Azərbaycan fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi elmlər assosiASİyasi
Yüklə 5,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 54 kavramlarının daha uygun olduğunu ifade etmektedir ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 202) . G. Bünyatzade’ye göre, aynı objeye irrasyonel ve rasyonel yaklaşım uygun bilginin biçimlenmesi için temeldir. Ona göre, tüm bilgilerin kaynağı doğa, ilahi alem ve insandır. Söz konusu kaynaklardan her biri “kendine öz- gü idrak vasıtası gerektirmekte ve bunun yanısıra vasıtaya göre de kaynağın katmanları ortaya çıkarılmaktadır. Bu anlamda, her bir objeye irrasyonel açıdan yaklaşmak mümkündür. Öbür taraftan, bizzat irrasyonel tefekkür ge- rektiren kaynaklar bulunmaktadır.” ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 31). Kaynakların üçü de vahit gerçeğin, “İlk Kaynağın – Allah’ın bilinmesine hizmet etdiğinden” ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 31) , Bünyatzade onların paralel olarak ve karşı- lıklı ilişkisini hesaba katarak incelenmesi gerektiği sonucuna varmaktadır. İrrasyonel bilgiyi idrak sürecinin önemli bir parçasını oluştıran ve ras- yonel düşünceyi tamamlayan bir bilgi çeşidi olarak değerlendiren Bün- yatzade onun yapısını ve metodolojisini de ortaya koymaktadır. Ona göre, irrasyonel idrak 3 aşamadan ibarettir: a) İlahi Kudretin etkisini hissederek ve sezerek bilincin üst kat- manının – bilinçüstünün harekete geçmesi; b) Bilinçüstü vasıtasıyla söz konusu İlahi Kudretle irtibata geçmeye ve direkt olarak O’ndan bilgi almaya çalışmak – manevi tecrübe veya ir- rasyonel tefekkür; c) Verilen bilgilerin araştırılması ve kavranılması sonucunda İlahi Kudretle kendi vahdetinin farkına varılması.” ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 57). G. Bünyatzade kendi düşüncelerini çember ve diyagonal benzetmesin- den hareketle açıklamaya çalışmaktadır: . Fəlsəfə tarixi və müasirlərimiz 55 “Aşağı noktadan başlayan çizgi (birinci yarıküre) belli bir noktaya ka- dar yükselmekte ve geri dönmektedir (diğer yarıküre) (çemberin diyagonal boyunca sadece iki noktası bulunmaktadır. Bu, irrasyonel idrakin insanla yalnızca Allah arasındaki bir irtibat olduğunu göstermektedir) İdrak çiz- gisinin sonu başıyla birleştiğinde çember tamamlanmakta, başlangıç ve son kaybolmakta, vahit bir çevre ortaya çıkmaktadır. Bunun yanısıra, diyagonal boyunca iki nokta aynı çemberde bulunsalar bile, birbirinin aynısı olama- maktadırlar. Şunu özellikle vurgulamak gerekir ki, vahdet bütün çemberdir. Dolayısıyla, insan İnsan olarak kendi varlığında ilahiliğini ve maddiliğini ihtiva ederek vahdete, kemale erişmektedir” (Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 57). İrrasyonel bilginin diğer önemli bir özelliği, sufi düşünürlerin de defa- larca vurguladığu üzere, çemberin tamamlanma noktasının diğer daha büyük çemberin – idrak sürecinin bir sonraki aşamasının başlangıç noktası olma- sıdır. “Her yeni çember Allah’a kadar uzanan diyagonal çizgisinin daha yu- karı ktmanlarının açılmasına neden olmaktadır. Bu ise ilk noktaya, yani ken- dini idrak etmeye yeni bir yaklaşımın biçimlenmesidir.” (Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 64). Dolayısıyla, “irrasyonel bilgi Mutlak Kudret’in nuruyla, diğer bir ifadeyle, varlığa farklı bir bakış açısıyla bakma sonucunda, gerçekleşen ve insanın kendi idrak çemberi dahilinde Mutlak Hakikat’in ona ait tarafının, onunla diyagonal boyunca birleşen noktanın idrak edilme sürecidir.” (Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 64). G. Bünyatzade ortaya koyduğu yapıdan hareketle irrasyonel bilginin temel ilkesi olan vahdet’ul-vücudun da hem ontolojik, hem de epistemolojik bakımdan şemalarını vermekte ve onlar bir anlamda hem Hallac Mansur’un, hem de Nikola Kuzanlı’nın bu konudaki düşüncelerini açıklamak için onlar- ın yaptıkları tek boyutlu resimlerin iki boyutlu biçimde ortaya konmasıdır. Söz konusu şema uzun seneler süren vahdet’ul-vücut ve panteizm arasndaki tartışmaya da açıklık kazandırmaktadır. Nitekim, çemberin içinde üçgen Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 56 olarak tasvir olunan panteizmde “insan Allah’tan aldığı kutsal bilgi aracı- lığıyla üçgenin zirvelerinden birine – İsa Mesih’e - Kamil İnsan mertebesine ulaşmaktadır ve o, Allah’a (O’nun zatına) ulaşmasa da, Allah’la vahdet mer- tebesine ulaşabilmektedir. Bu belli ölçüde irrasyonel bilginin sınırlarıdır. Allah sonsuz varlıktır, fakat burada somut bir objenin, aynı zamanda Kutsal Üçgen’in bir zirvesi olan İsa Mesih’in varlığı irrasyonel bilgiyi bir ölçüde sınırlandırmaktadır.” Bundan farklı olarak, iç içe iki çember şeklinde olan vahdet’ul-vücud’da “İnsan Allah’tan aldığı kutsal bilgilerle sadece içerideki çembere ulaşabilmektedir. Bu sınırdır. Fakat Allah sonsuz bir varlıktır ve in- sanın da söz konusu sonsuzlukta son sınırı sonsuzdur.” ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 168-169). Dolayısıyla, G. Bünyatzade’ye göre, “irrasyonel bilgi – direkt alınan ilahi bilgilerle, Allah’ın kendi yardımıyla Allah’ı tanımaktır. Allah tektir, O’nu tanıtan araçlar, O’na götüren yollar sonsuz ve çeşitli olsa da, idrak sürecinin belli bir aşamasında onlar hepsi vahit bir yolda birleşmektedir. İr- rasyonel bilgi – söz konusu yolun başlanmasıdır.” ( Şərq və Qərb: ilahi vəhdətdən keçən özünüdərk. Bakı: Nurlan, 2006, s. 220). Saygıdeğer filozof-yazar Senail Öz- kan’a göre, “Gönül Bünyadzade, bu eserinde Doğu ve Batı tefekkürünün filozof ve mistik düşünürlerini daha çok “iç tecrübe” diyebileceğimiz “ir- rasyonel düşünce” noktayı nazarından incelemekte ve onların, can içinde “Can”a ulaşmak üzere -Sîmurg misali- nasıl Kaf Dağının ardına yönel- diklerini ve nihayet böyle bir iç tecrübenin bilgi değerini anlatmaktadır”. Tasavvuf Felsefesi Felsefi okul ve akımların ortaya çıkmasında siyasi devindiricilerin de belli rolü olmuştur ve bu etki, kuşkusuz, irrasyonel tefekkürde de kendini göstermiştir. Buradan hareketle G. Bünyatzade irrasyonel bakış açısını te- mel alan felsefi dünya görüşlerini iki yere ayırmaktadır: “siyasi nedenlerle biçimlenen ve siyasi amaç taşıyan felsefi akımlar (şiilik, ismaililik) ve dinin Yüklə 5,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|