Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AVROPALILARIN SƏYAHƏTNAMƏLƏRINDƏ AZƏRBAYCAN (Qacar dövrü) Dr. Ziv ər Hüseynov
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
576 AVROPALILARIN SƏYAHƏTNAMƏLƏRINDƏ AZƏRBAYCAN (Qacar dövrü) Dr. Ziv ər Hüseynov ( Xəzər Universitəsi / Azərbaycan) Qacar sülaləsinin əsası 1781-ci ildə Ağa Məhəmməd xan Qacar
tərəfindən qoyulsa da 1796- cı ildə Zənd sülaləsinin sonuncu hökmdarını məğlub etdikdən sonra Ağa Məhəmməd xan Azərbaycanı və İranı Qacar hakimiyyəti altında birləş- dirmişdir. Lakin baş verən bəzi tarixi təhəvvülatlar nəticəsində 1828-ci il 10 fevral tarixində İran və Rusiyada arasında bağlanan Türkmənçay müqaviləsi əsasında Azərbaycan Rusiyanın ərazisi tərkibinə verildi. Beləliklə Qədim dövrlərdən bu günə kimi yazılmış tarixi və coğrafi mətnlər, habelə səyahətnamələrdə müxtəlif adlarla qeyd olunan Azərbaycan, Rusiya Azərbaycanı və İran Azərbaycan adları ilə ikiyə bölündü. Məqalənin əsas qaynaqları olan səyahətnamələr ən çox Qacar dövrünün yarı- sından sonra qələmə alınıdğı üçün mövzu məhz bu gün şimali Azərbaycan adlanan yer və onun şərqində yerləşən Xəzər dənizi haqqındadır. Öz t əssüratlarını qələmə alan şəxslər ən çox Qacar dövrünün ikinci yarısında İran və ya digər Asiya ölkələrinə gələn məmurlarlardır. Bunların bir çoxu Avropa ölk
ələri tərəfindən müxtəlif məmuriyyət məqsədi, bəziləri isə səyahət məqsədi ilə Osmanlı, İran və digər şərq ölkələrinə gələn avropalılardır. Qacar dövrü avropalılar t ərəfindən yazılmış yetmişdən çox səyahətnamə və ya səyahətnamə mövzusunda olan kitablar vardır lakin bunların bəzilərində Azərbaycan haqqında məlumat yazılmışdır. Bu səyahətnamə müəlliflərinin böyük əlsəriyyəti İrana gələn şəxslərdir v ə Azərbaycandan sadəsə səfər zamanı keçdikləri üçün Azərbaycan haqqında m əlumat çox deyil. Məqlə həmin səyahətnamələrin fars dilinə tərcümə olunmuş variantı və icərisində Azərbaycan haqqında məlumat olan səyahətnamələr əsasında yazılmışdır. Həmin səyahətnamələr və müəllifləri aşağadakılardan ibarətdir.. 1-
İranın ictimai-iqtisadi tarixi), müəllifin adı Oliviyer Gyum Antonidir. Təbiətşünas v ə şərqşünas olan bu farnsalı Qacar dövrünün ilk illərində İrana gəlmiş, Qacar dövl əti daxilində ictimai və iqitisadi vəziyyətdən yazmışdır. O, Qafqaz dağları və Az ərbaycan ipəyi haqqında maraqlı məlumatlar vermişdir. Kitab Qulamrza V ərham tərəfindən fars dilinə tərcümə, Məhəmməd Tahir mirzə tərəfindən təshih edilmiş və haşiyə yazıları yazılmışdır. 2-
Əsərin adı Henri Binderin Səyahətnaməsi, müəllifi Henri Binderdir. Kitab
“Kürdistan, Mesopatomiya ve İranda”- adlaır və, 1887-ci ildə Parisdə çap edilmişdir. Əsərin mövzusu adı gedən bölgələrdə səfər təəssüratlarından ibarətdir. O, XIX əsrin sonralında həmin bölgələrdə bir müddət qalmış və o bölgələri g əzmişdir. Səyahət məqsədi ilə gəzən bu fransalı şəxs ölkəsinə qayıdarkən Bakı və Tiflis üz ərindən keçərkən Bakı haqqında da maraqlı məlumatlar vermişdir. 3-
İran və Qafqaz xatirələrindən bəhs edən həmin kitabı 1910-cu ildə Leypzikdə çap edilmişdir. Kitabın mövzüsi səfər təəssüratlarından ibarətdir. Azərbaycan şahid AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları
