42
ABŞ-da ipoteka böhranı və iqtisadiyyatda tənəzzül gözləntiləri İEÖ-də
iqtisadi artımı zəiflədən başlıca amil olmuşdur. Bu ölkədə iqtisadi artım 2,2%
təşkil etmişdir ki, bu da son 5 ildə ən aşağı səviyyədir. İqtisadi artım tempinin
zəifləməsinə başlıca səbəb olmuşdur.
İqtisadi fəallığa mənfı təsir edən risklərin artması ilə əlaqədar Federal
Ehtiyat Sistemi (FES) faiz dərəcələrini il ərzində bir neçə dəfə dəyişərək aşağı
salmışdır. Buna baxmayaraq orta ilik inflyasiya tempində də azalma müşahidə
olunmuşdur (2,9%). Eyni zamanda kredit standartlarının sərtləşdirilməsi istehlak
kreditlərinə mənfı təsir etmişdir. İqtisadi fəallığın aşağı düşməsi şəraitində işsizlik
artaraq ilin sonunda 5%-ə çatmışdır.
2015-ci ildə Avrozonada real iqtisadi artım 2,6% və ya əvvəlki ildən 0,2%
bəndi az olmuşdur. Sənayedə əmək məhsuldarlığının 0,5% azalması sənaye
istehsalına, xüsusilə də istehlak malları istehsalına mənfı təsir etmişdir.
Pul kütləsinin artım tempi avronun dövriyyəyə daxil edildiyi dövrdən ən
yüksək həddə (11,4%) çatmışdır. Bu şəraitdə inflyasiya tempi ötən ilki səviyyədə
(2,1%) qalmışdır. Avropa Mərkəzi Bankı tərəfındən faiz dərəcəsinin artırılması
(3,5%-dən 4%-ə) və il ərzində avronun davamlı olaraq bahalaşması inflyasiya
təzyiqlərinin qarşısınm alınmasında mühüm rol oynamışdır.
Birliyin ən böyük iqtisadiyyatı olan Almaniyada iqtisadi artımın davam
etməsi, yeni iş yerlərini yaradılması və fiskal kəsirin son 15 il üçün ən aşağı səviy-
yəyə düşməsi müşahidə olunmuşdur. Burada iqtisadi artım 2,5% təşkil etmişdir.
Inflyasiya təzyiqlərinin artmasında enerji daşıyıcı-larının bahalaşması ilə
yanaşı, ilin əvvəlində əlavə dəyər vergisinin 3% bəndi artırılması mühüm rol oy-
namışdır.
Tərəfdaş ölkələrdə qiymət artımının başhca səbəbləri kimi dünya əmtəə
bazarlarında istehlak mallarının bahalaşması və ekspansiv makroiqtisadi siyasət
çıxış etmişdir. inflyasiya təzyiqlərini yumşaltmaq məqsədilə əksor mərkəzi banklar
milli valyutaların möhkəmlənməsinə imkan yaratmışdır.
43
İEOÖ-də gəlirlərin artması ilə əlaqədar qlobal tələbin yüksəlməsi, enerji
daşıyıcılarının bahalaşması səbəbindən istehsal xərclərinin artması və bir sıra
əmtəələrin bioenerji mənbəyi kimi istifadə olunması meylinin güclənməsi 2007-ci
ildə dünya əmtəə bazarlarında bahalaşmanın davam etməsinə şərait yaratmışdır.
Qlobal qiymət artımının əsas faktoru olan neft il ərzində davamlı
bahalaşaraq ilin son günündə ən yüksək səviyyəsinə çatmışdır .
Kənd təsərrüfatı xammalının ucuzlaşmasına baxmayaraq ərzaq malları
27% bahalaşmışdır. Bu, xammalın bahalaşmasının laq effekti və enerji
daşıyıcılarının bahalaşması ilə əlaqədar digər məsrəflərin artmasından irəli
gəlmişdir. Bundan başqa ərzağa olan qlobal tələbin təklifı üstələməsi də mühüm
rol oynamışdır. Dünya əmtəə azarlarında əksor istehlak mallarının bahalaşması
inflyasiya idxalına yəl açaraq Azərbaycanda qiymət artımının mühüm
mənbələrindən birinə çevrilmişdir.
