- 5 -
olunmalı və insanlara kənardan gələn yad bir bilik kimi deyil, onların daxili
aləmini ifadə edən biliklər sistemi kimi formalaşmalıdır. Biz hələ bu işin
öhdəsindən gələ bilməmişik və ona görə də, Qərb fəlsəfi bilik strukturlarını təqdim
etmək məcburiyyətindəyik.
İndi bizim qarşımızda iki əsas vəzifə durur. Bir tərəfdən təhsil işçiləri olaraq
Azərbaycan təhsil sistemində fəlsəfəyə pozitiv münasibətin bərpa olunmasına,
fəlsəfi fənlərin təhsil planlarına daxil edilməsinə, orta məktəblərin yuxarı sinif-
lərində «fəlsəfənin əsasları»nın tədris edilməsinə, ali məktəblərdə ixtisas fəl-
səfəsinin və elmlərin metodologiyasının öyrənilməsinə nail olmaq və bununla
əlaqədar yuxarı təşkilatlar qarşısında məsələ qaldırmaq. Digər tərəfdən, fəlsəfi
fənləri istər universitetlərdə, istərsə orta məktəblərdə tədris edə biləcək kadrların
hazırlanması işini təkmilləşdirmək və bununla əlaqədar yeni tədris planları
hazırlamaq. Hər iki vəzifənin öhdəsindən gəlmək üçün isə əvvəlcə milli fəlsəfi fikir
və onun insan həyatında və dövlətçilikdə rolu haqqında mükəmməl konsepsiya
hazırlamaq tələb olunur. Belə ki, bizim fikrimizə görə, müvafiq dövlət
strukturlarında fəlsəfi fənlərə münasibətin dəyişməsi, bir sıra ali məktəblərdə
fəlsəfənin təhsil planlarından çıxarılması və ya ona ayrılan saatları azaldılması
əslində ənənəvi ideoloji fəlsəfəyə – Marksizm-leninizm fəlsəfəsinə münasibətin
davamı kimi ortaya çıxır. Deməli, ilk növbədə bizə nə kimi fəlsəfə lazım olduğunu
və bunun nə üçün lazım olduğunu müəyyənləşdirmək, bununla bağlı mükəmməl
konsepsiya hazırlamaq tələb olunur. İkincisi, qloballaşma şəraitində Qərb
düşüncəsinin onsuz da hakim kəsildiyi bir vaxtda ənənəvi Qərb fəlsəfi
strukturlarına alternativ fəlsəfi sistem hazırlaya bilmək üçün bütün türk dünyası və
bütövlükdə İslam bölgəsinin mütərəqqi qüvvələri birləşməli, bu məqsədlə ortaq
fəlsəfi araşdırmalar mərkəzi yaradılmalıdır. Son illərdə türk dünyasının fəlsəfə
tədqiqatçılarının belə bir mərkəzinin yaradılması istiqamətində müəyyən təşkilati
işlər görülmüşdür. 2003-cü ildə Ümumdünya Fəlsəfə Konqresinin İstanbulda
keçirilməsindən faydalanaraq bir sıra türk Cümhuriyyətlərindən gəlmiş
nümayəndələr bu məqsədlə təşkilat qrupu yaratmış və keçən müddət ərzində bu
istiqamətdə xeyli iş görülmüşdür. Lakin əsas məqsəd fəlsəfə tədqiqatçılarının
əlaqəli iş aparması, təşkilatlanması və ortaq fəlsəfə jurnalının çap olunması ilə
yanaşı, milli fəlsəfi fikir konsepsiyasının yaradılmasıdır.
Son zamanlar Azərbaycanda Avropa təhsil sisteminə inteqrasiya meylləri
haqqında, xüsusən Bolonya prosesi ilə əlaqədar tələm-tələsik addımlar atılmışdır.
Lakin əsas məqsəd hansı isə başqa ölkənin təhsil standartlarını, təşkilati formalarını
və meyarlarını, qiymətləndirmə sxemlərini kor-koranə götürmək və ya təqlid etmək
yox, öz təhsil sistemimizin daxili məntiqindən və milli təhsil konsepsiyasından
çıxış etməklə, mahiyyəti qurban vermədən inteqrasiya olunmaqdır.