577 olduğu siyasi vəziyyət, Bakı şəhərindəki qədim tarixi binalar və türkdilli xalq və onalrın dili haqqında yazmışdır. Əsər Piruz Rəcəbi tərəfindən fars dilinə tərcümə edilmişdir. 4-
Əsərin adı Bugünki İran (1906-1907), müəllifi Ujen Ubendir. Səyahət- nam
ə kimi tanınan bu kitabın mövzusu səfər təəssüratlarından ibarətdir. Kitab Əliəsğər Səidi tərəfindən tərcümə, təshih edilmiş və onun tərəfindən haşiyə yazıları yazılmışıdır. 5-
Əsərin adı Xorasan və Sistan səyahətnaməsi, müəllifi Ser Karls Eduard Yetedir. N əsrəddin şahın hakimiyyətinin son illərində yazılmış bu səyahətnamə İranın müxtəlif bölgələri haqqında məlumatlardan ibarətdir. Müxtəlif dövlət v əzifələrinidə işləmiş, bu ingilis 1893-cü ildə Məşhəd konsulunun kəfili, 1896-97- ci ill ərdə Məşhəd baş konsulu olmuş, bu səbəbdən də həmin bölgədə yaşamışdır. Kitab Qüdr ətullah Rövşəni Zəfəranlu və Mehrdad Rəhbəri tərəfindən fars dilinə t ərcümə edilmişdir.Türkmənistandan gəmi ilə Bakıya gələn bu şəxs Bakı şəhəri və X əzər dənizi haqqında maraqlı məlumatlar vermişdir. 6-
mil ∗ , mü əllifi Ser Persi Sayksdır. 1893-cü ildə ofiser kimi İngiltərədən İrana gələn bu şəxs “İranda on min mil” adlı kitabında İran haqqında maraqlı məlumatlar vermişdir, İranlılar onun bu kitabını “Ser Persi Sayksın səyahətnaməsi” adlandırlar. O, İrana gəldiyi zaman Bakı şəhərindən keçərək bu şəhər haqqında geniş m əlumatlar yazmışdır. Əsər Hüseyn Nuri tərəfindən fars dilinə tərcümə edilmişdir. 7-
Əsərin adı Madam Karla Serenanın səyahətnaməsi ya “İranda insanlar v ə görməli ainlər”, müəllifi Karla xanım Serenadır. Onun İranda olduğu vaxt N əsrəddin şahın hakimiyyəti illəri idi və bu ölkə haqqında maraqlı məlumatlar yazmışdır. Karlanın bundan başqa üç səyahətnaməsi də var. 1-Baltikd ən Xəzər dənizinədək 2- Çöll
ərdə tənha qadın. 3-
İranda bir avropalı qadın. XIX
əsrin səyyah qadını olan Karlanın əlimizdə olan frnasız dilində yazdığı bu s
əyahətnaməsi 1877-ci ildə İranda olduğu vaxt yazılmışdır. Irana Qafqaz yolu il ə gələn bu səyyah xanım Bakı haqqında da məlumt vermişdir. Bu səyahətnamə 1883-cü ild ə Parisdə çap edilmiş, Qulamrza Səmii tərəfindən isə fars dilinə tərcümə edilmişdir. 8-
Əsərin adı Ursil səyahətnaməsi, müəllifi Ernest Ursildir. Bu kitab 1882- ci ild
ə qələmə alıinmışdır. Kitabın mövzüsu səfər təəssüratlaından ibarətdir. Mü əllif Xəzər dənizindən keçərkən Bakı şəhərində gördükləri haqda məlumat verib. Bu kitab Əliəsğər Səidi tərəfindən fars dilinə tərcümə edilmişdir. 9-
Əsərin adı Günəş törpaqlarında ikinci səyahətnamə, müəllifi Henrix Karl Brukeşdir. Misirşünas olan bu alman iki dəfə İrana səyahət edib. İlk səfərində, 1859-cu ild ə bir qrup nümayəndə ilə İrana gələn bu şəxs, Prusiya səfiri vəfat etdiyin ə görə 1861-ci ilədək onu canişini kimi burada qalamlı oldu. Almaniyaya qayıtdıqdan sonra ilk səyahətnaməsini “Sahibqeranın dərbarına səfər” adı altında yazdı. İkinci səfəri 1886-ci ildə baş tutan bu şəxs Rusiya və Qafqaz yolu ilə İrana g əlmiş və bu haqda da ikinci səyahətnaməsini yazmışdır. İkinci səyahəynaməsində ∗ - 7429 m. quru, 1852m. dəniz yolu uzunluğuna bərabər ölçü vahididir. Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|