Azərbaycan elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
5
məhsuldarlığının getdikcə aşağı düşməsi, vəsait və sərmayə yox ikən idxal etmək ehtiyacının gündən-günə artması - budur nəzər-diqqəti əhəmiyyətlə cəlb edən məsələlər silsiləsi!...” Məmulat ilə məhsulatın əmtəə təşkil edən qismi arasındakı tənasübsüzlük “Pravda”ya görə, pul dövriyyəsi üçün dəxi böyük bir təhlükə təşkil etməkdədir. Kəndli məhsulunun satışından hasil etdiyi pul müqabilində möhtac olduğu məmulatı tapmayınca, bazar pul ilə dolur və çervon manatın alım qüvvəti üzərində şiddətli bir təzyiq icra edilir” 1
Özlərini bu müşkül vəziyyətdən qurtarmaq üçün bolşevik iqtisadçıları bir tərəfdən müsadirə siyasətinə keçir, “artıq” xərcləri azaldır, fəhlə miqdarını məhdudlaşdırır, rüşvətxorluq və sui-istemallar ilə ciddi surətdə, öz təbirləri ilə, “vəhşicəsinə” mübarizəyə girişirlər. Digər tərəfdən də xaricdən əmtəə gətirilməsinin idxalını qadağan edir və məhdudlaşdırırlar. Buna o dərəcəyə qədər lüzum hiss edirlər ki, siyasətən məmaşat etmək zərurətində olduqları Şərq ölkələrinə qarşı belə qatı tədbirlər almaqdan və İran ilə Türkiyə bazarlarını “vəhşicə” zərərə salmaqdan da çəkinməyirlər. Belə ki, bolşevik təmayülatı ilə tanınan bir Tehran qəzetəsi “Özünə Şərq millətlərinin hamisi və xilaskarı deyə süs verən” sovet hökumətini, bu siyasətindən dolayı “İngilis dövlətindən daha bədtər bir müstəmləkəçi” şəklində görür və yenə bu üzdən Türkiyə-Sovetlər İttifaqı dostluğuna çox qiymət verən “Cümyhuriyyət” qəzetəsi “Türkiyə tüccarına qarşı göstərilən iqtisadi sovet zülmündən” şiddətli bir lisanla bəhs etmək zərurətində qalır. (“Cümhuriyyət” № 816). Axırən “Sovetlər İttifaqı Ali İqtisadi Şurası”nın rəisi Derjinski “Məsləklər birliyi konqresi”ndə “sənaye inşaatı ilə iqtisadi çətinliklər” mövzusunda bir nitq irad eyləmişdi. Moskvada nəşr olunan “Raboçaya qazeta”nın rəvayətinə görə Derjinski bu nitqində sənayenin düçar olduğu maliyyəsizlik fəlakətindən bəhs eyləmiş, hökumətin “müvəqqəti olaraq” bəzi fabrikaları qapamaq və bir çox fəhləni vəzifədən xaric etmək zərurətində qaldığını söyləmişdir. Eyni nitqin “Pravda” qəzetəsində dərc edilmiş təfsilatından anlaşıldığına görə sovet sənayesi “inkişafının ən yüksək imkanına gəlmiş olduğu halda” məmləkətdəki ehtiyacı aradan qaldıra bilmir, əmtəə böhranının qarşısını almır. Çünki kəndlini son illərdə artan alım qüvvətinə müqabil, əksər ilə köhnəlmiş maşınlarda işləmək
1 202 nömrəli “Ekonomiçeskaya jizn” qəzetəsində dərs edilmiş rəqəmlərə nəzərən V. Kruman imzalı məqalədə 1926-çı ildəki hökumət tərəfindən təyin olunan ərzaq qiyməti ilə sənaye əmtəənin bazardakı qiymətləri müqayisə edilərsə ukraynalı bir kəndlinin 1 pud çovdar müqabilində - 23, 1 pud buğda muqabilində - 31, bir pud arpa müqabilində 16 qəpik aldığı aşkar olur. Bu rəqəmlərin müxtəlif vilayətlərə görə alacağı şəkli isə aşağıdakı kimi təsbit edə bilərik: Şimali Qafqaziyada çovdarın pudu 31 qəpik, Volqaboyunda buğdanın pudu - 40, çovdarın pudu -24 qəpikdir. Ümumiyyətlə söyləmək lazımdır ki, kəndlilərin hal-hazırda məhsullarına müqabil aldıqları qiymətin alım qüvvəti müharibədən əvvəlki qüvvətin 1/3-ni təşkil edir.
