Azərbaycan fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi elmlər assosiASİyasi
Yüklə 5,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fəlsəfə tarixi və müasirlərimiz 47 yük ideanın yolu birdir ve insanlığın bütün büyük akıl sahiplerinin birlikte çabaları ile kat edilir.” 1 İnsanlığın bu evrensel idea yörüngesinde şekillendiğini savunan Ha- lilov, Doğu’dan Batı’ya Felsefe Köprüsü başlıklı eserinde bu büyük “vahdet ideası”nın Doğu ve Batı’da akislerine yer vermekte ve bu anlamda Do- ğu’nun ve Batı’nın zirvelerini mukayese etmektedir. Müellif bu eserinde şa- şırtıcı bir rahatlık ve üslup kıvraklığıyla “Kant ve Sühreverdi”, “Hegel ve Sühreverdi” ve “İbni Sina-Sühreverdi-Galile-Descartes” gibi filozofların felsefi sistemlerini mukayese etmekte, “Goethe ve Ahundov”u yahut Goethe’nin Faust’u ile Hüseyin Cavit’in İblis’ini karşılaştırmaktadır. Daha- sı, birbirine tümüyle zıt görünen Fuzulî ve Feuerbach gibi iki düşünürü bü- tün farklılıklarına rağmen aynı “vahdet idea”sı yörüngesine oturtabilmekte- dir. Doğrusunu söylemek gerekirse Halilov’un başarısının sırrı da burada yatmaktadır. Nitekim o, Fuzulî ve Feurbach gibi, biri dindar diğeri ateist olan ve iki farklı din ve kültürün düşünce değerlerinden beslenen düşü- nürlerin bir noktadan sonra müşterek bir fikirde, “vahdet idea”sında birleş- tiklerini bariz bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu meyanda Halilov adeta ön yargılarımızla savaşırcasına sözkonusu iki büyük düşünürü şöyle mukayese etmektedir: “O, Hıristiyanlığı eleştirmekle birlikte, Hıristiyanlığın insana sevgi ile yaklaşımını somut sosyal çevre bağlamına getirdi. Fuerbach sevgiyi dine bağlılık çerçevesine yerleştirmeye karşı çıktı. Onun görüşüne göre sevgi dini duygu ile, inançla değil, akıl ile aynıdır. “Akıl evrensel sev- gidir” (Fuerbach). Fûzulî’den üç yüz yıl sonra yeniden sevgiyi dinde erit- mek gayretlerine karşı, dini duyguyu sevgi ile eritmek, insanüstü ideaları evrensel idealarla değiştirmek, dini eleştirmekle birlikte, yeni bir din, sevgi dini kurma çabası gösterdi. Ancak Fuerbach öğretisi inkâr üzerinde, Fûzulî öğretisi ise birlik üzerinde kurulmuştu, evrensel aşkla ilahi aşkın birliği. Kısmete bakın! Atalarımız o kadar yüksek olmuşlar ki, onların seviyesine 1 Selahaddin Halilov, Doğu’dan Batı’ya Felsefe Köprüsü, İstanbul 2006, Ötüken Neşriyat, s. 276. Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 48 çıkmanın yolu Batı felsefesinin anlaşılmasından geçmektedir. Biz bugün on- lara dönmek için, onların seviyesini anlamak için önce Batı felsefesine, onun en parlak örneği olan klasik Alman felsefesine, Kant’a, Hegel’e, Fuer- bach’a dönmek zorundayız. 1 Selahaddin Halilov; Kant, Fichte, Hegel ve Schelling gibi idealist bir filozof değildir; ama Karl Marx gibi ateist ve sosyalist bir düşünür de de- ğildir. Bununla birlikte o, tefekkür alanında ideali olan ve sosyal alanda mü- kellefiyetler hisseden bir filozoftur. Bu yönüyle Halilov, Muhammed İkbal’e benzer. Tıpkı İkbal gibi o da evvela kendi milletine, sonra İslam dünyasına ve nihayet tüm insanlığa seslenir. İkbal, uzun bir uykuya dalan Şark’ı uyandırmak için insanın ve özellikle Müslüman milletlerin damar- larına şiirle ateş salmak istemiştir. İkbal; sözün, hissin, lirizmin ve şiirin gü- cünü kullanmak istemiştir; Halilov ise daha çok düşüncenin ve felsefenin güncünü kullanmak suretiyle Müslüman milletlerin dimağında, beyninde bir kıvılcım oluşturmak ve bilinçinde bir şimşeklenme yaratmak istemiştir. Mamafih her ikisi de insanın ve özellikle de Şark dünyasının mukadderatını değiştirmeği gaye edinmişlerdir. Bunun için onlar, bir taraftan Şark’ın zengin tefekkürünü, tarihi birikimi ve muhteşem kadim kültürlerini önlerine sererken, diğer taraftan da nice zamandır Batı karşısında duçar oldukları se- faletin mukadderatları olmadığını vurgulamaktadırlar. Senail ÖZKAN Könül BÜNYADZADƏ Səlahəddin Xəlilovun Fəlsəfi Düşüncələri (xülasə) Məqalə müasir dövrün tanınmış filosoflarından olan Səlahəddin Xəlilovun fəlsəfi görüşlərinin təhlilinə həsr edilmişdir. Araşdırmada filosofun bir sıra mühüm fəlsəfi prinsiplər haqqında ideyalarına toxunulur, 1 A.g.e. s. 276. Fəlsəfə tarixi və müasirlərimiz 49 ideya və varlıq, zaman və məkan, dil və düşüncə, elm fəlsəfəsi və təsəvvüfə dair orijinal və yeni düşüncələri şərh edilir. Fəlsəfə sahəsində mühüm fikirlərin müəllifi olan Xəlilov idea və maddənin əzəli-əbədi olduğunu və insan əqlinin hüdudlarını aşdığını önə sürür. Onun fikrincə ancaq zaman və məkan içərisində mövcud olan şeylər əqlin mövzusu ola bilər. Müəllif idealın hissin mövzusu olmadığını, Allahın elmi daxilində olduğunu düşünür. Eyni şəkildə məkan və zamana an və en kəsiyi terminləri kontekstində yenidən tərif verir və onların idea ilə əlaqəsini fərqli bir yol ilə quraraq varlıq və bilik təsnifatına yer verir. Xəlilov zaman və məkan ilə insan və onun həyatı arasında yaxın əlaqə qurmuşdur. Bundan başqa məqalədə onun dil və millət, düşüncə və mədəniyyət arasındakı əlaqə, habelə təsəvvüfə dair fikirlərinə də yer verilmişdir. Açar sözlər: idea və varlıq, zaman və məkan, dil və düşüncə, elm fəlsəfəsi və təsəvvüf. Senail OZKAN Konul BUNYADZADE Salahaddin Khalilov`s Philosophical Thought (abstract) This article is dealing with the philosophical views of Salahaddin Khalilov, one of the famous philosophers of contemporary world. In the article, his ideas concerning some of philosophical principles of great importance are examined and his new and original views on the idea and existence, time and space, thought and language, philosophy of science and mysticism are described. Khalilov who is revealing important aspects in the field of philosophy, argues that both of the idea and matter is eternal and endless and these Yüklə 5,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|