449
inkişaf etdirən onun dilidir. (H.Əliyev)
ORTAQ TÜRK DİLİ MƏSƏLƏSİ
Tələbə: Elmi rəhbər
Həsənov Elşad dos.Abbasov Ə.
II kurs, qrup 277.6S
Qədim türk dillərinin bir olması, türk dövlətlərinin
tarixinə, zamanın sınaqlarından bu günümüzə gəlib çıxmış
adət-ənənələrinə, ədəbiyyatına, incəsənətinə qayıtması hazırki
dövrün ən aktual məsələlərindəndir. Bunun üçün türkçülük
dəyərlərinin bütöv bir sistem halında yaradılması və
araşdırılması vacibdir.
Elə türk dilləri var ki, onların qohumluq dərəcəsi arasında
bir çox fərqlər var. Məsələn, Azərbaycan dili ilə çuvaş və ya
şor dilləri kimi. Amma bəzi türk dilləri arasında bu fərq az
müşahidə edilir. Məsələn, Azərbaycan dili ilə türk dili
arasında.
Çağdaş dövrdə ümumtürk xalqları arasında vahid bir
dilin-“Ümumtürk ədəbi dili”nin yaradılmasına həddindən çox
ehtiyac duyulur. Əgər ümumtürk ədəbi dili yaransa, türk
xalqları arasında əlaqə möhkəmlənəcək və bunun nəticəsi
olaraq onlar birlikdə inkşaf edəcək, bir-birinə inteqrasiya
olacaqlar.
Əlbəttə, belə bir dili yaratmaq o qədər də asan deyil.
Bunun üçün ilk öncə hər bir türkdilli xalqlar bu istiqamətə
köklənməlidir.
1.
Ümumtürk əlifbasının olması: Yəni əlifba-yazı bir
növ ümumtürk ədəbi dilin in təməlidir. Bu təməli də qoyarkən
diqqətli olmalıyıq. Çünki əlifba-yazı hər hansı bir dram əsəri
deyil ki, onu istədiyimiz vaxt səhnədə nümayiş etdirib,
istədiyimiz vaxt teatrın repertuarından çıxaraq. Əlifba-yazı bir
450
tarixdir, bir incidir. Elə bir tarix ki, xalqın tarixi hər şeydən
öncə, onun əlifba-yazısı ilə formalaşır, dünyaya yayılır.
Ümumtürk ədəbi dilinin yaranmasında latın qrafikalı
əlifbanın yaranması daha məqsədəuyğundur.
2.
Ümumtürk sözlüyünün olması: Hər bir ədəbi dildə
sözlərin zəngin olması, bu dildən istifadə edənlərin
ünsiyyətinin asanlaşması deməkdir.
Bir söz və ya ifadə müxtəlif türk dillərində müxtəlif cür
olur. Məhz ümumtürk lüğətinin də yaradılmasında məqsəd bu
müxtəlifliyi minimuma endirmək və qarşılıqlı anlaşmanı
asanlaşdırmaqdır.
3.Türk dillərinin öyrənilməsi:Ümumtürk ədəbi dilinin
yaranmasında və formalaşmasında xüsusi yer tutan
məsələlərdən biri də budur. Hər bir türkdilli dövlətin
ümumtəhsil və ali məktəblərində “Türk dilləri” fənninin
tədrisini genişləndirmək vacibdir. Nəticədə hər bir türkdilli
vətəndaş orta məktəbi bitirdikdən sonra ən azından türk dilləri
haqqında məlumatlı olacaq. Ali təhsil müəsisələrində isə bu
fənn daha dərindən öyrənilməlidir.
MÜASİR TEXNOLOJİ İNKİŞAFIN DİLİMİZDƏ
YARATDIĞI PROBLEMLƏR
Tələbə: Elmi rəhbər:
Məmmədova Nazənin Fədai Abdullayeva K.
II kurs, qrup 519.6
Bu gün texnologiyanın inkişafı cəmiyyətimizin kompleks
tərəqqisində bizə böyük kömək edir.İşlərimizin asan və
rahatlaşmağı baxımından müsbət olsa da, eyni zamanda, bu
təkamülün mənfi cəhətləri də çoxdur. İnternetin,texnologiyanın
bu əsrdə necə mühüm olduğu hamımıza məlumdur.Bu inkişaf
əsasən dillərə mənfi təsir edir.İnternetin hər dil üzərində bir
təsiri vardır. Bildiyimiz kimi, ingilis dili və dünya xalqları üçün
451
beynəlmiləl missiyanı yerinə yetirdiyi üçün,sözsüz ki, bu
inkişaf ingilis dilinə də təsirsiz ötüşmür.Yeni texnalogiya
həyatımıza
girdikcə onunla bağlı sözlərdən istifadə
olunur.Modernizm cərəyanının nəticəsində yeni terminlər,yeni
sözlər əmələ gəlir. Bu məsələlər daha çox dilçiləri narahat edir.
Çünki yeni sözlərin yaranması dilin lügət tərkibini o qədər də
zənginləşdirmir,əksinə artıq söz yığını dildə daha da çaşqınlıq
yaradır. İnternetdə daha çox yazılı ünsiyyətdən istifadə
olunur.İstər asudə vaxtlarımızda, istər hər hansı axtarışlar
zamanı, istərsə də işdə bu ünsiyyətdən istifadə edirik. Gündəlik
yazışmlar zamanı etdiyimiz qrammatik səhvlər dilimizə
uyğunlaşır. Saytlarda oxuduğumuz xəbərlərə baxsaq və ya
yolda gördüyümüz elanlara diqqqət etsək, nə cür səhvlər
etdiyimizi acıq-aydın görə bilərik.
Sözlərdəki hərflərin yeyilməsi, sözün qısaldılması, sözün
deyildiyi kimi yazılması, normalara tabe olmaması və s. bu
kimi səhvlər artıq vərdişə çevrilir. Oxuduğumuz məqalə və ya
hər hansı bir mətndə sözlərin səhv yazıldığının fərqində belə
olmuruq.
İnternet
dilinin
inkişafı
insanları
bir-birindən
uzaqlaşdırır.
Getdikcə
insanlar
bir-birinə
yadlaşmağa
başlayır.Keçmişdə insanlar bayramlarda,ad günlərində tez-tez
görüşüb bir-birlərini ziyarət edirdilərsə, artıq bunu bir mesaj və
ya bir zənglə əvəz etmişik.
Yazılarda qısalmalara daha çox rast gəlirik. “Salam” sözü
“slm”, “necəsən?” yerinə “ncs?”, “yaxşı” yerinə “yxs”,
“canım” “cnm” və başqa sözləri qısaldaraq oradakı saitləri
çıxardırıq. ”ş” hərfinin yerinə “w” , “b” hərfinin yerinə “p” və
xəbərlərdə sözlərdəki hərf səhvlərini daha aydın görə bilərik.
Və ya digər dillərdə olan ifadələr “ok”, “tamam”, “bye” tipli
sözlər daha çox işlədirik Müasir gənclər müvəffəqiyyətlərini
yazılan
belə
kəlimələrlə
deyil,
işlərində,uğurlarında
göstərməlidirlər. Çünki belə ifadələr müasirlik deyil, dilimizin
korlanmasına gətirib çıxardır. İnternet mühitində olan belə