Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

52 

 

Fey

zi  Şahismayıl  "Laləzar diyar"  (1,s.160)  şeirində  Bakıya,  Azərbaycana 

olan m

əhəbbətini poetikləşdirib.  Doğulduğu  Özbəkistanın  güllü-gülzar təbiətinə, 

göz

əlliyinə vurğunluğunu tərənnüm edəndə də qardaş Azərbaycanı unutmur.Əksi-

n

ə, "anam Özbəkistan" dediyi vətənini odlar diyarı Azərbaycanın dağlar kimi boy-

boya duran 

ən böyük bənzəri sanır:  

Nizami – N

əbai məhəbbətinin,  

Bir cüt aynasıdır hər iki «Xəmsə».  

Qafur – S

əməd Vurğun sədaqətinin,  

T

ərifi sığışmır bəyana, bəhsə. 

 

XX 

əsrin 40-50-ci illərindən sonra ədəbiyyata gələn hər bir özbək şair və ya-

zıçısının qəlbində Səməd Vurğun çırağı yanır, əlindəki qələmi isə qəlbindəki Vur-

ğun nurundan öz oxucusuna bir zərrə pay çatdırır. Qəlbdən doğan sevgini günəşə 

b

ənzətdikləri Səməd adına ərməğan edirlər. Bu etiraf, bu məhəbbət əslində "ustad" 

bildikl

əri XX əsr şeirimizin ən parlaq ulduzu sayılan Səməd Vurğundan sanki " u-

ğurlu yol", "xeyir-dua" diləkləri almalarına işarədir.  

Güm

ənniyaz Cabbarlı "Bakı səfəri"adlı altısətirlik şeirində (5, s. 270) (tərcü-

m

ə  X.  Rzanındır)  Bakının,  Azərbaycanın  minbir dilbər güşəsinin  şəninə  gözəl 

t

əşbehlər yağdırmaq yerinə ustad sənətkarların şöhrətinə heyranlığını özünəmzxsus 

x

əlqi cizgilərlə bildirəndə, şeirin mərd övladı kimi Səməd Vurğunu dərin ehtiramla 

ananda "lirik m

ən"in qəlbindən havalanan atəşə pərvanə olmaya bilmirsən – 

Qafur Qulam il

ə qardaş kimiydi,  

Bu s

ənət nəhəngi, o söz mahiri,  

El

ə ki, dil açıb qonuşardılar,  

Sapa düzül

ərdi söz cavahiri,  

K

əlamları müdrik, söhbətləri xoş,  

Turan dünyasının iki şairi. 

 

Pulat Fazil "Ür

əyimin bir parçası" şeirində (tərcümə ed. T. Mütəllibov) doğ-

ma Ba

kıya məhəbbətini, eşqini nəzmə çəkib – 

Bu torpağın hər qarışı,  

Doğma mənə, əziz mənə! 

Şair təbli dəniz mənə 

Sin

əsini göy dəftərtək,  

Varaq – 

varaq varaqladı.  

Əsən külək 

Sevgilimin 

əli kimi,  

Saçlarımı daraqladı. (1, s. 71) 

 

Özb

ək  poeziyasında  Azərbaycan mövzusu və  Azərbaycan təsirindən söz 

ged

əndə vaxtı ilə yurdumuzda doğulub, ötən əsrin 50-cı illərdən sonra Özbəkistana 

gedib, 

orada  yaşayıb  –  işləyən,  özbək dilində  yazıb-yaradan  şair  və  tərcüməçi 

İxtiyar Rzanı da xatırlamaq gərəkdir. Vaxtilə Özbəkistanda nəşr olumuş “Ağacların 

da gözü var” adlı ilk şeirlər kitabı uğurla qarşılanmışdır. Şairin özbək-Azərbaycan 

dostluğuna aid, mənəvi birliyimizi təbliğ edən şeirləri maraq doğurur. İxtiyar Rza 

bu günün özb

ək poeziyasında öz mövqeyi olan şairlərimizdəndir. Artıq xeyli şeir 

kitablarının müəllifi olan şairin “Mənim ömrüm” adlı kitabında isə müəllifin istiq-

---

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

53 

 

lal dövründ

ə yazdığı əsərləri toplanmışdır. Kitabın əsas mövzusu Vətən, istiqlal və 

insandır. Şair ürəyindən keçən fikirlər oxucu ürəyində də yer tapır. Kitaba ön söz 

yazmış Əsrar Səməd şairin yaradıcılığının özəl xüsusiyyətlərindən söhbət açmışdır.  

