Azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ «magġstr hazirliği məRKƏZĠ» Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qeyri-bank kredit-maliyyə təsisatları
- Kredit kooperativləri
- Lombardlar.
- Lizinq Ģirkətləri.
14
kommersiya riskindən daha yaxşı qorunmuşdur, o, konyunktur dəyişikliklərinə daha çevik reaksiya verə bilər və deməli, onun rəqabətqabiliyyəti daha yüksəkdir. Müasir Rusiyada bankların əksəriyyəti (o cümlədən ixtisaslaşmanı öz adlarında və nizamnəmələrində bəyan edən bankların çoxu) universal banklardır, Bununla belə, bəzi banklar müəyyən fəaliyyət sahələrini (ipoteka krediti verilməsi, qiymətli kağızların bazarında iş, banklararası əməliyyatlar) öz fəaliyyət- lərinin strateji prioritetləri hesab ediılər. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bank bazarında satıcıların tərkibi təkcə kommersiya bankları ilə məhdudlaşmır.80-ci illərin əvvəllərində «Vizainterneşnl» (Visa International) şirkətinin prezidenti befə bir bəyanatla çıxış etmişdi: «Gələcəkdə banklar pul tədavülünün mərkəzində olmayacaqlar, onların yerini başqa müəssisələr tutacaqdır». Geyri-bank kredit-maliyyə təsisatları və qeyri- maliyyə müəssisələri də çox fəal rəqiblərin daha iki qrupunu təşkil edir.
(bank lisenziyası olmayan), lakin əsas fəaliyyəti maliyyə xidmətlərinin göstərilməsi və çox cəhətdən bank əməliyyatlarına oxşar əməliyyatların həyata keçirilməsi ilə bağlı olan müəssisələrdir. Buna görə də ingilisdilli ədəbiyyatlarda qeyri-bank maliyyə-kredit təsisatlarına «banka oxşar qurumlar» (near-banks)» deyirlər. Məsələn, kredit kooperativləri, lombardlar, lizinq və faktorinq şirkətləri, bəzi başqa müəssisələr kreditvermə sahəsində kommersiya bankları ilə müəyyən mənada rəqabət apara bilərlər. Kredit kooperativləri payçı üzvlərin istehsal və istehiak ehtiyaclarını kreditləşdirmək məqsədilə müəssisələr (adətən, kiçik müəssisələr) və ya ayrı-ayrı şəxslər tərəfindən payçılıq qaydasında yaradılır. XIX əsrin ortalarında xırda əmtəə istehsalının inkişafı ilə əlaqədar Avropada bu cür müəssisələr yaranmağa başlamış, onlar Almaniyada (şəhər və kənd kredit ortaqlıqları formasında) və Rusiyada
15
(qarşılıqlı kredit cəmiyyətləri, ssuda və ssuda-əmanət ortaqlıqları formasında) daha geniş inkişaf etmişdi. Hazırda dünyanın 80-dən çox ölkəsi kredit kooperativləri şəbəkəsi ilə əhatə edilmişdir. Onlar öz müştərilərinə genişspektrli xidmətlər göstərirlər: öz üzvləri üçün yığım, pensiya və digər hesablar açır, ev, avtomaşın almaq, təhsil haqqını ödəmək üçün kredit xəttləri açır və uzunmüddətli borclar verir, çek və veksel tədavülündə iştirak edir, öz payçılarına münasibətdə maliyyə məsləhətçiiəri kimi çıxış edir, onların maliyyə hüququnu öyrənməsini təşkil edirlər. Təşkilati fəa- liyyətlə bağlı xərcdlərin minimal səviyyədə və kapitalın dövriyyəsinin maksimal səviyyədə olması sayəsində oniar özəl müştərilərə xidmət göstərilməsi baxımından kommersiya banklarının rəqibfərinə çevrilirlər. Adətən, kredit kooperativlərində kreditlər üzrə faiz dərəcəsi banklardakına nisbətən xeyli aşağı olur. XX əsrin əvvəllərində Rusiya kredit kooperavtilərinin sayına görə dünyada lider, həmin kooperavtilərin üzvlərinin sayına görə aparıcı ölkələrdən biri idi. Sovet dövründə kredit kooperasiyası əsasən müəssisə və təşküatlarda yaradılan qarşılıqlı yardım kassaları şəklində mövcud olmuşdur. Kredit kooperativlərinin yaradılması ölkədə bazar münasibətlərinin inkişafının başlanması ilə əlaqədar dirçəlmişdir. Hüquqi cəhətdən sənədləşdirilmiş və fəaliyyət göstərən ilk kredit kooperavtilərindən biri Moskvadakı «Zoloto Atlantidı» kredit istehlakçı ittifaqı idi. Lakin Rusiyanın bank bazarında kredit kooperavtiləri hələlik nəzərəçarpacaq rol oynamırlar.
