Azərbaycan elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- RƏSULZADƏ
- Bakı- “Sabah”- 1994
- RUSİYADA SİYASİ VƏZİYYƏT BİR MÜQƏDDİMƏ
- İQTİSADİ BÖHRAN
| 1
adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTU
MƏHƏMMƏD ƏMİN RƏSULZADƏ
SİYASƏTİ
Bakı- “Sabah”- 1994 2
Ərəb və latın qrafikasından transliterasiya edəni və çapa hazırlayanı ASiF RÜSTƏMLİ
Redaktoru filologiya elmləri namizədi TEYMUR KƏRİMLİ
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə. “Bolşeviklərin Şərq siyasəti” - Bakı “Sabah”, 1994. 134 səh.
bolşeviklərin daxili və xarici siyasətindən, milli məsələyə münasibətindən, eləcə də Azərbaycan mədəniyyətinin qaynaqlarından bəhs edən, bu gün də öz aktuallığını yaşadan dörd əsəri toplanmışdır. Kitab geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulmuş və dili qismən sadələşdirilmişdir.
P 0503020907-1 -94 029-94
© “Sabah” nəşriyyatı, 1994 Nəşriyyat redaktoru Şirindil Alışanov. Mətbəənin direktoru Əkbər Vəliyev.
Rəssamı: Viktor Ustinov. Texniki redaktoru: Tariq Ağayev. Korrektoru: Vəsilə Xəlilova.
Yığılmağa verilmiş 14. XII. 1993-cü il. Çapa imzalanmış 29. 06. 1994-cü il. Kağız formatı 70x90 1/32 . Mətbəə kağızı № 1. Yüksək çap üsulu ilə. Şərti ç. v. 5,0 Tirajı 5000. sifariş № 27. Qiyməti Müqavilə yolu ilə.
“Sabah” nəşriyyatı 370001, Bakı-1, İstaqlaliyyət küçəsi, 10. “Qızıl Şərq” icarə mətbəəsi, 370000, Bakı, Həzi Aslanov küçəsi-80.
3
BİR MÜQƏDDİMƏ
Son zamanlarda Rusiya vəziyyəti təkrar diqqətləri cəlb etməyə başladı. Avropa və Amerika qəzetlərini həftələrlə işğal edən fövqəladə hadisə və vaqeələrdən bəhs edən qismində bu şayiələr olduqca mübaliğəlidir. Fəqət Rusiyanın bu günkü hakimi olan kommunist firqəsi daxilində cərəyan edən mücadilə və zümrə çakişmələrinə aid hadisələr üzərində durmaya layiq dərəcədə ciddi və şayani-diqqətdir. Belə ki, aşağıda rəsmi vəsitələr üzərinə təhlil edəcəyimiz bu mühüm hadisənin sovet diktatorluğu tarixində çox mühüm bir dönüm nöqtəsi təşkil etdiyində Rusiya əhvalına vaqif tədqiqatçılar əksəriyyətlə yekdildirlər. Kommunist firqəsini başlıca olaraq iki düşmən fraksiona bölən və əski firqə əməkdarlarını ,bir-birinə qarşı qoyan, bir tərəfdən gizli müxalifət tərtibatını, digər tərəfdən də şiddətli nizam-intizam tətbiqatını zərurət etdirən bu hadisə Rusiyanın məruz qaldığı iqtisadi, siyasi və beynəlmiləl müşkilat və böhranlarla şərtlidir. Əlimizdə mövcud məlumat və sənədlər üzərinə təsəvvür edə bildiyimiz bu ağır vəziyyət içərisində məfkurəvi anlaşmadan uzaqlaşan və həyata dəvət etdiyi müxalif ruhlara qarşı mübarizədə zəif və aciz qalan bolşevik hakimiyyətinin artıq sonunu təşkil edən bir dövri-ibtidasında olduğuna hökm edirsək yanılmarıq.
Kommunist firqəsini qaçılmaz sonuna yaxınlaşdıran bu dağılma və tənəzzül dövrünü haqqı ilə qiymətləndirə bilmək üçün siyasi hər cür hadisələrin zühur və inkişafında çox təsirli bir rol oynayan ünsürlərdən bəzilərini gözdən keçirmək lazımlıdır. Bu ünsürlər arasından birincisi, şübhəsiz Rusiyanın düşdüyü iqtisadi vəziyyətdir. “Hərbi kommunizm” 1 təxribatına nisbətlə bir yaxşılaşma dövrünü təşkil edən “Yeni iqtisadi siyasət” 2 əməllərini tətbiq etməklə kommunist idarəsi, özünə müxalif olan ictimai zümrələri qismən həyata dəvət etməklə bərabər, əqlincə bu müxalif zümrələri öz hakimiyyətində tutacaq hakim mövqeləri bizzat əlində saxlamışdı ki, bu da başlıca böyük sənaye ilə zəruri ticarətin dövlət inhisarında olmasından ibarət idi. Beş ildən bəri qurulan icraat bolşevik hökumətinin “yeni iqtisadi siyasət”dən gözlədiyi nəticəni verməmişdir. Diktatorluq bu qədər qorxduğu iqtisadi böhran ilə mali iflasın önünə keçməmiş, həyatı bir az daha vəz etməyə müvəffəq olmaqla bərabər, sovet hökuməti məzməi xəstəliyinin təhlükəli arizəsini təşkil edən iqtisadi böhranla təkrar qarşı-qarşıya gəlmişdir.