2015-ci ildə yüksək iqtisadi artım dinamikası davam etmiş, daxili istehlak və
investisiya fəallığımn yüksəlməsi fonunda məcmu tələbi üzra sürətli artım
müşahidə edilmişdir. İnvestisiya fəallığı iş yerlərinin sürətli artımına, əmək
bazarında fəallığın canlanmasına gətirib çıxarmışdır. Məcmu tələbin yüksək templə
artımı müəyyən makroiqtisadi hərarətlənmə ilə müşaiyət olunmuşdur.
Fiskal genişlənmə və sürətlə artan müsbət xalis ixrac neft gəlirləri
iqtisadiyyatda ikirəqəmli artımın saxlanmasında başlıca rol oynamışdır.
Daxili tələbin əhəmiyyətli genişlənməsi daxili tələbata xidmət edən
sahələrin, xüsusilə qeyri-ticari sahələrin sürətli inkişafını şərtləndirmişdir. Bununla
belə, iqtisadi artımda digər tələb amillərinin rolu ötən ilə nisbətən yüksəlmişdir.
Ölkədə müşahidə edilən fiskal artım və əhalinin pul gəlirlərinin yüksək
artımı məcmu tələbin, xüsusilə onun istehlak komponentinin əhəmiyyətli
genişlənməsinə səbəb olmuşdur. Son istehlak xərclərinin artımı başlıca olaraq ev
təsərrüfatlarının son istehlak xərclərindən təsirlənmişdir.
Mərkəzi Bankın bank sisteminin işinin beynəlxalq standartlara uyğunlaş-
dırılması üçün qabaqcıl təcrübənin tətbiqi məqsədilə texniki yardımların cəlb
44
edilnıəsi və beynəlxalq imicinin daha da yüksəldilməsi istiqamətində 2015-ci ildə
də məqsədyönlü işlər görülmüşdür. Bu işlər Mərkəzi Bankın qarşısına qoyulmuş
vəzifələrin yerinə yetirilməsini təmin etməyə, aparılan islahatlar və mədernləşmə
tədbirlərində bank işində zəngin təcrübəyə malik olan xarici mərkəzi bankların
təcrübəsindən faydalanmağa, habelə Mərkəzi Bankın beynəlxalq arenada layiqincə
təmsil edilməsinə zəmin yaratmışdır.
Mərkəzi Bankın müəyyənləşdirdiyi xətlə ölkənin maliyyə-bank sistemi
Avropa standartları və Bazel prinsiplərinə uyğun olaraq inkişaf etdirmək və
Avropa İttifaqının maliyyə-bank sisteminə inteqrasiya əsas istiqamətlərdəndir.
Azərbaycan ilə Avropa İttifaqı (Aİ) arasında 1996-cı ildə imzalanmış
Tərəfdaşlıq və Əməkdaşlıq Sazişi (TƏS) Aİ ilə Azərbaycan arasmda əlaqələrin
hüquqi və praktiki bazasını təşkil edir və Azərbaycanın Aİ ilə münasibətlərində
yeni imkanlar açır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2005-ci il 1 iyun tarixli
Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının Aİ-nin "Avropa Qonşuluq Siyasəti"nə
daxil olması və Azərbaycan üzrə Fəaliyyət planının işlənib hazırlanması ilə bağlı
Azərbaycan Respublikasının Avropaya inteqrasiya üzrə Dövlət Komissiyası
yaradılmışdır. 2006-cı ilin 14 noyabr tarixində Aİ ilə Azərbaycan arasında qəbul
edilmiş Fəaliyyət planında Milli Bankın təklifı əsasında aşağıdakı məsələlər öz
əksini tapmışdır:
•
Müasir informasiya texnologiyalarından istifadə etməklə regionlarda
bank xidmətlərinə çıxış imkanlarının təmin edilməsi;
•
Müasir beynəlxalq standartlara uyğun olaraq, maliyyə bazarlarının və
maliyyə vasitəçiliyinin inkişafı üçün müvafıq strategiyanın hazırlanması;
•
Əhalinin bank sektoruna etibarının artınlması məqsədilə Azərbaycanda
əmanətlərin sığortalanması sisteminin təsisi;
•
İpoteka kreditləşməsi sisteminin hüquqi bazasının inkişaf etdirilməsi.
Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) ekspertlərinin 2015-ci il ərzində Mərkəzi
Banka mütəmadi səfərləri davam etmişdir. Bu səfər zamanı əsason aşağıdakı məsə-
lələr barədə müzakirə və məsləhətləşmələr aparılmışdır:
Dostları ilə paylaş: |