Azərbaycan elmlər akademiyasi arxeologiya və etnoqrafiya institutu
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zınqırovlar.
20
diqqəti daha çox cəlb edir. Bu dəmir əşya 1976-cı il qazıntısı zamanı əldə edilmişdir. Silindr formasında olan bu tapıntının yanları dilimli şəkildə düzəldilmişdir (IX tablo, 5). Üzərini pas örtdüyündən üstündə müəyyən bir işarənin olub-olmadığını müəyyənləşdirmək mümkün olmadı. Bu əşyanın əlamətləri və həcmi onun çəki daşı olduğunu güman etməyə əsas verir. 1977-ci il qazıntısı zamanı 3,7 metr dərinlikdən əldə edilən kiçik gil əşyanın da çəki daşı olduğu ehtimal edilir 102 .
çəkidə istifadə edildiyi şübhə yaratmır. Adətən çəkidə daşdan hər yerdə və hər zaman geniş istifadə edilmişdir. Təsadüfi deyildir ki, çəkidə istifadə edilən ağırlıq vasitəsi hansı materialdan olursa-olsun məhz onu «daş» adlandırırlar. Qeyd etməliyik ki, Azərbaycanın orta əsr abidələrindən çəki daşı hesab edilən xeyli materiallar da tapılmışdır 103 .
məişətində indi də geniş şəkildə istifadə olunur. Belə müasir daşların əksəriyyəti şar formasında olub onların dairəvi qulpu vardır. Bu daşlar daha ağır olduğu üçün onlar iri çəkilərdə işlədilir. Arxeoloji qazıntılardan tapılan istər metal, istərsə də gil daşlar kiçikdir və çox güman ki, onlardan yüngül çəki işlərində istifadə olunmuşdur Ümumiyyətlə, orta əsr çəki sistemi haqqında mənbələrdə də müəyyən məlumatlara təsadüf olunur 104 .
arxeoloji qazıntılar nəticəsində xeyli zınqırov tapılmışdır. Onları formalarına görə iki qrupa bölmək olar: şar konusvarı və kəsik konus formalı. Bakı zınqırovlarının əksəriyyətini şarvarı gövdəlilər təşkil edir (IX tablo, 6, 8). Onlar həcmlərinə görə bir-birindən fərqlənirlər. Asmaq, tikmək və ya əl ilə tutmaq üçün qulpu vardır. Zınqırovların aşağı hissəsi yarılaraq içərisinə metal parçası salınmışdır. Onlardan iki ədədi içərisindəki metal qırığı ilə birlikdə əldə olunmuşdur 105
. Bu zınqırovların bir hissəsinin altı aypara, qövs formasında kəsilmişdir. Həmin aypara kəsiklərinin bəzisinin bir tərəfində (IX tablo, 7), bəzisinin isə hər iki tərəfində (IX tablo, 8) dairəvi deşiklər açılmışdır. Zınqırovların içərisində həcmcə kiçik olanları da vardır. Yuxarıda təsvir olunan zınqırovlardan fərqli olaraq, bunlardan bəzək üçün istifadə edilmişdir. Adətən belə şarvarı zınqırovlar qadın bəzəkləri içərisində asma kimi və ya uşaq paltarlarına tikilən bəzək kimi işlədilir. Zınqırov tipli bəzək əşyaları digər orta əsr şəhərlərindən də məlumdur 106
. Tədqiqatçı Y. Ataqarrıyev etnoqrafik məlumatlara əsaslanaraq, bu cür bəzəklərdən qadınların saça asmaq üçün istifadə etdiyini göstərir 107
. Yuxarıda haqqında danışdığımız zınqırovların oxşarları istər Azərbaycanın 108 , istərsə də qonşu respublikaların 109
orta əsr şəhərlərindən tapılmışdır. Bakı tapıntılarının içərisində bir ədəd kəsik konus formalı zəng diqqəti cəlb edir (IX tablo, 9). Tökmə üsulu ilə düzəldilmiş bu zəngin üzərində batıq xətlərlə naxışlar çəkilmişdir. Zəngin üstünə asmaq üçün en kəsiyi lent formasında olan qulp yapışdırılmışdır. Bu cəhətdən XIII əsrin əvvəllərində Şirvanda hazırlanmış bir qab diqqəti xüsusilə cəlb edir. «Şirvan lüləyini» adlanan bu metal qab haqqında elmi ədəbiyyatda geniş məlumat vardır
110 . Qab — inək, onun üstündə qulpu əvəz edən şir və kompozisiyanı tamamlayan anasını əmən vəziyyətdə düzəldilmiş dana fiqurundan ibarətdir. «Şirvan lüləyini» tökmə üsulu ilə hazırlanmışdır. Hər üç fiqur bir dəfəyə tökülmüşdür ki, bu haqda inəyin boynunda yazı vardır. M. Dyakonov qab haqqında maraqlı fikirlər söyləmiş və onun Şirvanda istehsal olunduğu qənaətinə gəlmişdir. Qabın Şirvanın hansı şəhərində hazırlandığı isə hələlik məlum deyildir. Bizi daha çox maraqlandıran cəhət bu qabda inək və dananın boynundan asılmış Bakı tapıntısına oxşar kəsik konus formalı zəngdir. Dövrün bədii sənətkarlıq nümunəsi olan «Şirvan lüləyini»ndə inək və dananın boğazından asılmış zənglər Bakı tapıntısının vəzifəsini araşdırmaq üçün çox qiymətlidir. Tədqiq edilən dövrdə yaşamış Xaqani Şirvani və Nizami Gəncəvinin əsərlərində dəvə karvanlarının hərəkəti zamanı zənglərin ahəngli səs çıxarması haqqındakı məlumatları və arxeoloji qazıntılardan tapılan həmin dövrə aid zənglər bir-birini
102 İsmizadə Ö. Ş., İbrahimov F. Ə. 1977-ci ildə Bakıda arxeoloji qazıntılar. Azərb. EA TİEA, 0—195. 103 İbrahimov F. Ə. Göstərilən əsəri. s. 102, 161, XXIII tablo, 4— 15; Müq. et: Əhmədov Q. M. Orta əsr Beyləqan şəhəri, s. 54, 54-cü şəkil, «t», «i».
104
Бунятое 3. М. Азербайджан в VII — IX вв.. Баку, с. 155; Сейфеддини М. А. Монетное дело и денежное обращение в Азербайджане XII — XV вв., Баку, 1978, с. 109 — 166. 105 İbrahimov F. Ə., İsmizadə Ö. Ş., Fomenko V. P. 1971-ci ildə Bakıda V sahədə arxeoloji qazıntıların hesabatı. Azərb. EA Tarix İnstitutunun elmi arxivi, h-72. 106
Атагаррыев Е. О некоторых средневековых женских украшения из Шехр-Ислама. Изв. АН Туркменской ССР, № 1, 1965, с. 10. 107
Атагаррыев Е. Материальная культура Шехр-Ислама, с. 72—73. 108
İbrahimov F. Ə. Göstərilən əsəri, s. 163, Müq. et: Əhmədov Q. M. Göstərilən əsəri, s. 55. 109
Kafadaryan K. Q. Göstərilən əsəri. s. 274; Лунина С. Б. Гончарное производство в Мерве X — начало XIII в., ТЮТАКЭ, т. II, Ашхабад, 1962, с. 363.
110
Дяконов М. М. Ширванский бронзовый водолей 1206 г., Памятники эпохи Руставели. Гос. Эрмитаж. Л., 1938, с. 247—254. Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|