Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-Siyasi Elmlər Assosiasiyası (afsea) «Fəlsəfə» jurnalına əlavə
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Konfrans iştirakçılarına müraciət
| - 1 - Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-Siyasi Elmlər Assosiasiyası (AFSEA) «Fəlsəfə» jurnalına əlavə Səlahəddin Xəlilov AFSEA-nın İdarə Heyətinin sədri İslam dünyasında milli fəlsəfi fikir və onun tədrisi məsələləri Bakı-2008 - 2 - AMEA-nın Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutunun YUNESKO-nun dəstəyi ilə «Dünya fəlsəfəsi kontekstində islam bölgəsi fəlsəfəsinin tədqiqi və tədrisi problemləri» mövzusunda keçirdiyi elmi-nəzəri konfransa həsr olunur. S.S. Xəlilov İslam dünyasında milli fəlsəfi fikir və onun tədrisi məsələləri. – Bakı, «Azərbaycan Universiteti» nəşriyyatı, 2008 – 113 səh. Kitabçada fəlsəfənin tədrisi və ictimai şüura təsiri ilə bağlı bir sıra aktual məsələlər nəzərdən keçirilir. Milli fəlsəfi fikrin spesifikası və onun ümumbəşəri fəlsəfi fikirlə vəhdət şərtləri araşdırılır. Azərbaycanın ali və orta məktəblərində fəlsəfi biliklərin tədrisi ilə əlaqədar bəzi problemlər müzakirəyə çıxarılır. © S.S.Xəlilov © «Azərbaycan Universiteti» nəşriyyatı, 2008 - 3 - Ön söz əvəzi: Konfrans iştirakçılarına müraciət Hər bir xalqın tarixində cari ictimai-siyasi problemlərlə yanaşı, xalqın strateji inkişaf xəttini müəyyən edən, milli özünüdərkdən irəli gələn vəzifələr də vardır. Lakin təəssüf ki, xalqın milli-siyasi mənliyini ifadə edən və dövlətçilik şüu- runun təcəssümü olan taleyüklü məsələlər bəzən dövrün cari problemləri içərisində, siyasi debatların, lokal ictimai-siyasi maraqların, habelə maddi ehtiyacların təmin edilməsindən irəli gələn fərdi və ictimai səylərin mübarizəsi səhnəsində arxa plana keçir və bəzən tamamilə unudulur. Belə mühüm amillərdən biri fəlsəfədir. Təəssüf ki, bu gün Azərbaycanda fəlsəfəyə münasibət qənaətləndirici deyil. Fəlsəfəsiz yaşamaq az qala normaya çevrilmişdir. «Bizdə fəlsəfə yoxdur, filosof yoxdur» fikri az qala fəxrlə söylənir və fəlsəfəsiz həyatın əslində bizə nə kimi bir aqibət hazırladığı barədə heç düşünülmür də. Milli və ümumbəşəri maraqların subyektləri real ictimai qüvvəyə çevrilmə- dikdə, hər şey fərdi iqtisadi maraqlar və nəfsani hisslərin təsir dairəsinə düşdükdə, maraqlar fəzasında şəxsi amalları ifadə edən vektorların istiqaməti güclü ümummilli və ümumbəşəri hisslərin təsirilə ümumi yön almadıqda fəaliyyətlər sistemi əvəzinə fəaliyyətlərin xaosu yaranır ki, burada əvəzləyici vektor sıfra bərabər olur. Hamı hansı isə istiqamətdə hərəkət edir, hamı çalışır-vuruşur, fəaliyyət göstərir, ümummilli inkişaf əmsalı isə yenə də sıfra bərabər olur. Millət nə özü inkişaf edir, nə də bəşəriyyətin inkişafında müsbət rol oynaya bilir. Fərdi fəaliyyətləri, səyləri yönəldən maraqlar adi şüur səviyyəsində müəy- yənləşdirildiyi halda, ümummilli və ümumbəşəri maraqların tənzimlənməsi və fəaliyyət üçün əsas götürülməsi fərdi şüurun strukturunda fəlsəfi təfəkkürün iştirak dərəcəsindən asılı olur. Sovet dövründə fəlsəfə proqramları və dərslikləri bir qayda olaraq ancaq marksizm-leninizm fəlsəfəsini əhatə edir və fəlsəfə tarixi haqqında qısa bir giriş verilirdi. Bu girişdə isə