Azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ «magġstr hazirliği məRKƏZĠ» Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mükəmməl rəqabət
- Qeyri-mükəmməl rəqabət
73
Mükəmməl rəqabət - heç bir məhdudiyyət olmadan, bazarda çoxsaylı, rəqabət baxımından bərabər şəraitdə olan və əsasən qiymət metodları vasitəsilə rəqabət aparan, identik (standartlaşdırılmış, bircins) əmtəələr satan kiçik firmalar fəaliyyət göstərdiyi şəraitdə yaranır. Onun əsas xüsusiyyətləri aşağıdakılardır: 1)
iştirakçıların sayının çox böyük olması (yüzlərlə və ya minlərlə müstəqif firma); 2)
yən səviyyəsində istehlakçının məhsulu hansı satıcıdan almasının fərqi yoxdur (mükəmməl rəqabət bazarında alıcı bütün satıcıların əmtəələrini bir-birinin dəqiq analoqları hesab edir); 3)
məhsulun standartlaşdırılması nəticəsində qiymətlə bağlı oimayan rəqabət üçün, yəni məhsulun keyfiyyət fərqləri, reklam və ya satışın stimulfaşdırılması bazasında rəqabət üçün əsas yoxdur. Bu halda rəqabət qiymət xarakteri daşıyır. 4)
isə bazarın həmin sahəsini sərbəst tərk etmək imkanına malikdirlər, yəni giriş və çıxış baryerləri aşağıdır, onlar asanlıqla dəf edilə bilər; 5)
edir (alır) ki, onun fərdi təklifinin (tələbinin) artması və ya azalması ümumi təklifə (tələbə) və deməli, məhsulun qiymətinə hiss olunacaq dərəcədə təsir göstərməyəcəkdir. Rəqabətdə iştirak edən ayrıca bir istehsalçı (alıcı) praysteyker (price-taker) kimi çıxış edir, yəni mövcud qiymətlə razılaşır. Real həyatda mükəmməl rəqabətə çox nadir hallarda rast gəlmək olur. bu modelə az-çox yaxılaşan bazarlar kənd təsərrüfatı məhsulları bazarı, inkişaf etmiş valyuta bazarı və qiymətli kağızların mütəşəkkil təkrar bazarıdır (fond birjası). 74
Bazarların (o cümlədən bank bazarlarının) əksəriyyətində qeyri-mükəmməl rəqabət müşahidə olunur. Qeyri-mükəmməl rəqabət - məhdudlaşdınlan rəqabətdir. Bu, bazar münasibətlərinin bir və ya bir neçə subyektinin bazarda hakim mövqe tutması və buna görə də bir növ rəqabətdən kənar olması ilə bağlıdır. Başqa sözlə desək, bu halda rəqabət şəraiti bərabər deyildir. Qeyri-mükəmməl rəqabətlə səciyyəvi olan bazar strukturlarının üç müxtəlif növünü fərqləndirirlər: inhisarçı rəqabət; oliqopoliya və xalis inhisar. İnhisarçı rəqabət - hər biri bazarın ayrıca bir sektorunda (seqmentində) kvazi-inhisarçı mövqe tutan diferensiasiya edilmiş məhsulların çoxsaylı satıcıları arasında rəqabətdir. Onların hər biri əsas diqqətini qiymətlə bağlı olmayan rəqabətə yönəldir, İnhisarçı rəqabətin əsas xüsusiyyətləri bunlardır: 1. Firmaların sayının nisbətən çox olması. Mükəmməl rəqabətdən fərqli olaraq inhisarçı rəqabət üçün yüzlərlə və ya minlərlə firma olması tələb edilmir, onların nisbətən azsaylı, məsələn, 25, 35, 60 və ya 70 olması kifayətdir. 2. Əmtəənin diferensiasiyası nəticəsində hər bir firma burada kvaziinhisarçı kimi çıxış edir. Bu, istehlakçıların artıq qərarlaşmış üstün dəyərləri ilə və özlərinin ticarət markasına müstəsna hüquqları ilə şərtlənir (Məsələn, məşhur «Adidas» firması bütövlükdə idman malları bazarında mütsləq inhisarçı deyildir, lakin o, «Adidas» ticarət markasına inhisara malikdir, bu isə firmaya çoxlu mənfəət gətirir. 3. Əmtəənin diferensiasiyası nəticəsində əsas diqqət qiymətlə bağlı olmayan rəqabətə yönəldilir. 4. İnhisarçı rəqabət hökm sürən sahələrə daxil olmaq nisbətən asandır. İnhisarçı rəqabət şəraitində istehlsaçılar adətən həm mütləq, həm də nisbi mənada kiçik ölçülü firmalar olur. Çu halda nəzərdə tutulur ki, istehsalın miq- yasları hesabına qənaət və tələb edilən minimal kapital çox deyildir. Eyni zamanda, mükəmməl rəqabətlə müqayisədə rəqiblərin məhsullarından fərqlənən məhsul əldə 75
etmək tələbatı və həmin məhsulu reklam etmək zərurəti ilə əlaqədar bəzi əlavə maliyyə baryerləri yarana bilər. 5. Firmalar özlərini diferensiasiya edilmiş məhsulu satılan bazarda (bütövlükdə bazarda yox) kvazi-inhisarçı mövqe tutmaları nəticəsində qiymətə təsir göstərmək üçün məhdud imkana malikdirlər. Lakin mükəmməl rəqa- bət şəraitində ofduğu kimi bu halda da firmalar arasında sövdələşmə istisna olunur. Sahə bazarında satıcıların sayı kiçik (lakin birdən çox) olduğu şəraitdə oliqopoliya yaranır. Onlar öz bazar siyasətlərini razılaşdırmaq imkanına malikdir- lər. Oliqopoliyanın əsas xüsusiyyətfəri: 1. Bazarda firmaların sayı nisbətən azdır (Bu sayı dəqiq təyin etmək çətindir. Oliqopoliya bazar modeü xalis inzisarla inhisarçı rəqabət arasındakı diapazonda çox böyük bİr sahəni əhatə edir. ABŞ-da avtomobil şirkətlərinin «Böyük üçlüyü» («Ceneral Motors», «Ford», «Kraysler») oliqopoliyaya klassik nümunədir. Orta ölçülü şəhərdə təqribən bərabər paylara malik olan 10 və yya 15 yanacaqdoldurma stansiyası da birlikdə oliqopoliya təşkil edir). Oliqopoliyanın bazarda iki firma fəaliyyət göstərən xüsusi halı duopoliya adlanır 2. Satılan əmtəələr həm bircins (standartlaşdırılmış), həm də müxtəlif cinsli (diferensiallaşdınlmış) ola bilər. Bundan asılıl olaraq, oliqopoliyanın iki tipini fərqləndirirlər. Bircins məhsullar və böyük ölçülü müəssisələrlə səciyyəvi olan baza sahələrində bircins oliqopoliya yaranır. Polad, sink, mis, alüminium, qurğuşun, sement, texniki spirt və fiziki mənada bircins olan başqa məhsullar istehsalı buna misaldır. İstehlak malları ilə yanaşı bir sıra xidmətlər, o cümlədən bank xidmətləri də istehsal edən sahələrdə diferensiasiya edilmiş oliqopoliya yaranır. 3. Məhsulun xarakterindən (onun diferensiasiya edilmiş yoxsa bircins olmasından) asılı olaraq qiymətlə bağlı olmayan rəqabət az və ya çox dərəcədə yayılır.
Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|