Azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ «magġstr hazirliği məRKƏZĠ» Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sahədaxili rəqabət
64
Rəqabətin kəskinləşməsi, xalis spekulyasiya imkanlarının məhdudlaşması, kredit bazarında faiz dərəcələrinin azaldıiması və vaxtaşırı bank böhranlarında təzahür edən qeyri sabitlik - bütün bunlar hətta ən uzaqgörən bankirləri də məcbur edir ki, onlar etibarlı invenstisiyaiar, öz kapitallarını sənayeyə tərəf yönəltmək barədə düşünsünlər. Bu gün bank kapitalı ilə sənaye kapitalının qeyri-formal birləşməsinin çoxsaylı variantları mövcuddur (bir qayda olaraq, bu birləşmə bankların təşəbbusu və ya onların fəal iştirakı ilə baş verir). Yeni bankfar, bir qay- da olaraq, müəyyən maliyyə qrupu ilə sıx əlaqəli şəkildə yaradılır və işləyirlər. Rusiya qanunvericiliyinin mükəmməl olmadığı şəraitdə holdinqlər yaradılması, müəyyən mənada, maliyyə-sənaye qruplarının təşkilinin aiternatividir. Bank holdinq şirkəti hüquqi cəhətdən müstəqil olan bir sıra bankların və bank olmayan firmaların əməliyyatlarına nəzarət etmək məqsədilə onların səhm- lərinin nəzarət paketlərinə sahib olan səhmdar cəmiyyətdir. Bank holdinq şirkətləri ABŞ-da daha geniş yayılmışdır. Bu ölkədə iri banklar holdinq şirkətlərinin köməyilə geniş regionlarda vahid mərkəzdən idarə edilən və həmin bankların bölmələrini əvəz edən bank müəssisələrinin bütöv sistemlərini yaradırlar. Bank holdinqfərinin iki əsas növü var - çoxbanklı (İki və ya daha çox banka nəzarət edən) və birbanklı holdinqlər. Ən iri bank holdinqlərindən biri – Ame- rikanın «Sitikorporeyşn» («Sİtikorp») şirkətidir. Bu şirkətin əsas aktivləri «Sitibenk»ə məxsusdur. Rusiyada holdinqlərin yaradılması prosesi əsasən iki üsulla baş vermişdir - «yuxarıdan» və «aşağıdan». Keçmiş sahə idarələrinin və müəssisə birliklərinin holdinq şirkətlərinə çevrilməsi prosesi «yuxarıdan» gedirdi. 1993-cü ilin ortalarına qədər bu sxem üzrə təqribən 10 holdinq şirkəti («Qazprom», «Lukoyl» və s.) yaradılmışdır, lakin Rusiya Federasiyasının Dövlət Əmlakının idarə edilməsi Komitəsi bu prosesə mane olaraq əvvəlcə müəssisələrin özəlləşdirilməsini tələb etdi.
65
Özəlləşdirilmiş və yeni yaradıimış müəssisələrdən olan yeni sahibkarlar tərə- findən holdinqiər yaradılması prosesi «aşağıdan» gedirdi. Kommersiya banklannın çoxu özlərinin iqtisadi sabitliyini artırmaq məqsədilə müəssisə və firmaların bütöv kompleksini əhatə edən «müdafiə zolaqları» yaradırdılar. Onlar daim həmin müəssisə və firmaların fəaliyyəti ilə bağlı idi. Qrup şəkiində rəqabət əksər hallarda heç də o demək deyildir ki, eyni bir qrupa mənsub olan təsisatlar arasında heç bir rəqabət yoxdur. Eyni bir bazarda fəaliyyət göstərən maliyyə-kredit təsisatları, həmin qrupa mənsub olub-olmamalarından asılı olmayaraq, hökmən bir-biri ilə rəqabət aparırlar. Rəqabət subyetklərinin sahə mənsubiyyətindən asılı olaraq, rəqabətin iki növünü fərqiəndirmək qəbul edilmişdir: 1) sahədaxili rəqabət və 2) sahələrarası rəqabət. Sübut editmişdir ki, bank işi iqtisadiyyatın ayrıca bir sahəsi olmayıb, iqtisadiyyatın çox müxtəlif və