Azərbaycan elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
11
olan “Velikorusiya” ilə əksəriyyətlə kəndli və əkinçi halında olan qeyri-rus cümhuriyyətlər arasında milli rəqabəti gücləndirir. Çarlıq zamanında da Velikorusiya sənaye etibarilə istehsalçı, xammal etibarilə istehlakçı idi. İndi dəxi vəziyyət eynidir. Bu qədər fərqlə ki, çar Rusiyası vilayətlərin istehlak etdiyi məmulatı təmamilə emal edə bildiyi halda, indiki Rusiya bu ehtiyacı ödəməkdən çox uzaqdır. Moskva özü bu ehtiyacı mahiyyətilə ödəmək iqtidarında olmamaqla bərabər, əcnəbi ticarət inhisarını əlində saxladığından bu ehtiyacın vilayət - cümhuriyyətlər üçün xaricdən təmini məsələsi də mübahisə mövzusu ola bilməz. Nəticədə bir Qafqasiya, bir Ukrayna, bir Türkustan petrolunu, kömürünü, pambığını və sairəsini tamamilə Moskvaya verdiyi halda, möhtac olduğu maşın, parça, paltar və sairəni əldə edə bilmir. İş bu hal nəticəsində kəndlər şəhərlərə qarşı müxalifətə keçdikləri kimi, ümumi heyət ilə sənaye Moskva mərkəzinə nisbətlə kəndlər vəziyyətində olan milli cumhuriyyətlərdə, Kommunist firqələrində belə, mərkəzdən qaçan milli təmayüllər qüvvətlənir. Sovet Rusiya mərkəzi ilə bu mərkəzə tabelik bədbəxtliyinə düşən bir məmləkət arasında cərəyan edən münasibətlərin tarixi başlı-başına bir mövzudur. Bu mövzu dünya müstəmləkə siyasətinin müxtəlif zaman və məkanlarda aşkar etdiyi istismar şəkli və üsulları ilə ditqətəlayiq müqayisələr üçun çox dəyərli materiallar verir. Fəqət məqsədimiz Rusiyada hazırda cərcyan edən hadisələri təsbit olduğundan, gündəlik hadisələr arasından bu mövzuya bağlanan ən muhümü üzərində duralım. Qızıl qalpaq altında müşahidə olunan milli hərəkətin ən diqqətəlayiq hadisəsi şübhəsiz, Ukrayna separatçılığıdır. Bu haqda dünya mətbuatına əks edən şayiələri heç də mübaliğəli hesab etmək olmaz. Siyasi cəhətdən Velikorus istilasından qurtula bilməyən Ukraynanı mədəniyyətcə olsun Moskvanın təsirindən qurtarmaq üçün Ukrayna vətənpərəst və milliyyətçilərindən bir çoxu idarələrə girmiş, fəal bir surətdə çalışmağa başlamış və az zamanda Ukrayna idarələrini milliləşdirmək xüsusunda çox böyük nəticələr əldə etmişlərdir. 1923-cü ildə dövlət maşını (başdan-ayağa qədər, çox cüzi bir istisna ilə rusca olaraq işləyirdi. 1925-si ildə dövlət işləri yüzdə 20 nisbətində ukraynalaşmış idi. İndi isə yüzdə 65 nisbətində milliləşmişdir. Kəndlərdə isə milliləşmə tamamilə icra edilmişdir. İki il əvvəl ukraynalı firqə katiblərinin ədədi yüzdə 25 nisbətində idi. İndi isə 40 ilə 49 nisbətindədir. Ümumi mərkəz siyasi bürosunun 9 üzvündən 7-si ukraynalıdır. Ukrayna İcra heyəti üzvləri arasında 11-i ukraynalıdır. Üzvlərin cəmi 18-dir. 22 Xalq İcra Komitəsi sədrlərindən 25-i ukraynalıdır. Mərkəzi müəssisələrdə yüzdə 55 ilə 66 nisbəti təşkil edən ukraynalıların ikinci dərəcəli təşkilatlardakı miqdarı yüzdə 65 nisbətinə çatmaqdadır. Dövlət idarəsində bu şəkildə olan milliləşmə digər xüsusatda da çox mühüm müvəffəqiyyətlərə nail olmuşdur. İlk məktəblər yüzdə 80 nisbətində milliləşmişdir. Artıq qalan 20 nisbəti isə ukraynalı olmayan azlıqda qalanlar təşkil edirlər. İkinci dərəcəli məktəblər yüzdə 60 nisbətində milliləşmişdir. Xarkov 12
