Azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ «magġstr hazirliği məRKƏZĠ» Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
83
Belə ki, bir tərəfdən respublikada mövcud sosial-iqtisadi vəziyyət bank sistemini böhran vəziyyətinə gətirib çıxarmış, digər tərəfdən isə bank sisteminin lazımi qaydada işləməməsi sosial-iqtisadi vəziyyətə mənfi təsir göstərmiş və onun daha da pisləşməsinə səbəb olmuşdur. Son 20 il ərzində bazar iqtİsadiyyatına keçid dövründə bank sistemi əsas 3 mərhələdən keçmişdir. I mərəhələdə (1987-1991) bazar münasibətlərinə uyğun bank işi formalaşmağa başlamışdır. II mərhələ (1992-1995) hiperinfılyasiya şəraitində bank sisteminin ekstensiv artımı ilə xarakterizə olunur. Bu mərhələ milli valyutanın kursunun halloperik templə düşməsi və real faiz stavkasının mənfı rolu ilə müşahidə edilir. Bunun əsas səbəbi bank əməliyyatlarının aparılması üçün vacib olan lisenziyanın çox asan əldə olunması idi. III mərhələ 1996-cı ildən başlayaraq bank sisteminin inkişafı və iqtisadiyyatda, o cümlədən maliyyə sferasında baş verən sabitləşmə prosesinə uyğunlaşması ilə xarakterizə edilir. 1996-cı ildən başlayaraq maliyyə sferasında sabitləşmə prosesi getsə də böhran hələ də tam aradan qaldırılmamışdır. Belə ki, bir tərəfdən yüksək gəlirli üsulların meydana gəlməsi ilə müştəri bazasının genişlənməsi, maliyyə bazarında bərqərar olmuş sabitliklə əlaqədar müsbət dəyişikliklər müşahidə olunur. Bank fəaliyyətinin dövlət tənzimlənməsinin keyfıyyətidə yaxşılaşmışdır. Belə ki, Milli Məclis tərəfıindən "Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı və kommersiya bankları haqqında qanun" qəbul edilmişdir. Digər tərəfdən isə, biz vəsait qoyuluşunun gəlirliyinin azalması və geri qaytarılmayan kreditlərlə əlaqədar ciddi problemlərin meydana çıxmasının şahidi oluruq. Çox vaxt bu problemlər o qədər ciddi olur ki, hətta ən böyük banklar da öz vəzifələrini həyata keçirə bilmir və çıxılmaz vəziyyətdə qalırlar. Bu meyl sürətlə inkişaf edir və nəticədə-çoxsaylı maliyyə institutlarının iflası baş verir. 84
Azərbaycanda bu vəziyyəti qaydaya salmaq üçün beynəlxalq təşkilatlar tərəfındən hazırlanan və dəstəklənən islahat konsepsiyası təqdim edilmişdir. Lakin nəticədə sivilizasiyalı dünya tərəfindən qəbul edilmiş kredit pul kütləsinin tənzimlənməsi və maliyyə sabitliyinin təmin edilməsi metodlan( ehtiyat tələbin və hesablama normasının dəyişilməsi, açıq bazarda əməliyyatlar, vergilər və s. vasitəsilə) Azərbaycanda çox zəif fəaliyyət göstərir və lıəlla əks effeki verir. Bank bazarında baş verən böhranın əsas səbəblərindən biri bankların nizamnamə kapitahnın minimum səviyyəsinin artmasıdır.bir tərəfdən bankların nizamnamə kapeitalının minimum səviyyəsinin artması bank sisteminin struktur- laşmasına imkan verən "bazar" addımı rolu oynayır. Bu addım nəticəsində zəif, yaşamaq qabiliyyəti olmayan banklar ya bağlanır, ya da böyük banklara birləşir. Lakin digər tərəfdən Azərbaycan şəraitində bu tədbir əks nəticə verdi. Belə ki, hətta ən böyük və sabit işləyən banklar belə nizamnamə fondunun tələb olunan səvİyyəyə çatdırılması problemi ilə qarşılaşdılar. Kiçik və orta banklar haqqında isə danışmağa dəyməz- faktiki olaraq bir zərbə ilə maliyyə