7
pulu verirlərmiş. Bu nitqin ən sanlı yerini aşağıdakı möcüz kəlmələr təşkil edir.
“Xalqdakı sərvətin dəyəri 56 milyard manatdan 36 milyarda enmişdir. Bu
cümlədən kənd iqtisadiyyatı yüzdə 68 nisbətində qaib eyləmişdir. Müxtəlif
komissarlıqlara istədikləri təxsisatdan maliyyə komissarlığı 1 100 000 000 manatı
rədd etmək məcburiyyətində qalmışdır”.
İCTİMAİ VƏ SİYASİ MÜVAZİNƏT
Məlum olduğu üzrə, kommunist diktatorluğu fəhlənin kəndli üzərinə
hakimiyyət əsası ilə qaimdir. “Hərbi kommunizm” dövründə bu hakimiyyət tam
mənası ilə tətbiq olunurdu. Kommunizm siyasətən hakim və daxili müharibələrdə
müzəffəriyyyət qazanınca kəndlinin iqtisadi müqavimətinə məruz qaldı. Kəndli
əkdiyini əvəzlə hökumətə vermək nizamına qarşı üsyan edincə Lenin “Yeni
iqtisadi siyasət” politikasına keçməyi zəruri gördü. Çünki “bir sinfi aldatmaq
mümkün deyildi”. “Leninizmin” yeni təlimatına görə “yeni siyasətin” təməlini
“kəndli ilə fəhlənin ittifaqı” təşkil edirdi. Bu ittifaqın iqtisadi mənası isə kəndli
məhsulatına qarşı şəhər məmulatı yetişdirməkdən ibarətdir. Halbuki, yuxarıda izah
edildiyi vəchlə sovet sənayesi inkişaf edən kəndli iqtisadiyyatından doğan bu
ehtiyacı ödəməkdən aciz idi. Hökumət çox mühüm bir dilemma qarşısında
qalmışdı. Məmləkəti düşdüyü böhrandan qurtarmaq uçün ya kəndli məhsulatını
əsas qəbul edərək böyük sənaye ilə əcnəbi ticarət inhisarından vaz keçəcək, yaxud
sosialist iqtisadiyyatının bu mühüm əsaslarını mühafizə ilə bərabər sənayeni
inkişaf etdirmək üçün kəndli uzərinə yüklənəcək və möhtac olduğu bol sərvəti onu
soymaqla təmin edəcəkdir.
Hərbi kommunizmin ləğvindən sonra keçən beş il əsnasında böyük
ziqzaqlarla gah irəli, gah geri gedən kommunist siyasəti iştə bu iki qütb arasında
sallanıb durmuşdur.
Kommunizmin mücərrəd məfhumlarına sədaqətdən ayrılmayan romantik
zümrələr “yeni iqtisadi siyasət” əmdləri ilə çox məşğul olmanı məfkurəçiliklərinə
sığışdırmayaraq mərkəzdəki mötədil qüvvətlər üzərinə təzyiq icra eyləmiş, zaman-
zaman yeni burjuaziya ilə kəndli iqtisadiyyatı üzərində hərbi kommunizm dövrünü
andıran səbr, şiddət və müsadirə tətbiqini təmin eyləmişlərdir.
Digər tərəfdən kəndli dəryası içində kommunizm nizamı qurmanı zatən
xam bir xəyal kimi təsəvvür edən zümrə bütün səyini - “yeni siyasət”i
dərinləşdirməyə sərf eyləmiş, nəticədə “kəndliyə doğru” düsturunu “zəngin
olunuz!” - şüarı ilə təkmil eyləmişdir (Buxarinin məşhur “Sürüclisani”).
Bu iki qütb arasında müvazinət təmin etmək manevrası ilə kommunist
diktatorluğunu sövq edən “realist” zümrə isə gah sola, gah sağa yaltaqlıq etmək
surətilə işləri idarə etmiş, hər necə olsa da bolşevik hakimiyyətinin bir az daha
davamını təminə etibarsız olacaq tədbirlər qəbulunu başdansovdu etməmişdir.
8
İllər keçdikcə Rusiya ictimai bünövrəsinin əhəmiyyətli qismini təşkil edən
kəndli ünsürü təsirini daha ziyadə göstərmiş, hökuməti öz mətləbləri qarşısında o
və ya bu şəkil ilə boyun əyməyə məcbur eyləmiş, getdikcə aşkar söylədiyi
fəaliyyəti ilə iqtisadi və siyasi bir çox köməklikləri hasilə gətirə bilmişdir.
