənmədən dəyən iqtisadi zərərin qarşısının alınması göstəricisi qorunan təbii ehtiyatların pul qiymətinin artımı ilə cəmlənir, təbiətin mühafizəsi xərclərinin iqtisadi səmərəliliyinin mütləq qiymətinin təyini, eləcə də ətraf mühitin qorunmasına sərf olunan məsrəfli səmərəliliyin dinamikası, onun artımı, kapital qoyuluşunun paylanmasında ərazi və istehsal sahələrinin payının qiymətləndirilməsində, təbiəti mühafizə tədbirlərinin növbələnməsinin təşkilinin müəyyən olunmasından istifadə olunur. Beləliklə, nümunəvi metodla çirklənmədən dəyən zərərin qarşısının alınması göstəricisi təbiəti mühafizə fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyinin əsaslandırılmasında aparıcı rol oynamalıdır. Bununla belə zərərin qarşısının alınması göstəricisi həmişə səmərəli sayıla bilməz. Bu metodun qeyri-müntəzəmliyi səhiyyə orqanlarının fəaliyyəti zamanı zərərin qarşısının alınmasında yaranan itkilərin miqdarının hesablanması vaxtı özünü aydın göstərir. Əgər səhiyyə orqanları tərəfindən aparılan tədbirlər olmasaydı, epidemiyalar bütün əhalini məhv edərdi və profilaktikanın səmərəsi olmazdı. Təbiəti mühafizə tədbirlərinin həyata keçirilməsi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|