Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ŞAMAXI-QOBUSTAN ÇÖKƏKLİYİNDƏ TEMPERATURUN PAYLANMASINDA PALÇIQ VULKANİZMİNİN ROLU
- UZUN MÜDDƏT İŞLƏNİLMƏDƏ OLAN PİRALLAHI YATAĞININ GEOLOJİ-MƏDƏN SƏCİYYƏSİ
55
Xəzər dənizində su heyvanları və balıqların bəzən kütləvi surətdə məhv olmasını mütəxəssislər dəniz dibində qaz- hidratların dağılması ilə əlaqələndirirlər. Belə ki, son illər kilkə balıqlarının məhvində texnogen amil aşkarlanmamış onların qəlsəmələrində və əzələlərində qazabənzər maddələr aşkar edilmişdir. Dənizdə mühəndis-texniki işlərin təhlükəsiz aparılması qəza hallarının qarşısının alınması üçün Xəzər dənizinin dib çöküntülərinin daha ətraflı öyrənilməsi çox vacibdir. Bu hal Xəzər dənizində o cümlədən Azərbaycan sektorunda qaz- hidratların planlı şəkildə öyrənilməsi zərurətini yaradır.
Tələbə: Elmi rəhbər: Mejdunov Sadiq Vahid oğlu dos. G.C.Nəsibova III kurs, qrup 103.5
Şamaxı-Qobustan sinklinoriumu palçıq vulkanlarının geniş inkişaf etdiyi çökəkliklərdən biridir. Böyük Qafqazın cənub-şərq batımının cənub-qərb yamacında yerləşən Şamaxı Qobustan çökəkliyi mürəkkəb struktur-tektonik quruluşa malik olması ilə səciyyələnir. Çökəklik geomorfoloji, tektonik, litoloji-stratiqrafik xüsusiyyətlərinə və həmçinin neftqazlılığına görə Şamaxı, Şimali Qobustan, Mərkəzi Qobustan, Cənub- Qərbi Qobustan, Cənub-şərqi Qobustan və Ələt tektonik zonalarına ayrılır. Şimal zonada Astraxanka, Kürdəmiç, Nabur, Qaracüzlü və s. palçıq vulkanlarının ayrı-ayrı kiçik konusları müşahidə edilir ki, bunlar da morfoloji cəhətdən cənuba doğru böyüyürlər. Mərkəzi zonada Şıxzəyirli, Şıxıqaya, Qırqışlak və s. palçıq vulkanlarının konusları qeyd edilir ki, bunlar da morfoloji cəhətdən cənuba doğru böyüyürlər. Cənub
56
zonada Toraqay, Kənizədağ, Dəvəlidağ, Ütəlgi, Çapılmış və s. bu kimi, yüksəkliyi 150-250 m arasında dəyişən palçıq vulkanları vardır. Cənubi
Qobustanın cənub-qərb yarımzonasında Nardaranaxtarma, Zəgirdağ, Ayazaxtarma, Çeyildağ, bu zonanın cənub sərhəddi boyu uzanan Ələt tektonik zonasında Daşmərdan, Solaxay, Ayrantökən, Qoturdağ, Qırdağ palçıq vulkanları var. Qeyd etmək lazımdır ki , baxmayaraq ki, şimal tektonik zona sıxılma gərginliklərinin intensiv olduğu məkanda yerləşir, burada inkişaf edən palçıq vulkanlarının konusları ölçülərinə görə nisbətən kiçikdir. Mərkəzi tektonik zonada inkişaf etmiş palçıq vulkanlarının konuslarının morfologiyası və ölçüləri şimal zonadakı palçıq vulkanlarına nisbətən böyuk, cənub zonada yerləşən palçıq vulkanlarının konuslarının morfoloji quruluşu və ölçüləri isə daha böyükdür, baxmayaraq ki bu zona sıxılma gərginliklərinin intensiv olduğu ərazidən nisbətən uzaqda yerləşir. Beləliklə, Şamaxı-Qobustan çökəkliyinin palçıq vulkanları şimaldan cənuba doğru morfoloji cəhətdən dəyişirlər və böyüyürlər. Bu hal palçıq vulkanlarının əmələ gəlməsi üçün əsas amillərdən olan çökmə qatın litofasial tərkibinin və süxurların sərtlik dərəcəsinin həmin istiqamətdə dəyişməsi ilə də əlaqədardır. Yəni bu istiqamətdə kəsilişin gillilik faizinin 48%-dən (Mezozoyda) 71%-ə (MQ-da) arması iri konuslu palçıq vulkanlarının əmələ gəlməsində əsas rol oynamışdır. Litoloji amil və uyğun olaraq neftli-qazlı çöküntülərin kəsilişinin müxtəlif istilik fiziki xüsusiyyətləri yerin istilik xarakteristikasını əks etdirir. Kəsilişin çox gilli lay dəstələri temperaturun nisbətən kəskin artması ilə xarakterizə olunur. Cənub Qobustan istiqamətdə temperaturun armasının başqa bir səbəbi də kəsilişin gilliliyinin çox olmasıdır. Palçıq vulkanları Yer təkinin geotermik şəraitinə təsir edən əsas amillərdən biridir. Azərbaycan neft-qaz yataqlarının geotermik tədqiqinə həsr olunmuş bir çox əsərlərdə palçıq vulkanlarının Yer təkinin geotermik şəraitinə olan təsiri qeyd
57
edilmişdir. Öyrənilmiş yataqların tədqiqi göstərir ki, geotermik pillələrin anomal yüksək temperatur zonası bir qayda olaraq palçıq vulkanları ilə mürəkkəbləşmiş sahələrə uyğun gəlir. Palçıq vulkanlarının fəaliyyəti uyğun istilik anomaliyalı sahələrə səbəb olur. Şamaxı-Qobustan çökəkliyində müxtəlif dərinlik intervalları üçün qurulmuş geotermik xəritələrdən görünür ki, temperatur qiymətləri şimal zonadan cənub, yəni daha böyük konuslu palçıq vulkanlarının olduğu zonaya doğru artır. Temperaturun artması qazın tərkibində metanın miqdarının armasına tamamilə uyğundur. Belə ki, neft yataqları neftqaz və kondensat yaxud qaz yatağı ilə əvəz olunur.
PİRALLAHI YATAĞININ GEOLOJİ-MƏDƏN SƏCİYYƏSİ Magistr:
Elmi rəhbər: Şabanova Şəlalə İlqar qızı dos. L.Ə.Abdullayeva II kurs, qrup A1116 Pirallahı yatağı Bakı şəhərinin mərkəzindən 60 km məsafədə yerləşir. Yatağın bir qismi Pirallahı adasına düşür, bir qismi isə Xəzər dənizinin nisbətən dayaz (15-m qədər) hissəsində yerləşir. Stratiqrafik cəhətdən yatağın geoloji quruluşunda ümumi qalınlığı 1500 m. çatan orta miosen-müasir xəzər yaşlı çöküntülər iştirak edir. Şimal-Şimali qərb istiqamətdə uzanan braxiantiklinalın şimal qırışığı tektonik qırılmalarla 3 bloka bölünmüşdür. İşlənilmənin səmərəli başa çatdırılması və quyuların istismar müddətini uzatmaq məqsədilə onların vaxtından əvvəl sıradan çıxmasına təsir edən amillərin kəmiyyət və keyfiyyət baxımından tədqiq edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|