Əksəriyyətlə iqtisadi, qismən də siyasi (seçkilərdə bəzi güzəştlər) olan bu
yardımlar sayəsində fəaliyyəti gözə çarpacaq qədər artan kəndli, üzərindəki “fəhlə
hakimiyyəti” çəkə bilməyəcək hala gəlmiş, müxalif bir vəziyyətə keçdiyini ya
seçki əsnasında göstərdiyi müstəqillik və ya da müxtəlif səmiyyətlərdə irəli
sürdüyü tələblərlə isbat eyləmişdir. Keçən il əsnasında baş verən seçkilərdə
kəndlilər öz namizədlərini keçirdikləri kimi, kommunist firqəsi listlərini də çox
kərə rədd eyləmiş, əskidən bəri məşhur olan kənd sovetləri sədrlərini bir çox yerdə
qaralamışlardır.
Siyasi mahiyyətə malik olan bu hadisənin ifadə etdiyi məna aşkardır:
“Hərbi kommunizm” zamanında da zümrə ixtilaflarına tamamilə biganə
qalmayan kommunist firqəsində daxili hərb bitdikdən və yeni iqtisadi siyasətə
keçdikdən sonra bu ixtilaflar xüsusilə şiddətlənmişdir. Mənəvi nüfuzu ilə firgə
daxilindəki vəhdəti təmin edən Lenindən sonra ildən-ilə şiddət kəsb edən firqə
içərisindəki zümrə mücadilələri bu dəfə çox qəti və ciddi bir radəyə gəlmişdir. Belə
ki, firqə maşınını əlində saxlayan zümrə tərəfindən Trotskidən sonra bu dəfə də
başda Zinovyev olduğu halda Kamenev, Laşeviç və Ossovski kimi liderlərin məsul
firqə və sovet mövqelərindən atılması fövqəladə hadisələrdən sayıla bilməz. Bu
xüsusdakı hadisələri rəsmi bolşevik mənbələrinə nəzərən təsbit edəlim. “Pravda”
(25 iyun 1926) qəzetəsinin təsvir etdiyi mənzərə belədir: “14-cü konqrenin qəti
surətdə qadağan etməsinə baxmayaraq, bolşevik firqəsindəki müxalifət, fişqə
vəhdəti əleyhindəki icraatından asudə olmamış, leninizmin bolşevik firqəsi
daxilində fraksionlar təşkili haqqındakı fikirlərini nəzəri-e'tibarə almayan
müxaliflər fəaliyyətlərini yalnız mərkəzə inhisar etdirməklə qalmamış, vilayətlərə
qədər yaymışlardır. Öz fikirdaşlarını zorakı və hərəkətlərini mütəşəkkil bir hala
qoymaq üçün bir mərkəz yaratmış, vilayətlərlə münasibət yaratmaq niyyəti ilə
vəkillər təyin etmiş, şifrə, parol və sairə hazırlamışlar. İş o radəyə gəlmiş ki,
müxaliflər Moskva qərbində olan bir ormanda böyük bir yığıncaq toplamış, gizli
surətdə toplanan bu yığıncaqda komitəçiliyin bütün təfərrüat və ənənələrini tətbiq
eyləmişlərdir. Rəsmi təbliğin dediyinə görə “kommunist firqəsinin həyatında ilk
dəfə olaraq” Üçüncü internasional üzvlərindən birisi Belenkin bu yığıncaqda
sədrlik eyləmiş və yenə “ilk dəfə olaraq” hərbi şura komandanlığından və ümumi
mərkəz namizədlərindən bir şəxs Laşeviç burada məruzə etmişdir. Bu yığıncaqda
ümumi partiya mərkəziyyətinə qarşı qəti bir hərəkət fikri ilə mütəşəkkil bir surətdə
müxalifətə keçmək qərarı almışdır”.
Bütün bu müxalifətlərin şəxsən Zinovyev tərəfindən idarə edildiyi isbat
olunmuşdur. Yaradılan müxalifət icraatının izləri hər tərəfdən Zinovyevə gəlirmiş.
O yalnız daxili müxalifəti deyil, Üçünsü internasionala daxil əcnəbi kommunist