4
İndiki Rusiyada ölkə sənayesi üç qismə bölünmüşdür: dövlət sənayesi, kooperativ sənayesi və xüsusi əllərdə olan sənaye. Dövlətin bizzat özü tərəfindən idarə olunan böyük sənaye istehsalatı ilə digər iki növ sənaye istehsalatı arasındakı münasibəti göstərən rəqəmlər tədqiq olunacaq olursa, sovet hökumətinin “hakimi- zirvə”-deyə qiymətləndirdiyi böyük sənayenin özünə çox da əmin bir istinadgah olmadığı görülür. Sabiq maliyyə komissarı Sokolnikovun bir raportundan anlaşıldığına görə məcmui 6,7 milyard manat təşkil edən sənaye məmulatından 1,3 milyardı, təqribən yüzdə 14-ü kiçik sənaye hissəsinə aiddir. Bundan dövlət idarəsində olan kiçik sənaye müəssisələrinin payına 132,9 milyon (yəni yüzdə 8), kooperativ idarəsində olan müəssisələrin payına 240 milyon (yəni yüzdə 8), xüsusi əllərdə olan müəssisələrin payı da 2 635,9 milyon (yəni yüzdə 87) manat vəsait ayrılmışdır. Göründüyü kimi, əksəriyyətlə əhalinin möhtac olduğu zəruri tələbat malları istehsal edən kiçik sənaye məmulatı sahəsində hökumət xüsusi təşəbbüskarlarla rəqabətdən acizdir və bu acizlik getdikcə artır. Çünki böyük sənayeyə aid əskidən mövcud alətlər ya köhnəlmiş və yaxud xarab edilmiş, bundan sonrakı inkişafı üçün yeni maşın və alətlərə olan ehtiyacın təminilə lazım olan sərmayə də bolşevik xəzinəsində yoxdur. Hər hankı bir sənayenin dirçəlişi və inkişafı üçün zəruri olan kapital yığımından bolşevik hökuməti məhrumdur. Məzkur Sokolnikovun ifadəsinə görə kəndlərdə olan kapital 250 milyon altun manat miqdarında ikən bu yığım sovet hökumətinin istifadə edə biləcəyi bir şəkildə deyildir. Kəndlilər pullarını əmniyyət sandıqlarına və banklara qoymurlar. 1913-cü ildə əmniyyət sandıqlarında 500 milyon manatlıq kəndli yatırdı (tövdiatı) vardı. Halbuki indi Sovetlər İttifaqındakı əmniyyət sandıqlarına verilən tövdiat 50 milyon manatdan artıq deyildir. Və bu miqdar daxilində kəndli tövdiatı qətiyyən yoxdur. Bu şərait daxilində iqtisadi sisteminin bünövrəsini təşkil edən böyük sənayenin dirçəlişi və inkişafı üçün lazım gələn sərmayəni sovet hökuməti əcnəbi məmləkətlərdə təşkil edəcəyi istiqrazla alacağı kredit vasitəsilə təmin edə bilərdi. Halbuki ümdələrindən fədakarlıq etmək surətilə olsa da o, bu pulu bu günə qədər ala bilməmiş, bundan sonra alacağına da ümid yoxdur. Böyük sənaye yalnız sərmayəsizlik üzündən deyil, idarəsizlik üzündən də dərin bir böhran keçirməkdədir. Məmulat hökumətə çox baha başa gəlir. Daxili bazarın ehtiyacını ödəyəcək miqdardan çox az və bahalı olduğundan bu məmulat təbii ki, kənd istehsalatının qiyməti üzərində də əks təsir göstərir. Əcnəbi məmləkətlərə sövq üçün toplanılan ərzaq qiyməti cahan siyasətində rəqabət edə bilməyəcək bir şəkildə yüksəlir. Məmulat ilə məhsulat qiymətləri arasında tərs mütənasib bir müvazinətsizlik hasilə gəlir. Nəticədə “Pravda” qəzetəsinin aşağıda təsvir etdiyi bir mənzərə qarşısında qalırıq; “...il yarımdan bəri zaman-zaman şiddət peyda edən əmtəə qıtlığı, məmulat ilə məhsulat qiymətlərinin bariz bir surətdə bir-birindən uzaqlaşması; kiçik satış qiymətləri ilə topdansatış qiymətlərinin biri-digəri ilə mütənasib olmaması, maaşın çoxalma meyli göstərdiyi halda, əmək Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|