- 6 -
Avropanın əksər ali məktəblərində ümumi fəlsəfə kursu ona görə keçilmir ki,
həmin kurs liseylərdə artıq tədris olunmuşdur. Orta təhsil müddəti əsasən 12 il olan
Avropa ölkələrində fəlsəfənin əsaslarının məhz litseylərdə tədris olunması onunla
əlaqədardır ki, bu kurs ixtisas sahəsindən və ali təhsil alıb-almamasından asılı ol-
mayaraq, bütün insanlara lazımdır. Həm də Avropada fəlsəfə sadələşdirilmiş
şəkildə, mədəniyyətin tərkib hissəsi, dünyagörüşünün əsası kimi keçilir. Məqsəd
məhz yeniyetməlik dövründə, xarakterin və dünyagörüşün ilkin formalaşma
mərhələsində gəncləri həyatın mənası haqqında, fəzilət və ədalət haqqında
düşünməyə sövq etmək, öz əməlləri üçün məsuliyyət hissi aşılamaqdan ibarətdir.
Əsas məsələ budur ki, fəlsəfi dünyagörüşü və fəlsəfi düşüncə tərzi fəlsəfi
cərəyanlarla, bu sahədəki tədqiqat işləri ilə qarışıq salınmasın. Sonuncular, əlbəttə,
çox çətindir və nəinki məktəb, hətta ali təhsil səviyyəsi üçün də çox mürəkkəb və
əlçatmazdır. Dərslik yazanlardan da elə bu tələb olunur ki, müxtəlif fəlsəfi
sistemlərin təfərrüatları deyil, fəlsəfənin əqli tərbiyədə rolu, ümümən tərbiyəvi
funksiyası ön plana çəkilsin.
Təsadüfi deyildir ki, Avropada nəinki orta məktəblərdə, hətta ibtidai
siniflərdə və məktəbəqədər yaşlı uşaqlar üçün də fəlsəfi düşüncənin xüsusi önəmi
nəzərə alınır. Hətta son vaxtlar «uşaqlar üçün fəlsəfə» beynəlxalq miqyasda ən
aktual problemlərdən birinə çevrilmişdir.
ABŞ-da Uşaqlar üçün Fəlsəfə İnstitutu fəaliyyət göstərir. Tanınmış rus fəl-
səfəçisi N.Yulina 1993-cü ildə Harvard Universitetində bu məsələ ilə əlaqədar
aparılan tədqiqatların nəticəsinə əsaslanaraq, bu praktikanın Rusiya üçün də
əhəmiyyətli olduğunu qeyd edir. O, ABŞ alimi M.Lipmana istinadən bildirir ki,
uşaqların insan və dünya haqqında, mənalı ömür haqqında düşünmələri, fəlsəfi fikir
tərzinə çox erkən yiyələnmələri onların pis əməllərə qurşanmasının qarşısını ala
biləcək ən gözəl vasitələrdən biridir. Fəlsəfi sistemlər haqqında mürəkkəb biliklər
yox, fəlsəfi suallar qoymaq, «filosofluq» vərdişləri aşılamaq, daha doğrusu,
uşaqlarda öz-özünə, təbii yolla yaranan bu düşüncə tərzinin qarşısını almamaq,
məhdudlaşdırmamaq, əksinə, ona meydan açmaq tövsiyə olunur. Yeni təhsil para-
diqmasına, «gələcəyin təhsilinə» keçid də bu problemlə əlaqələndirilir.
1
Qabaqcıl xarici ölkələrin ali məktəblərində, xüsusən magistraturada isə ümu-
mi fəlsəfə deyil, ixtisasın fəlsəfəsi, sosiologiya, ixtisas etikası və s. praktik fəlsəfi
kurslar öyrədilir. Lakin təəssüf ki, bizdə müxtəlif ixtisas sahələrinin fəlsəfi
əsaslarını öyrətmək üçün nə proqram, nə dərslik, nə də müəllim vardır. Bu sahədə
vəziyyəti düzəltmək istiqamətində heç hazırlıq işi də aparılmır. Orta məktəblərdə
keçilən «insan və cəmiyyət» fənni də «fəlsəfənin əsasları» fənnini ehtiva etmir. Bu
1
Н.С.Юлина. Программа «Философия для детей» и профилактика деструктивного
поведения молодежи. – Вопросы философии, 1999, № 3, стр. 37-41.
Dostları ilə paylaş: |