xidmətləri bazarında öz yerini tutmaq imkanına malik və potensial yaşama qabiliyyətli bir çox kredit institutları təbəqəsi aradan çıxarıldı. Bu iflas təkcə kiçik və orta banklan deyil, iri bankları da bürüdü. Bunun əsas səbəbi bu bankların yüksək inflyasiya, qiymətin yüksək artımı, pulun qiymətdən düşməsi şəraitində valyuta əməliyyatları apararaq və qısamüddətli kreditlərlə işləyərək yüksək gəlir əldə etməsi idi. Yüksək infılyasiya şəraitində qaytarılmayan kreditlərlə bağlı zərərlər bir çox banklar üçün o qədər də problem doğurmurdu. Lakin maliyyə sabitliyi yaradıldıqda və infilyasiyanın tempi aşağı düşdükdə qaytarılmayan kreditlər bankların iflasının əsas səbəbkarı olmuşdur. Buna görə də, bank sistemində baş verən böhranın əsas səbəblərindən biri də- verilən kreditlərin qaytanlmamasıdır. Bu, bir çox bankların apardığı yarıtmaz kredit siyasəti ilə bağlıdır. Onlar çox böyük risklə fəaliyyət göstərirlər. Belə kı, onların çox hissəsi valyuta resurslarını əlverişli istehsal səhələrinə yönəltməyin zəruriliyini nəzərə 85
almayıb, kreditlər verərkən iqtisadi normativləri pozur, kreditlərin təminatlılığı prinsiplərinə məhəl qoymadan böyük məbləğli kreditlər verirlər. Borcun verilməsinin özü heç də həmişə gözlənilən nəticəni vermir. Bu, borc alanın maliyyə vəziyyətinin, kreditin alınması məqsədinin, kreditin ödənmə mənbəyinin öyrənilməsi üsullarının çətinliyi ilə əlaqədardır. Hor bir bank müəssisə və təşkilatların tə'diyyə qabiliyyətini təsdiq edən sənədlər topladıqdan, tə'minatlıhğına omin olduqdan sonra kredil verməlidir. Lakin mə'lum olduğu kimi, Azorbaycanın bir çox banklan bu cəhotdən çox geri qalmışlar ki, bu da qaytarılmayan kreditlərin artmasına səbəb olmuşdur. Bunu aşağıdakı cədvəldən görmək olar. Buna görə də, banklar müəssisələrə və təşkilatlara kredit verərkən kredit təminatını, yəni girovu əsas diqqətlərində saxlamışdılar. Girovlar əsasən əmtəə ehtiyatı, valyuta və digər aktivlər formasında ola bilər. Lakin Azərbaycanda banklar bu şərtə əməl etmirlər. Bank böhranının ən xarakterik cəhətlərindən biri odur ki, böhran şəraitində banklar nəinki uzun müddətli, heç ortamüdətli kreditlər verməyə də hazır deyillər. Bunun əsas səbəbi, banklann böhran şəraitində yalnız qısamüddətlt kreditlərlə əməliyyatdan daha çox gəlir əldə etməsilə əlaqədardır. Bundan başqa, kredit riski də az rol oynamır. Qeyd etmək lazımdır ki, son illər ölkə iqtisadiyyatının ümumən sağlaınlaşması və əhalİnin pul gəlirlərinin arttnası ilə yaranan müsbət meyil bank sistemində də belə meyillərin güclənməsinə kömək etmişdir. Statistika məlumatları belə bir nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, hazırda bu sahədə əsas kəmiyyət və kryfıyyət parametirləri üzrə şəksiz tərəqqi əldə olunmuşdur. Kredit təşkilatlarının capital bazasının güclənməsi təmin olunmuş, ban məhsulları və xidmətlərinin təklifı fəallaşmışdır. Bankların məcmu aktivləri aıtmış, onların strukturu və keyfıyyəti təkmilləşmişdir. Hüquqi və fıziki şəxslərin depozitlərinin ümumi məbləği artmış, onlann müddətlərinin uzanması meylləri müşahidə olunur. Kredit əməliyyatlarının həcmi xeyli artmış, kredit portfelinin keyfıyyəti yaxşılaşmışdır, Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|