Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti

 

 

Mahmud  Şəbüstərinin  panteizmi.  Onun  varlıq  təlimi.  Şəbüstərinin  idrak 

nəzəriyyəsi. «Gülşən-e-raz» əsərində təfəkkürə dair fikirləri. Şəbüstərinin etikası.  

Azərbaycanın  orta  əsrlər  poetik  fəlsəfəsi.  Xaqaninin  dünyagörüşünün  idealist 

xarakteri.  Bəşər  mədəniyyəti  xəzinəsinə  parlaq  töhfələr  bəxş  etmiş  N.Gəncəvinin 

«Xəmsə»  sində  fəlsəfi  fikirlər.  Onun  Allah,  mövcudat,    insan  və  cəmiyyət,  elm  və 

idrak həqqında fəlsəfi baxışları. 

Hürufilik fəlsəfəsinin ideoloqu olan Nəsiminin panteist fəlsəfəsi.  Onun fəlsəfi 

təlimində insan anlayışının şərhi və humanist, etik-əxlaqi baxışları. 

Görkəmli  filosof  –  mütəfəkkir  Füzulinin  «Mətlə  əl  -  etiqad»  əsərində  fəlsəfi 

məsələlərin şərhi. Onun varlığa və idraka dair baxışları, etik-əxlaqi fikirləri. 

Azərbaycan  maarifçilərinin  fəlsəfəsi.  Maarifçi  ədəbi-tənqidi  və  ictimai-tarixi 

idrakın  meydana  gəlməsi.  Azərbaycan  maarifçilərinin  materializmi  və  ateizmi. 

Onların  etik  və  estetik  fikirləri.  A.Bakıxanov  fəlsəfə  və  onun  vəzifələri  haqqında. 

Onun  dünyagörüşündə  insan  problemi.  Bakıxanov  varlıq  və  idrak  haqqında.  Onun 

kosmoqonik  təlimi.  Azərbaycanda  klassik  maarifçilik.    M.F.Axundov  materialist 

filosofdur. Axundov mübariz ateistdir. Axundovun dünyanın maddi vəhdəti haqqında 

təlimi  və  onun  idrak  nəzəriyyəsi.  XIX  əsrin  sonu  və  XX  əsrin  əvvəllərində 

Azərbaycanda  maarifçi  və  inqilabi  demokratik  fikrin  inkişafı  Azərbaycanın  ictimai 

fikrində və mədəniyyətində milli istiqlal ideyaları. 

 

M ö v z u   8.    Orta əsrlər müsəlman Şərq fəlsəfəsi 

 

 

Orta  əsrlər    Müsəlman  Şərq  fəlsəfəsi.  İslamın    yaranması    Şərq 

dünyagörüşündə mühüm hadisədir.  Orta əsrlər  Şərq  fəlsəfəsi fikir tarixindəki dini-

ideoloji cərəyanlar və  təlimlər, totalitizm  sufizm, mutazililik  və arilik. Əl-Kindi, Əl-

Fərabi  –  əpəbdilli    fəlsəfənin  banisidir. Əl-Kindinin      fəlsəfə,    tibb,  hesab,  həndəsə 

elmlərinin    inkişafında  rolu.    Əl-Fərabinin  əsərlərinin  fəlsəfə  və  təbiətşünaslığın 

əsaslandırılmasında örnək olması. «Ərəb fəlsəfəsinin kralları- İbn Sina və İbn-Rəşdi. 

İbn Sinanın dünya  elminin və bəşər fəlsəfi fikrinin  tnkişafındakı rolu. 

İbn 

Rüşdün  fəlsəfə    və  təbiətşünaslığa  dair  baxışları.Əl-  Qəzali  –  müsəlman 

teologiyasının ideoloqu, orta  əsrlər  fəlsəfəsinin  görkəmli  nümayəndəsidir. 

 

M ö v z u  9.   XX əsr fəlsəfəsi 

 

Elmi-texniki  tərəqqi  və  onun  nailiyyətlərinin  XX  əsr  fəlsəfi  fikrin  inkişafına 

təsiri. Avropa – XX əsr fəlsəfi mədəniyyətin mərkəzidir. Müasir Qərb fəlsəfəsi. XX 

əsr  tarixi  hadisələrinin  müasir  Qərb  fəlsəfi  məktəbinin  yaranmasına  təsiri.  Bu 

məktəblərin  spesifik  xüsusiyyətləri,  onların  ümumi  və  fərqli  cəhətləri.  Müasir  Qərb 

fəlsəfi məktəbləri.  

Ekzistensializm  və  ya  mövcudluq  fəlsəfəsi  –  müasir  fəlsəfədə  irrasionalist 

istiqamətdir.  Ekzistensializm    insan  varlığının  müdrikliyini  ön  plana  çəkən  fəlsəfi 

cərəyandır.  Bu  məktəbin  meydana  gəlməsi  və  inkişafını  şərtləndirən  tarixi  şərait. 

Müasir  ekzistensializm  dünyagörüşü  sistemidir.  Ekzistensializmdəki  dini-ateist 

istiqamətlər.  Ekzistensializmin  metodu.  Varlıq  problemi.  Onların  təlimində    azadlıq 

problemi. Ekzistensialistlərin fəlsəfəsində fərdiyyət prinsipi. Qorxu anlayışı və onun 

---

 

 

təhlili. Ekzistensialistlərdə həyatın fəlsəfi mənasının izahı: həyat və ölüm problemi. 