...Gözl

ər var ki,  

...Elini, 

elatını, ana yurdunu 

B

ədnəfəslərdən, yavuzlardan qoruyar,  

İmdadına yetər; 

F

əqət göz qarasında babaların 

Göb

ək qanına bələnmiş vətəni yatar... . (17) 

 

Bu şeir Azərbaycan oxucusuna şair Ədalət Əsgəroğlunun tərcüməsində təq-

dim olunmuşdur. Şair-tərcüməçi İxtiyar Rza eyni zamanda, bir sıra poetik tərcümə-

l

ərin,  xüsusən  çox  sevdiyi  Əli  Kərim  poeziyasından  uğurlu  çevirmələrin müəl-

lifidir.  

70-ci ill

ərdə  Bakı  Dövlət Universitetində  ali təhsil alan özbəkistanlı  gənc 

Ənvər Cabbarov öz vətəninə dönəndən sonra Azərbaycanı, Azərbaycan ədəbiyyatı-

nı  unutmadı.  Elmi yaradıcılığına  «Azərbaycan  –  özbək  ədəbi  əlaqələri» 

istiqam

ətində davam etdi. Məqalələrinin birində o, qeyd edir ki, son vaxtlar, yəni 

70-80-ci ill

ərdə özbək ədəbiyyatında "Azərbaycan" mövzusu xüsusi yer tutmuşdur. 

Bu m

ənada Cümənniyaz Cabbarovun "Bakı səfərindən düşüncələrim" balladasına 

v

ə "Bu gün bizdə qonaq var" şeirlərinə nəzər salaq. Balladanı oxuyarkən məlum 

olur ki, mü

əllif dəfələrlə Bakıda olmuşdur və bu səbəbdən də oradakı xalqın mədə-

niyy

ətinə, xarakterinə yaxşı bələddir. Amma bir nüansa xüsusilə nəzəri cəlb etmək 

ist

ərdik. Müəllif balladada Azərbaycan təbiətini, əməksevər insanlarını, onun uğur-

la

rını,  nailiyyətlərini tərənnüm edərkən oxucuya Səməd Vurğunun "Azərbaycan" 

şeirinin ahəngini xatırladır. Bax, burada da Səməd Vurğunun özbək poeziyasına tə-

siri ay

dın görünür. C. Cabbarovun qeyd etdiyimiz şeiri ilə S. Vurğunun bədii obra-

zı  eyni olmasa da,  poetik ruh və  poetik ifadələrin  ümumi  ovqatında  ustad  şairin 

istedadlı xələfinə təsirini hiss etmək çətin deyil.  

S

əməd Vurğun və özbək şairi Abdulla Aripov da eyni mövzunu poetikləşdi-

ribl

ər. Ədəbiyyatşünasların diqqətini cəlb edən bu cür təsir və əlaqələr hər şeydən 

əvvəl, gənc nəslin ədəbi ənənələrə həssaslıqla yanaşmasından doğur (18, s. 275). 

H

əmid Alimcanın "Özbəkistan", Qafur Qulamın "Özbəknamə", Abdulla Aripovun 

"Özb

əkistan", Erkin Vahidovun "Özbəyim" şeirlərini oxuyarkən Səməd Vurğunun 

"Az

ərbaycan" şeiri ilk olaraq fikrimizdə sətirlənir, səhifələnir.  

Abdulla Aripovun "Az

ərbaycan" şeiri (6, s. 116) 17 beytdən ibarətdir.Şeirin 

özün

əməxsusluğuAzərbaycan və özbək xalqlarını bir babanın övladları kimi təsvir 

etm

əsi ilə diqqəti cəlb edir.Şeirdəki qəribəlik ondan ibarətdir ki, hər beytin bir sətri 

Özb

əkistana, digər sətri Azərbaycana həsr olunur.Əsər ideyası mahiyyəti cəhətdən 

b

əşəridir.Qədimlərdən bəri davam edən qardaşlıq, dostluq amalı bu iki xalqın əbədi 

ruh n

əğməsidir. 

Nizami balından halva bişirdi,  

N

əvai türk şeri tutdu cahanı.  

Özb

ək bircə ləhzə əldən verdimi,  

Füzuli 

əlindən çıxan divanı? 

Daşkəndim Vurğuna can qurban eylər,  

Bakı əsirgərmi Qafurdan canı? 

---