Azərbaycan döVLƏt neft və SƏnaye universiteti

 

 

Qanun  anlayışı.  Qanun  və  qanunauyğunluq.  Gerçəklik  hadisələrinin  

qanunauyğun  əlaqələri.  Qanunların  obyektivliyi.  Volyuntarizm  və  fetişizm. 

Qanunların  təsnifatı:  xüsusi,  ümumi  və  ən  ümumi  qanunlar.  Dinamik  və  statistik 

qanunlar. 

Sinergetika  və qanunauyğunluq. 

İnkişaf  ideyası.  İnkar  inkişafın  qanunauyğun  anıdır.  İnkar  kateqoriyası,  onun 

dialiektik və  metafizik  anlamı.  Dialektik  inkar  inkişafın  zəruri şərti,  yeni keyfiyyətə 

keçiddə  köhnə  ilə  əlaqə  anı  və  varisliyin  ifadəsidir.  İnkarı  inkar  qanunu  (dialektik 

sintez  qanunu).  İnkişafın  formaları.  Kəmiyyət,  keyfiyyət,  xassə  və  ölçü 

kateqoriyaları.  İnkişafda  təkamül  və  sıçrayış,  onların  qarşılıqlı  əlaqəsi.  Sıçrayışın 

növləri. Kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliklərinin qarşılıqlı surətdə bir-birinə keçməsi 

qanunu    (Kəmiyyətin      keyfiyyətə  keçməsi  qanunu).  İnkişafın  mənbələri.  Eyniyyət, 

fərq, əkslik və ziddiyyət kateqoriyaları. Ziddiyyətlərin növləri və tipləri. Əksliklərin 

vəhdəti  və  mübarizəsi  –  inkişafın  mənbəyini  ifadə  edir,  onların  qarşılıqlı  nisbəti. 

Əksliklərin vəhdəti və mübarizəsi qanunu (Dialektik ziddiyyətlər qanunu). 

İnkişaf  və  tərəqqi.  Tərəqqi.  Tərəqqi  və  onun  meyarları:  sistem-struktur, 

funksional və humanitar. Tərəqqinin tipləri. Tərəqqi və tənəzzül. 

 

M ö v z u 12.   İctimai həyatın  təbii əsasları 

 

Təbiət anlayışı. Təbiət hadisələri və obyektləri. Təbiət və mədəniyyət. İnsan və 

təbiətin qarşılıqlı münasibəti. İnsan, insan cəmiyyəti, mədəniyyət və təbiət. İnsan və 

təbiətin vəhdəti fəlsəfi problemdir.  İnsanın təbiətə dair baxışlarının dəyişməsi. 

«Təbii mühit» anlayışı. Təbii mühit və ona daxil olan maddi sistemlər,  həyat 

vasitəsi  olan  təbii  mənbələr  və  əmək  predmeti  ola  biləcək  təbii  zənginliklər.  Süni 

mühit – «ikinci təbiət» anlayışı. 

Canlı  və  cansız  təbiət,  onların  qarşılıqlı  əlaqəsi  və  onlar  arasındakı  fərq. 

İnsanın canlıya münasibəti. Canlının dərk olunmasında biologiya və fəlsəfənin rolu. 

Canlı  haqqında  müasir  baxışlar.  Yerdə  həyatın  yaranması  –  planetimizin 

təkamülünün  qanunauyğun  nəticəsidir.  Orqanizmin  ətraf  mühitlə  qarşılıqlı  əlaqəsi. 

İnsanın meydana gəlməsi və mövcudluğunun ilkin təbii şərtləri. Yerdə həyatın sonlu 

və ya sonsuz olması haqqındakı baxışlar. 

Cəmiyyət  və  təbiətin  qarşılıqlı  münasibətinin  tarixi  xarakteri.  Təbiət 

cəmiyyətin mövcudluğu və inkişafının daimi və zəruri şərtidir. İctimai inkişafda təbii 

şəraitin  rolunun  təhrif  olunması.  Coğrafi  determinizmin  əsassızlığı.  Geopolitika 

doktrinasının  mahiyyəti.  Geopolitikanın  müasir  izahı.  Azərbaycanın  geopolitik 

mövqeyi.  Təbiət-cəmiyyət  münasibətlərinin  əsas  istiqamətləri.  Təbiət  insanın  

praktiki  fəaliyyət  meydanıdır.  İnsanla  təbiət  arasındakı  münasibət.  Təbiət  insan  və 

cəmiyyət üçün gözəllik, xeyirxahlıq mənbəyidir. Təbiətin qorunmasında  insanın və 

cəmiyyətin məsuliyyəti.  

İnsanın  fəaliyyətinin    planetar  hadisəyə  çevrilməsi  və  təbiət-cəmiyyət 

münasibətlərində  baş  verən  dəyişikliklər.  Müasir  elmi-texniki  tərəqqi  və  təbiət. 

Biosfera,  neosfera,  texnosfera,  biotexnosfera  anlayışları.    Texnosfera  və    biosfera 

arasında ziddiyyətlərin kəskinləşməsi.  