bardlar müasir Rusiyada kredit kooperavtiləri ilə müqayisədə bir qədər geniş yayıl- mışdır. Belə hesab ediriər ki, ilk lombard XV əsrdə Fransada, əslən Lombardiyada olan sələmçilər tərəfindən təsis edilmişdir. Ənənəyə görə lombardlar fiziki şəxslərə məxsus daşınan əmlakı (qiymətti metallardan hazırlanmış məmulat, sənət əsərləri
16
və əntiq əşyalar, avtomobillər və s.) girov götürülməklə onlara kredit verilməsi ilə məşğui olurdular. Bundan əiavə, inqilabdan əvvəlki Rusiyada və sonralar SSSR-də lombardların yaradılmasından bir məqsəd də girov müqabilində ssuda verilməsi ilə yanaşı əhaliyə şəxsi istifadə və məişət əşyalarını mühafizə etmək imkanı yaratmaqdan ibarət idi. Hazırda lombardlar (bəzən girov və ya kredit-girov şirkətləri adı altında) Rusiyanın bir sıra kommersiya şirkətləri tərəfindən öz fəaliyyətlərinin diversifi- kasiyası çərçivəsində yaradılır, bu halda yerii bankların istehlak kreditləri verilməsi məsələsinə hələ az diqqət yetirməsindən istifadə edirlər. Lakin kredit veriiməsi sahəsində lombardların daha artıq dərəcədə mobil olması, xırda borcverənlərlə işləməyə hazır olması hesabına onlar banklarla rəqabət apara biləcəyi halda girovun saxlanmasının etiralılıq dərəcəsində banklardan xeyli geri qalırlar. Təəssüf ki, yeni yaradıian lombardların çoxu sərvətlərin saxlanması üçün iazımi qaydada təchiz edilmiş mühafizəxanalara və etibarlı mühafizəyə malik deyildirlər. Lizinq Ģirkətləri. XX əsrin 50-ci illərinin əvvəllərində ABŞ-da, 60-cı illər- dən başlayaraq Qərbi Avropa ölkələrində sahibkarlıq fəaliyyətinin yeni bir növü olan lizinq yaranmışdır. Lizinq şirkətləri maşınlar, avadanlıqlar, nəqliyyat vasi- tələri almağa və onları adətən 5-8 il və daha artıq müddətə icarəçi firmaya icarəyə verməyə başladılar. İcarəçi firma əmlakdan istifadə etdtkcə borcunu tədricən ödə- yirdi. 80-ci iilərin əvvəllərində lizinq çox geniş yayılmışdı, Qərb iqtisadçılarının hesablamalarına görə inkişaf etmiş ölkələrdə əsas fondlara investisiyalar üçün vəsaitlərə illik tələbatın 6-20%-i lizinq vasitəsi ilə ödəniür. Lizinq dolayı yolla kredit verilməsinin bir növü (əmtəə formasında kredit) oiduğu üçün o, bank təsisatlarının diqqətini çox cəlb etmişdir və hazırda lizinq əməliyyatları təkcə ixtisasiaşmış şirkətlər tərəfindən deyil, həm də kommersiya bankları tərəfindən həyata keçirilir. Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|