universitetindəki Ukrayna tələbəsinin nisbəti 23-dən 46-ya çatmışdır, İki il əvvəl Ukrayna dilində çıxan qəzetlərin miqdarı ümum mətbuata nisbətlə yüzdə 37 ikən, indi yüzdə 61-i təşkil edir. İl yarım əvvələ qədər ukrayna dilində dərslik kitablar yox kimi idi. İndi bunların miqdarı yüz mini keçmişdir. Ukraynada nəşr olunan kitabların yüzdə 80-i ukraynacadır. Ukraynada ruslar bəzi yerlərdə öz övladlarını oxutduracaq rus məktəbləri tapa bilmirlərmiş. 14 avqust tarixli nüsxəsində “İzvestiya” qəzetəsi Ukrayna ayırıcılığından aşkar surətdə bəhs etməkdədir. Qəzetə Ukrayna sovet Cümhuriyyətinin paytaxtını təşkil edən Xarkovun çox zamandan bəri Moskva ilə yaxşı münasibətdə olmadığını etiraf edir. Ukraynalılar öz məmləkətlərində russa danışanlarla bir növ barışmırlar və ukraynaca bilməyən məmurları işdən qovurlar. “İzvestiya”nın yazdığına görə bu işdən qovulanların əksəri Moskvadan göndərilmiş məmurlardan ibarətdir. Qəzetənin yazdığına görə, yaxında Moskvadan Xarkova Ukrayna separatçılığına son qoymaq səlahiyyətilə hazırlanmış bir komissar göndəriləcəkmiş. 15 avqust tarixi ilə “Havas” agentliyinin nəşr elədiyi məlumata görə, Kommunist firqəsi daxilindəki çəkişmələrin üzə çıxması ilə Ukrayna Kommunist firqəsindəki separatçılıq daha da şiddətlənmişdir. Üzvlərinin əksəriyyəti şəxsi əlaqələrlə Moskvaya bağlı olan Ukrayna Kommunist Firqəsi Mərkəzi heyəti gündən-günə qüvvətlənən separatçı cərəyanlarla mübarizə etməkdən aciz bir hala gəlmişdir. Separatçılar Ukraynanın istiqlalını, Moskvaya faktik olaraq bağlanmamağı və bunlardan ən ifratları isə sovetlər İttifaqından çıxmağı tələb edirlər. Səlahiyyətli bolşevik xadimləri bu hərəkata əcnəbi dövlətlər tərəfindən rəvac verildiyi qənaətini izhar etməklə şiddətli tədbirlərə əl atmaq lüzumunu irəli sürürlər. Ukraynadakı vəziyyəti hekayə edən bu hal az-çox qeyri-rus cümhuriyyətlərin hamısında özünü göstərir. Türk elləri ilə Qafqasiya cümhuriyyətlərində dəxi bu hərəkətin bariz misallarını tapmaq olar. 1923-cü ildəki Azərbaycan şərab spirtini Rusiya buğda spirti ilə rəqabətdən salmaq məqsədi ilə Qafqasiya daxilində köməksiz bir şərait altına salan Moskva qərarnaməsini tənqid edən “Azərbaycan ticarət və sənaye müdiriyyəti” Zaqafqaziya komissarlar şurasına göndərdiyi şikayətnaməsində “bu kimi siyasətlərin oxşarları ancaq kapitalist dövlətlərin yenicə istila etdikləri müstəmləkələrində arana bilər. Fəqət bu siyasət kapitalist məmləkətlərə yaraşsa da, müttəfiq sosialist cümhuriyyət federasionu arasında qəbul edilməməlidir...” deyirdi. Türküstanlı kommunistlərdən Rıskulovun “Müstəmləkəçi yoldaşlara” qarşı mübarizəsi məşhurdur. Onun 1920-ci ildə Bakıda açılan Şərq millətləri qurultayındakı tənqidləri bolşevik rəislərini az əsəbiləşdirməmişdir. 1924-cü ildəki sultan Əliyev hadisəsi şimallı türk kommunistləri arasındakı çox mühüm bir separatçılıq hərəkatını isbat edirdi. O zaman Türküstan Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|