bir-birindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənən sahələr çoxluğunu əhatə edir. Buna görə də aşkardır ki, bank rəqabətinin formalarının bu cür təsnifatı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Sahədaxili rəqabət dedikdə eyni tələbatı ödəyən, lakin qiymətinə, keyfiyyətinə və çeşidinə görə fərqlənən oxşar əmtəə və xidmətlər istehsal edən eyni sahənin nümayəndələri arasında rəqabət nəzərdə tutulur. Rəqabətin bu növü iki əsas formada həyata keçirilə bilər: a) predmet rəqabəti və b) növ rəqabəti. Predmet rəqabəti yalnız hazırlanma keyfiyyəti ilə fərqlənən və ya hətta keyfiyyətinə görə də fərqlənməyən identik əmtəələr istehsal edən firmalar arasında həyata keçirilir. Bu vəziyyət istehlak mallarının istehsalı üzrə əksər sahələr üçün səciyyəvidir. Növ rəqabəti eyni növlü (yəni eyni bir məqsəd üçün nəzərdə tutulan) əmtəələr buraxan müəssisələr arasında həyata keçirilir. Rəqabətin bu növünə misal olaraq, mühərriklərinin gücü müxtəlif olan, lakin eyni sinfə aid avtomobillər
66
buraxan müəssisələr arasında rəqabəti göstərmək olar. Növ rəqabəti predmet rəqabətinə nisbətən az intensiv olur. Bu cür bölgü, müəyyən məhdudiyyətlərlə də olsa, bank işi üçün də tətbiq edilə bilər. Banklarda predmet rəqabəti əsas etibarilə standartlaşdırılmış, bircins xidmətlər göstərilməsi sahəsində yarana bilər. Məsələn, hazırda kommersiya banklarının demək olar ki, hamısı əhalidən tələb edilənə qədər əmanətlər qəbul edir. Bu cür standartlaşdırılmış xidmətlər üzrə müxtəlif banklarda yalnız qiymət fərqləri vardır (faiz dərəcələrinin qiyməti müxtəlifdir). Lakin bank xidmətlərinin heç də hamısı standartlaşdırılmış xidmətlər deyil. Onların çoxu fərdi xarakter daşıyır, konkret müştərinin maliyyə problemləıinin həllinə oriyentasiya etmişdir. Müəssisələrə kreditlər verilməsi bu baxımdan klassik nümunədir - hər bir konkret halda kreditin şərtləri kredit müqaviləsi ilə müəyyən edilir. Burada növ rəqabəti var. Üstəlik, bank işinin və bütöviükdə iqtisadiyyatın inkişafı ilə əlaqədar, hətta kütləvi çeşidli xidmətlər də öz bircinsliyini itirə bilər. Məsələn, çox vaxt müxtəlif banklar tərəfindən təqdim edilən eyni xidmətlər fərqli cəhətlər kəsb edir (əmtəənin diferensiyası effekti yaranır). Bu, həmin bankın xidmətlərinin istehlakçılarının nəzərində bankın formalaşmış imici ilə əlaqədar Təbii ki, başqa şərtlər eyni olduqda əmanətçi özünün daha sanballı, daha etibarlı hesab etdiyi banka gedəcəkdir. Beləliklə, bank işində sahədaxili rəqabət əsas etibarilə növ rəqabəti formasında həyata keçirilir. Məsələyə konkret strategiya baxımından yanaşdıqda bu o deməkdir ki, əgər mövcud növ çərçivəsində yeni çeşid vahidlərinin işlənib hazırlanması istehlakçının üstünlük verdiyi amillərin formalaşması üçün tədbirlərlə möhkəmlənmirsə, o hələ rəqabət üstünlüyünü təmin etmir. Sahələrarası rəqabət - bank işinin müxtəlif sahələrinin nümayəndələri arasında rəqabət deməkdir. Rəqabətin bu növü aşağıdakı formalarda həyata keçirilə bilər: 1) kapitalın bir tərəfdən başqa tərəfə axması vasitəsi ilə rəqabət və ya 2) funksional rəqabət (substitlərin rəqabəti) formasında. Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|