61
əlaməti üzrə yaranır. Bu halda onlann iştirakçıları arasında «qohumluq müna-
sibətləri», yəni əsas fəaliyyət növlərinin və fəaliyyətin məqsədlərinin oxşar olması,
müştərək təsisatçıların olması və s. amillər nəzərdə tutulur. Birliklərin qrup hahnda
rəqabət apardığı bank bazarına nümunə olaraq Almaniya bank bazannı göstərmək
olar. Bu ölkədə ümummilli əmanət kassaları birlikləri və kredit ortaqlıqlarının
birlikləri razılaşdırılmış bazar siyasəti yeridən «assosiasiya edilmiş iki rəqib»
qismində çıxış edir. Almaniya iqtisadi ədəbiyyatında qeyd edildiyi kimi, bank
rəqabətinin mühüm xarasteristikalarından biri ondan ibarətdir ki, onun subyektiəri
müxtəlif məqsədlər güdür: bir tərəfdən, mənfəət əldə etmək məqsədi güdən özəl
maliyyə təsisatları və digər tərəfdən, iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək oriyentiyası
seçmiş kredit ortaqlıqları və dlövlət təsisatlan öz aralarında rəqabət aparırlar.
1991-1992-ci illərdən başlayaraq Rusiyada kommersiya banklarının və bank
bazarının digər iştirakçılarının bir sıra assosiasiyaları yaranmışdır. Onların
fəaliyyətinin əsas istiqamətləri banklar arasında konsolidasiya və əməkdaşlığın
təmin edilməsi, tərəfdaşlığın inkişaf etdirilməsi, bankların fəaliyyətinə hüquqi və
sosial zəmanətlərin təmin edilməsinə kömək, dövlət orqanları qarşısında onların
peşəkar mənafelərinin qorunması və qanunvericifik təşəbbüsünün reallaşdırılması,
kadrlar hazırlanmasına kömək və başqa məsələlərdir. Klan-peşəkarlıq əlaməti üzrə
yaranmış birliklərə misal olaraq Rusiya Banklar Assosiasiyasını (RBA – kommer-
siya banklarının ən iri ümummiili birliyi), Sənaye-Tikinti Bankları Assosiasiyasını
göstərmək olar.
Bank bazarı iştirakçılarının birlikləri peşə mənsubiyyəti əlaməti ilə yanaşı,
ərazi mənsubiyyəti əlamətinə görə də yaradıla bilər. Ərazi birliklərinə misal otaraq,
Moskva Banklar İttifaqını, «Böyük Volqa» Banklar Ittifaqını, Asiya-Sakit Okean
regionu Banklar Assosiasiyasını, eləcə də banklararası birlik və ittifaqları, məsələn
«Delo» banklararası birliyini göstərmək olar.
Son vaxtlar bankların həcmi və etibarlılıq əlamətlərinə görə iri banklararası
birliklərin yaradılması müşahidə olunur. Məsələn, orta ölçülü bir qrup bank
62
likvidliyi qoruyub saxlatnaq üçün qarşılıqlı tədbirlər barədə saziş imzalamışdır. Bu
sazişin məqsədi idarəetmə strukturlarında orta ölçülü banklar qrupunun məna-
felərini lobbiləşdirmək və qarşılıqlı kreditlər verilməsidir. Bu o deməkdir ki, Ru-
siya bank sistemində müxtəlif tipli bankların ayrı-ayrılıqda, pərakəndə halda
inkişaf etməsi rejimi formalaşır. Mütəxəssislərin fikrincə, hazırda müşahidə olu-
nan, etibarlılıq səviyyəsi eyni olan və onlardan daha az etibarlı banklarla əmək-
daşlıq etməyən bankları birləşdirən «klublar» yaratmaq tendensiyası gələcəkdə də
davam edəcəkdtr.
Lakin konsolidasiyanın nəyə əsaslanmasından asılı olmayaraq, assosiasiya-
ların heç bir növü onun iştirakçılarının fəaliyyətinin bütün növlərini birləşdirməyi
və ya əlaqələndirməyi nəzərdə tutmur. Deməli, onların arasında fərdi rəqabət qala
bilər.
