Azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ «magġstr hazirliği məRKƏZĠ» Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yol çeklərinin emitentləri.
- Trast Ģirkətləri.
- Transfer-agentlər, depozitarilər, qeydiyyatçılar.
26
Qeyd etmək lazımdır ki, bankların plastik kart sistemləri, bir qayda olaraq banklarlar arası kooperasiya əsasında yaradılır. Prinsip etibarı ilə ayrıca götürül- müş bir bank da özünün plastik kartlar sistemini yarada bilər. Məsələn Saratovdakı «Naratbank» «Narat» səhmdar cəmiyyətinin mağazalarında ödənişlərin həyata keçirilməsi üçün istifadə edilən «Narat-kard» plastik kartlarının emissiyasını həya- ta keçirmişdir. Lakin məxsusi plastik kartların buraxılması onlara xidmət infra- strukturunun yaradılması üçün sanballı əsaslı vəsait qoyuluşu tələb edir. Buna görə də praktikada kommersiya banklarının yalnız az bir qismi öz plastik kartlarını buraxır, onların əksəriyyəti öz müştərilərinə milli və ya beynəlxaiq bank kartları assosiasiyalarının başçılıq etdiyi iri plastik kartlar sistemlərinin kartlarını təklif edirlər («Viza», «Master Kard», «Yevropey», Rusiyada - «STB Kard», «Yunion Kard», «Zolotaya korona» və b.). Bu haida bir bank bir neçə müxtəlif sistemlərin tərəfdaşı (nümayəndəsi) qismində çıxış edərək onların kartlarını emissiya edə bilər. Beləliklə, plastik kartların emitentləri arastnda rəqabətin sanki iki səviyyəsi mövcuddur: «Bank» və «qeyri-bank» tipli plastik kartlar sistemiəri arasında rəqa- bət və onların nümayəndələri rolunda çıxış edən kommersiya banklan arasında rəqabət.
sında da analoji vəziyyət yaranmışdır. Yol çeki, əsas etibarilə, ticarət xarakterli olmayan beynəlxalq hesablaşmaların (başqa sözlə desək, valyuta hesablaşmaları- nın) vasitəsi kimi istifadə edilən ödəniş sənədidir. Hərçənd, bəzi ölkələrdə (məsələn ABŞ-da, Kanadada) əmtəə və xidmətlərin haqqınnın nağdsız ödənilməsi üçün daxili hesablaşmalarda da yol çekləri tətbiq edilir. Banklaria yanaşı, digər maliyyə-kredit təsisatları, plastik kartlarla bağlı halda olduğu kimi ixtisaslaş- dırılmış yol çekləri şirkətlərinə çevrilmiş turist təşkilatları da yol çeklərinin emi- tentləri ola bilər («Tomas Kuk», «Ameriken Ekspress» və b.). Yol çekləri bazarın-
27
da kəskin rəqabət mübarizəsi gedir, standartlaşdırılmış yol çekləri buraxan emitent- lərin birlikləri və assosiasiyaları yaradılır («Viza», «Master Kard»). Müasir Rusi- yada bəzi kommersiya banklan yol çekiərinə xidmət göstərməklə məşğul olur.
oxşar qurumların» rəqabəti iiə üzləşirlər. Məsələn XIX əsrdə ABŞ-da fərdi səhm paketlərinin və korporasiyaların mülkiyyətinin idarə edilməsi ilə bağlı müntəzəm əməliyyatların inkişafının lap başlanğıcında bu əməliyyatlar sığorta şirkətləri tərəfindən həyata keçirilirdi. Etibarnamə əsasında mülkiyyətin idarə edilməsi üçün ilk çarter (icazə) 1822-ci ildə Nyu-Yorkdakı əmlak sığortası şirkətinə, ikinci çarter isə 1830-cu ildə Filadelfiya sığorta şirkətinə verilmişdir. XIX əsrin ortalarından başlayaraq əsas fəaliyyət növü kimi mülkiyyətin etibarnamə əsasında idarə edil- məsi ilə məşğul olan ixtisasiaşdırılmış trast şirkətləri də inkişaf etməyə başlayır.