6
məcburiyyətində qalan sənaye, xüsusilə geniş əhali ehtiyacını rəf edən yüngül sənaye fabrikaları arzu olunan miqdarda məmulat yetişdirə bilmirlər. Maşınlar yalnız maddən deyil, mənən də köhnəlmişdir. Yəni yalnız material etibarilə deyil, sistem etibarilə də yaramaz bir hala gəlmişdir. Bütün bunları aradan qaldırmaq üçün xaricdən alətlər və yeni maşınlar gətirmək vacib ikən, hökumət inşaat proqramını qısaltmaq məcburiyyətində qalmışdır. Bu qənaət sənaye məsarifində 450 milyon manata çatmışdır. Bu məbləğin yarıdan çoxu xammal fəslinə aid olduğundan, xüsusilə parça fabrikaları ilə kağız və sairə emal edən müəssisələrin qapanması lazım gəlmiş, yəni xalqın fəaliyyətinə ən çox möhtac olduğu yüngül sənaye qismi tətilə uğramışdır. Çətinliklər yalnız sənaye sahəsi ilə məhdudlaşıb qalmamışdır. Derjinskinin bəyanatına nəzərən “Vneştorq” müəssisəsi də vəzifəsini yerinə yetirə bilməmişdir. Hökumət bu xüsusda radikal tədbirlər görmək zərurətində qalmışdır. Bir kərə “Vneştorq” əcnəbi məmləkətlərdən satın aldığı material ilə əmtəə və sairədə aldanmışdır. Alınan şeylər cins etibarilə çıxmış, qiymət etibarilə də baha başa gəlmişdir. Daxildəki əmtəə qıtlığı da çervon manatın alım qüvvətini xaricə nisbətən əksiltdiyindən ixracat zərərli, idxalat karlı bir hala gəlmiş, buna görə zatən maddi çətinliklər içində olan məmləkəti daha çox muşkilat və iflasdan qorumaq üçun Derjinski müvəqqəti olaraq idxalatın məhdudlaşdırılmasına doğru gedilməsi zərurətini izah və şərh eyləmişdir * . Derjinski irəlidə göstərdiyimiz nitqində digər bir hadisəni də izah eyləmişdir: “Əmək məhsuldarlığı ilə zəhmət haqqı arasında həddindən artıq bir fərq var”mış. Fəhlə maaşı artırıldığı halda, fəhlə əməyinin səmərəsi azalırmış. Bir il əsnasında maaş yüzdə 30 nisbətində artmış ikən əməyin məhsuldarlığı ancaq yüzdə 23 nisbətində artmışdır. Derjinski fəhlənin “boşuna vaxt keçirməsinə qarşı mübarizə” etmək lüzumunu irəli sürür, halbuki bu səmərəsizlik fəhlədən çox maşınların “həm maddətən, həm də mənən köhnəlməsindən” irəli gəlir. Bu məcranın dövlət büdcəsi üzərindəki təsiri haqqında bir fikir vermək üçün sovetlər səfiri Rakovskinin Parisdə istədikləri istiqrazı təmin edə bilmək qayğısilə həqiqəti gizlətməmək ehtiyacından doğan bir sayaqla söylədiyi nitqindən bir-iki cümləni itibas edəlim: Rakovskinin bu nitqinə nəzərən, məmləkət faciəli və pərişan bir haldadır. Məsələn, Sibiryadakı (Yalnız Sibiryadamı?) məktəb çocuqlarının üçdə ikisi məktəbsizdir. Xalq səhiyyəsinə sərf olunak təxsisatın miqdarı isə gülüncdür. Kənd dispanserləri adambaşına ildə səkkiz qəpik dərman
* Sovetlər İttifaqı Ticarət komissarlığının verdiyi məlumata nəzərən Avropa hüdudunda on ay əsnasında məcmu 1.046 milyon manat miqdarında bir mübadilə yapılmışdır ki, bundan 493 milyonu ixracat, 571 milyonu da idxalatdan ibarətdir. On ay əsnasındakı açıq 78 milyon manata çatmaqdadır. Asiya hüdudlarındakı ticarət mübadiləsinin miqdarı isə 9 ay əsnasında 116,7 milyon manatı bulmuş ki, bundan 53,6 milyonunun ixracata, 63,1 milyonunun da idxalata aid olduğunu nəzərə alırsaq, açığın 0,5 milyon manatdan ibarət olduqu görülür.
Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|