Bu  məktəbin  nümayəndələri:  Kyerkeqor,  M.Haydeqqer,  KYaspres,  M.Buber, 

J.P.Sartr, A.Kamyu, Q.O.Marsel, X.O.Qaset və b. 

Neopozitivizm  –  XX  əsr  Avropa  fəlsəfəsində  əsas  cərəyanlardan  biridir. 

Neopozitivizmdə fəlsəfə və elmin bir-birinə qarşı qoyulması. Fəlsəfənin predmeti və 

vəzifələri haqqında. Neopozitivizmdəki fəlsəfi cərəyanlar: analitik fəlsəfə, linqvistik 

fəlsəfə,  postpozitivist  fəlsəfə,  insturmentalizm.  Neopozitivistlərin  metafizikaya 

münasibətləri. Neopozitivistlərin xüsusi – elmi biliklərə münasibəti. Neopozitivizmin 

nümayəndələri:  M.Şilik,  R.Karnap,  A.Ayer,  B.Rassel,  L.Vigenşteyn,  C.Ostin, 

O.Neyrat və b.  

Neotomizm  -  Akvinalı  Fomanın    təliminə  əsaslanan  cərəyandır.  Fomanın 

fəlsəfəsini  modelləşdirməyə  cəhd.  Ontoloji  problemlərin  işlənməsi.  Neotomizm 

fəlsəfəsində  ilahi  varlıq  və  onun  kateqoriyaları  (təkcə,  həqiqət,  rifah,  gözəllik). 

Neotomistlərin  metafizikası,  onların  materiya  və  forma  haqqında  təlimləri.  Həqiqət 

problemi.  İdrak  və  dərketmə  formaları.  Neotomistlər  tərəfindən  elmin,  fəlsəfənin, 

incəsənətin və s. xarakteristikası. Neotomistlərin antropologiyasında insan. Şəxsiyyət, 

onun  məqsədi  və  həyatının  mənası.  Neotomistlərin  cəmiyyətə  baxışları.  İnsan 

cəmiyyəti  və  onun  əsas  formaları:  ailə,  icma,  sənət,  vətən,  dövlət.  Neotomistlər: 

J.Mariten, E.A.Jilson, E.Koret, Y.M.Boxenski və b. 

Praqmatizm.        XX  əsrin  subyektiv  fəlsəfi  cərəyanıdır.    Praqmatizm  fəlsəfi 

təfəkkürün  tamamilə  yeni  tipi,  idrakın  təbiətinin  yeni  şərhidir.  Praqmatizm 

fəlsəfəsində  inam  və  həqiqət.  İdeyalar,  anlayışlar  və  nəzəriyyələr  haqqında. 

Praqmatistlərin metodu. Fəlsəfə və onun məqsədləri haqqında. İctimai-siyasi ideyalar, 

müharibə  və  sülh  problemi.  Praqmatizmin  nümayəndələri:  Ç.İ.Pirs,  U.Ceyms, 

C.Dyum, C.Mid, H.Qudmen və b.  

Fəlsəfi  antropologiya    -  insanın  təbiəti  və  mahiyyəti  haqqında  təlimdir. 

Antropologi  yanaşmanın  məğzi  özgələşmiş  insana  qayğı  problemi.  Antropologiya 

fəlsəfənin vəzifələri və onun elmi  biliklərlə  əlaqəsi.  Şüur və  idrak problemləri.  Bu 

məktəbin nümayəndələri: Şeller, Qelen, Plesner, Rethaker, Bolnov və b. 

«Həyat  fəlsəfəsi»  irrasionalist  fəlsəfi  cərəyandır.  Həyat  anlayışı,  onun  əqldən 

ayrılması.    Fəlsəfənin    mifologiya  ilə    yaxınlaşdırılması.  Yaradıcılıq  problemi. 

Nümayəndələri: Nitşe, Diltey, Zimmer, Berqson və b.  

Freydizm  -    müxtəlif  məktəblərin    və  cərəyanların  ümumiləşmiş  adıdır. 

Freydizm  ictimai    və  fəlsəfi  –  antropoloji    doktrinadır.  Freydizm  psixo-animizmdən 

fərqi. Freydizmdəki müxtəlif  cərəyanlar. Freydizmin nümayəndələri: Freyd, Fromm, 

Yuiq və b.  

XX  əsr  Qərbi  Avropanın  digər  fəlsəfi  məktəbləri  -  antropologiya  fəlsəfəsi, 

personalizm,  strukturalizm,  hermenevtika,  tənqidi  rasinalizm,  tarix    fəlsəfəsi :  elmin 

metodologiyası. İntuitivizm fəlsəfəsi. 

XX əsrdə Şərqdə fəlsəfi fikir. Çağdaş. Türkiyə və İran  fəlsəfəsi. 

XX  əsr  rus  fəlsəfəsinin  dini  xarakteri.    Bu  fəlsəfənin  özünəməxsusluğu,  onun 

ədəbiyyatla  əlaqəsi.    V.S.  Solovyov,  V.İ.  Vernadski,  N.A.Berdyayev,  L.P. 

Karsasvinin baxışları. 

 

 

---