zitari xidmət sahəsində banklartn rəqibləri investisiya təsisatları (o cümlədən investisiya şirkətləri) və ixtisaslaşdırılmış transfer agentlər və depozitarilər – qiy- mətli kağızlarla bağlı əməliyyatlar aparan, onların hərəkətinin uçotunu aparan və emitetlərlə müqavilələrə əsasən digər funksiyaları həyata keçirən hüquqi şəxslərdir. Bundan əlavə agent xidməti sahəsində müstəqil qeydiyyatçılar adlanan firmalar da işləyir. Onların vəzifəsi eomitent tərəfindən buraxılmış qiymətli kağızların sahiblərinin reysterinı aparmaqdan ibarətdir. Əslində Rusiyada trastın hüquqi əsası yoxdur (bu barədə prezident fərma- nında trastın yalnız tərifi verilir, lakin trast fəaliyyətinin təşkilati formaları təyin edilmir). Buna baxmayaraq, hazırda bəzi investisiya təsisatları (onlar bəzən özlərini investisiya - trast şirkətləri adlandınrlar). Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, çox vaxt pul vəsaitlərinin trast idarə edilməsi adı altında adi depozit xidmətləri gizlənir. Bu, depozitlərin qəbul edilməsi ilə bağlı əməüyyatların həyata keçirilməsi 28
üçün bank lisenziyasına malik olmaq tələbindən yan keçmək məqsədilə edilir. Bəzi investisiya şirkətləri və investisiya məsləhətçiləri qiymətli kağızların emissiya prospektlərinin hazırlanması ilə bağlı xidmətlərini təklif ediriər. Depozitar və transfer-agent xidmətləri, yəqin ki, trast xidmətlərinin Rusi- yada ən çox mənimsənilmiş növləridir. İnvestisiya şirkətlərinin çoxu səhmdarların reyestrinin aparılması, qiymətli kağızlarla bağlı sövqələrin qeydiyyatı, səhmdar cəmiyyətlərinin səhmləri üzrə dividendlərin hesablanması və s. xidmətlər təkiif edirlər. Eyni zamanda mütəxəssislərin fikrincə, depozitari funksiyalarının yerinə yetirilməsi üçün ən münasib qurum kommersiya banklarıdır. Banklar ilk növbədə bir qayda olaraq qiymətli kağızlarla bağlı sövqələr sahəsində xeyli təcrübəyə mafik olur, onların sərəncamında depozit əməliyyatlannın uçotunun aparılması və onlara nəzarət edilməsi üçün zəruri vəsait və kadrlar olur. Bundan əiavə banklar nağd pul vəsaitiərinin, qiymətli kağızların və digər sənədlərin təhlükəsiz saxlanmasını təmin edirlər. Bank rəqabətinin «Qeyri-bank» iştirakçılarının qeyri-bank kredit-maliyyə təsisatları ilə yanaşı fəaliyyət göstərən ikinci qrupu qeyri-maliyyə müəssisə və təşkilatları, yaxud bəzən deyildiyi kimi bank olmayan banklar - ticarət evləri, sənaye müəssisələri, poçt və b. qurumlardır. Bu baxımdan, Amerikanın «Sirz, Roubank ənd Ko» (Sears, Roebuck & Co) konserni daha əlamətdardır. Dünyada ən iri ticarət şirkəti olan bu konserm artıq uzun illər boyu öz müştərilərinə əmtəətərlə yanaşı maliyyə xidmətləri də satır. 1988-ci ildə konsermin dövriyyə vəsaitlərinin yarıdan çoxu bu cür xidmətlər göstərilməsi ilə bağlı əqdlərin payına düşmüşdür. Onun pərakəndə satış mağazalan ilə yanaşı «Olsteyt lnşurans» sığorta qrupu, «Din Vinter» broker evi, kaliforniyada bankı böyük ssuda - əmanət assisosiasiyası da vardır. Şirkət tərəfındən yaradılmış elektron hesabiaşmalar sistemi birləşmiş ştatların bütün ərazisində yerləşən 800 Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|