---

 

 

Ekoloji  problem, onun elmi, sosial-fəlsəfi və etik-humanist  aspektləri. Ekoloji  

problemlərin  mahiyyəti,  onun  kompleks  və  qlobal  xarakteri.İctimai  inkişaf,  müasir 

istehsalın  yüksəlişi,  mədəni,  elmi-texniki  tərəqqi  və  ekoloji    problem.  Ekoloji  

bilikdən  ekoloji  şüura  doğru.  İctimai  inkişafın  qlobal-ekoloji  aspektləri.  Fəlsəfə  və 

ekoloji    problemin  həlli.  Antropogen  ekoloji  təhlükənin    dərk  olunması  məsələsi. 

İnsanın  ekologiyası  və  elmi  biliklərin  sintezi.  Qlobal  ekologiya  və  mədəni  əlaqələr 

problemi.  Ekoloji  çətinliklərin  aradan  qaldırılması  yolları  haqqında  russonist  və 

neorussonist  fəlsəfi  mövqe  və  müxtəlif  konsepsiyalar.    Elmi-texniki  tərəqqi  və 

ekologiya. Ekoloji  problemin qlobal xarakteri. Ekoloji fəlakət təhlükəsi. Yer üzündə 

əməkdaşlığın inkişafı üçün beynəlxalq əməkdaşlığın obyektiv zəruriliyi.  

Müasir Azərbaycanda mövcud olan ekoloji  problemlər. 

 

 

 

M ö v z u 13.   Cəmiyyət idrakın obyektidir 

 

Cəmiyyət,  birlik  və  sosial  anlayışları.  «Birlik»  və  «cəmiyyət»  terminlərinin 

fərqi.  Birlik  insanların  mənşəcə  bir  kökdən  olması  zəminində  yaranan  varlığıdır. 

Cəmiyyət insanların məqsədyönlü və mütəşəkkil xarakterli birgə fəaliyyətidir. Sosial 

anlayışın  geniş  və  məhdud  mənası.  Cəmiyyət,  xalq,  millət  və  dövlət    anlayışlarının 

münasibəti.  Cəmiyyətə  fəlsəfi  və  ümumsosioloji  yanaşmanın  fərqi.  Adamları 

cəmiyyət halında birləşdirən əlaqə və qanunauyğunluğa yanaşma üsulları: naturalist, 

idealist, materialist. 

Sosial sistem anlayışı. Cəmiyyət özü inkişaf edən sistemdir, obyektiv reallığın 

bir  hissəsidir:  real  cəmiyyət  və  onun  ieallaşdırılmış  modeli.  Fəlsəfənin  inkişafı 

tarixində cəmiyyət probleminə yanaşma üsulları. 

Cəmiyyət təkrar istehsaldır. Təkrar istehsalın növləri: maddi nemətlər istehsalı, 

insan  nəslinin  təkrar  istehsalı,  ictimai  əlaqələrin  və  münasibətlərin  təkrar  istehsalı. 

Cəmiyyətdə  maddi  və  mənəvi.  «İctimai  varlıq»  və  «ictimai  şüur»  kateqoriyaları  və 

onların metodoloji rolu. 

Cəmiyyətin  iqtisadi  həyatı  anlayışı.  Maddi  nemətlərin  istehsalı,  bölgüsü, 

mübadiləsi  və  istehlakı  ictimai  inkişafın  əsasıdır.  Mülkiyyət,  istismar,  əmək  və 

kapital  anlayışlarının  fəlsəfi  təhlili.  Mülkiyyət  növlərinin  müxtəlifliyi.  Mülkiyyətə 

sahiblik,  ondan  istifadə  etmək  və  onun  üzərində  sərəcam  vermə  anlayışları. 

Mülkiyyət və insanın özünü reallaşdırması.  Əmək və xüsusi mülkiyyət. Mülkiyyətin 

subyekti  və  obyekti.  Müasir  dövr  və  mülkiyyətin  müxtəlif  formaları.  Xüsusi 

mülkiyyət, şəxsiyyətin fiziki və mənəvi bacarığı. 

 «Maddi»  və  «praktiki»  anlayışlar  arasında  əlaqə.  «Obyektiv»  və  «subyektiv» 

kateqoriyaları,  onların  «maddi»  və  «mənəvi»  kateqoriyalarla    əlaqəsi.  Tarixdə 

subyektiv  amilin  rolu.  İctimai  həyatın  birinci  və  ikinci  səviyyələri.  İctimai 

münasibətlər  anlayışı,  onların  mahiyyəti.  İctimai  münasibətlərin  birinci  və  ikinci 

səviyyələri. İctimai inkişaf qanunlarının təbiət qanunlarından fərqi.n İctimai istehsal 

anlayışı. Maddi və mənəvi istehsal, onların əlaqəsi və qarşılıqlı təsiri.  İstehsal üsulu 

cəmiyyətin konkret tarixi müəyyənliyinin əsasıdır.  

---