MüĢtərək maliyyə-kredit təsisatları. Bank bazarının iştirakçılarının sahib-
karlıq səylərini birləşdirməyin bir üsuiu da kommersiya əsasında fəaliyyət gös-
tərən, yəni mənfəət əldə etmək məqsədi güdən, daimi fəaliyyətdə olan müştərək
maliyyə-kredit təsisatlarının təşkii edilməsidir.
Xarici ölkələrİn praktikasında bu növ bank kooperasiyasına misal oiaraq,
Almaniyanın «Drezdner Bank» bankının başqa ölkələrdəki müxtəlif banklarla
əməkdaşlığını göstərə bilərik. 1992-ci ildə bu əməkdaşlıq xüsusilə geniş vüsət
almışdır. Həmin ildə aimanlar Bankın Portuqaliya və Yunanıstanda, Belçika və
Hollandiyada olan nümayəndəliklərini öz kadrları ilə gücləndirdi və xüsusi texniki
qruplar tədiyə sisteminin unifikasiyası, risklərin idarə edilməsinə vahid yanaşma-
ların yaradılması, məlumatfarın emal texnologiyası və vahid hesabatın qəbul
edilməsi üzərində işə başladılar. 1993-cü ilin payızında Sankt-Peterburqda «BNP-
Drezdner Bank (Rusiya)» adlı müştərək bank açıldı. Bu, Rusiyada 100% xarici
kapitala əsaslanan ilk bank idi. Bu gün bu tipli müştərək müəssisələr, o cümlədən
Rusiya bankları tərəfindən, çox yaradılmışdır.
63
Müştərək maliyyə-kredit təsisatlarının təsisçiləri uğurlu fəaliyyətdə və bir-
birinin maliyyə sabitüyində qarşılıqlı maraqlı olduğu yçyn onların arasında fərdi
rəqabət istisna olunur.
Bank konsorsiumları. Bank bazannın iştirakçılarının kooperasiyasının
üçüncü forması maliyyə kredit təsisatlarının konsorsiumlarıdır.
Bank konsorsiumu (sindikat, pul) kredit, zəmanət və digər bank əməliyyat-
larını birlikdə həyata keçirmək üçüni ən iri bankiarın biri (konsorsiumunu rəhbəri)
tərəfindən müvəqqəti təşkil edilmiş banklar qrupudur.
Rusiyada birliklərin bu növü bank bazarının fond sektorunda daha geniş
yayılmışdır. Müvəqqəti birliklərə nümunə olaraq «Qloriya-bank»ın idarə etdiyi
Çek Sindikatını, Fond Emissiya Sindikatını (FES), keçmiş SSR-nin xarici borcuna
xidmət edən konsorsiumu və başqalarını göstərmək olar.
Sindikat və konsorsiumlann fəaliyyətinin kommersiya xarakteri daşıması
onları müştərək müəssisələrlə bir növ qohum edir. Lakin onların yerinə yetirdiyi
vəzifələrin əhatə dairəsi (deməli, iştirakçıların fərdi və qrup mənafelərinin kəsişmə
sahəsi), bir qayda olaraq, çox məhduddur. Bu, həmin birlikləri qeyri-kommersiya
assosiasiyaları ilə yaxınlaşdırır. Beləliklə, qrup halında rəqabətin təşkilati forması
olan konsorsium və sindikatlar onların iştirakçıları arasında fərdi rəqabəti aradan
qaldırmır.
Maliyyə-sənaye qrupları və holdinqlər. Bank bazarında qrup halında rəqa-
bətin nəzərdən keçirəcəyimiz təşkilati formalarından axırıncısı maliyyə sənaye
qrupları və holdinqlərdir.
Maliyyə-sənaye qrupları (MSQ) dedikdə rəqabət qabiliyyətini və istehsalın
səmərəsini artırmaq, səmərəli texnoloji əlaqələr və kooperasiya əlaqələri yaratmaq,
ixrac potensialını artırmaq, elmi-texniki tərəqqini sürətləndirmək, müdafiə müəssi-
sələrini konversiya etmək və invenstisiyalar cəlb etmək məqsədilə yaradılmış
müəssisə, idarə və təşkilatların, kredit-maliyyə müəssisələri və invenstisiya
təsisatlarının qeydiyyata alınmış qrupu nəzərdə tutulur.
Dostları ilə paylaş: |