əsasən Qərb fəlsəfi fikir tarixi nəzərdən keçirilirdi. Nəinki - 4 - bütövlükdə İslam dünyasının, hətta Azərbaycan fəlsəfi fikrinin də geniş şəkildə tədris olunması mümkün deyildi. Ancaq bəzi ixtisas fakültələrində «fəlsəfənin əsasları», «dialektik və tarixi materializm» kursları ilə yanaşı, «fəlsəfə tarixi» də tədris olunurdu. Lakin təəssüf ki, burada da proqram əsasən antik fəlsəfə və yeni dövr Qərb fəlsəfəsi üzərində qurulurdu. Əsas dərsliklər rus dilindən tərcümə olunurdu. Azərbaycanda nəşr olunmuş dərslik və dərs vəsaitlərində isə ancaq Azərbaycanla bağlı müəyyən əlavələr edilirdi. Türk dünyasının və bütövlükdə İslam dünyasının fəlsəfi düşüncə özəllikləri bu dərsliklərdə öz əksini tapa bilmirdi. Elə indi də nəinki Avropada, ABŞ-da və digər Qərb ölkələrində, hətta Uzaq Şərqdə, Mərkəzi və Cənubi Amerikada, Afrikada və s. çıxan dərsliklər fəlsəfə tarixini ancaq Qərb düşüncəsi timsalında təqdim edir. Ən çox narahatlıq yaradan məsələ isə bundan ibarətdir ki, hətta bir sıra İslam ölkələrində də dərsliklər Qərb fəlsəfəsinin təsiri altında hazırlanır və milli düşüncənin xüsusiyyətləri, tarixi və bugünü haqqında kifayət qədər məlumat verilmir. Məsələyə tamamilə fərqli qütbdən yanaşılması halları da narahatlıq doğurur. Belə ki, fəlsəfə tarixini ancaq İslam fəlsəfəsi bazasında təqdim etmək təşəbbüsləri də ziyanlıdır. İndi Türkiyədə həm Qərb fəlsəfəsinin, həm də İslam fəlsəfəsinin öyrənilməsinə geniş yer verilir. Hər iki qütbə dair əsas fəlsəfi mənbələr müasir türk dilinə tərcümə edilmişdir. Laikn təəssüf ki, qərbçilər və islamçılar bir araya gələ bilmədiyindən, fəlsəfənin ümumdünya tarixi inkişaf prosesi vahid bütöv bir hadisə kimi deyil, alternativ üsullarla, iki fərqli baxış bucağından təqdim olunur. Məqsəd isə orta əsr İslam fəlsəfəsinin müasir dünya fəlsəfəsi strukturunda necə yer aldığını göstərmək, milli fəlsəfi fikrin ümumbəşəri tərəqqidə iştirakını isbat etməkdən və dünya fəlsəfəsinin bütöv mənzərəsini tarixi gerçəkliyə adekvat surətdə çəkməkdən ibarətdir. Dünya fəlsəfi fikrini Qərb fəlsəfəsi ilə eyniləşdirən və İslam Şərqində yaran- mış fəlsəfi fikir nümunələrini ya ilahiyyat kimi, ya da orijinallıqdan uzaq şərh nümunələri kimi təqdim etməyə çalışan müəlliflər təəssüf ki, çoxluq təşkil edirlər. Bizim vəzifəmiz isə ilk növbədə fəlsəfənin ümumbəşəri səciyyəsi ilə yanaşı, həm də milli səciyyə daşıdığını və milli məfkurənin ayrılmaz komponenti və hətta əsası olduğunu göstərmək və bu baxımdan məhz milli fəlsəfi fikir tarixinin öyrənilməsi və bu sahədə əldə edilmiş biliklərin fəlsəfə proqramları və dərsliklərin strukturuna daxil edilməsindən ibarətdir. Diqqəti belə bir cəhətə də yönəltmək lazımdır ki, bu cür təşəbbüslər əsasən «fəlsəfə tarixi» kursları ilə əlaqədar göstərilir. «Fəlsəfənin əsasları» isə çox vaxt yenə də Qərb modelinə uyğun surətdə qurulur. Ayrı-ayrı fəlsəfi problemlərin şərhində bir qayda olaraq Qərb filosoflarının konsepsiyaları və modelləri istifadə olunur. Milli fəlsəfi fikir isə guya ancaq tarixi keçmişimizi öyrənmək baxımından dəyərli ola bilərmiş. Lakin bu zaman unudulur ki, fəlsəfi biliklər məhz milli düşüncə tərzinin nəzəri əsasları və metodologiyası kimi təqdim Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|