Azərbaycan fəLSƏFƏ VƏ sosial-siyasi elmlər assosiASİyasi
Yüklə 5,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Document Outline
Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 136 İlk bakışta bir kayıp olarak gözüken bu durumun, aslında her iki taraf için de bir kazanç olduğu muhakkaktır, çünkü her iki tarafın da asıl Ben’i ev- lilikte yeniden şekillenmektedir. Adeta bir arınma sürecinden geçen âşıklar, nihayet istenilen olgunluğa erişmektedirler. Nitekim Halilov’a göre, "olgun da işte bu aşamada söz konusu olabilir, ilk aşamadaki romantik aşk ise aslında aşkın kendisi değil, onun arayışıdır. Görüldüğü üzere Halilov, evliliğin, birlikteliğin yani şehevî aşkın (erotik aşk) insanın manevi yapısı, nefsi, Ben’i üzerinde fevkalade pozitif bir etkisi olduğundan bahsetmektedir. Başka bir ifadeyle o, şehevî aşkı bir düşüş, manevî bir küçülüş ve yozlaşma olarak görmemektedir. Tam aksine bir Ben’in kendinden başka bir Ben’i fark etmesi, ona açılması ve onun var- lığının önemini kavraması için verilmiş bir fırsat olarak değerlendir- mektedir. Aşk Ürerine başlığıyla teorik bir eser kaleme alan Rus filozof Vladimir Solovyev tam da aşkın bu özelliğini vurgulamakta ve şöyle de- mektedir: “Gerçekten egoizmi tâ derininden, kökünden kavrayan ve söküp atabilen yegâne bir güç vardır; işte bu aşktır, şehevî, cinsî aşk; erotik. Genel olarak söylendikte beşerî aşk; egoizmi feda etmek suretiyle kişiliğin, fer- diyetin kurtarılması ve haklılığının ortaya çıkarılması demektir.” Solovyev’in tespitine katılmamak elde değildir; çünkü aşk marifetiyle âşık bizzat kendi varoluş alakalarından kopmakta, kendi merkezinden uzak- laşarak sevdiğinin çekim sahasına girmekte ve onun yörüngesine yer- leşmektedir. Bütün mevcudiyetiyle, düşüncesi, duygulan ve iradesiyle ken- dini başkasında bulan âşık, bu durumda tüm beklentilerinin, arzularının ye- rine geldiğini ve hayatının bir anlam kazandığını fark eder. Böylece âşık, as- lında bir illüzyona tutunduğunu anlamaksızın kişiliğini bulduğunu zanneder. Aşk, hangi formda olursa olsun egoizmi yenen, cinsiyet farklarını yok eden büyük sihirli güçtür. Mevlânâ, aşkı dinlerin ve mezheplerin dışında saf metafizik bir alana konumlandırır; “Aşk dini, aşk mezhebi yetmiş bir şeriattan da dışarıdadır” der. Mevlânâ binbir mecazla anlatmağa çalıştığı aşkın hallolunmaz meta- Rəylər və mülahizələr 137 fizik bir mesele olduğunu, burada aklın çamura saplanmış bir merkep misali çaresiz kaldığım ve padişahlığın asla bir işe yaramadığım önemle vurgular. * Aşk egoizmin aşılması demekse, o zaman evliliği ve aileyi nasıl izah etmek lazım? Bütün egoist duygularım aşkta eriten birisi hangi saiklerle Ev- lilik yapabilir ve bîr aile hayatı kurabilir? Acaba aile hayatı, egoist baskı- larla çok yönlü ve karmaşık sosyal ilişkilerden bir kaçış değil midir? Şahsi alakalarım aşkta yok eden kişi, evlilikle yeniden ferdiyete ye egoizme dön- müş olmaz mı? Bütün bu sorulan cevaplayabilmek için evliliği ve dolayısıy- la aileyi, aile hayatının doğuşunu detaylarıyla analiz etmek ve anlamak ge- rekmektedir. İşte Selahaddin Halilov, bu mevzulara kafa yormakta ve mevcut düşünceleri, gelenekten kaynaklanan alışkanlıklarımızı zihin dünyamızın kazanında adamakıllı çırptıktan sonra, yeniden ve her | şeyi yeni baştan dü- şünmeye ve yeni terkipler hâlinde sunmaya çalışmaktadır. Aile hayatıyla birlikte bir “ayniyet aşkı”nın şekillenmeye başlayacağını belirten Halilov, bu durumda aşkın bir değişim geçireceğinden ve cinsel alandan çocuklara yönelen bir ebeveyn sevgisine dönüşeceğini düşünür: Ebeveyn çocuğunda kendisinin ikinci varlığını, hayatının kendi bedeni dışındaki varoluşunu gö- rür. ...Bu durum, çocuğun büyüyerek tamamen farklı bir karakter ve farklı bir kişilik sergilemesine kadar sürer. Bu başkalık, bu “yadlık” alâmeti be- lirince sevgi, taşa »çarpmış gibi olur; lâkin kırılmaz. Çünkü anne-baba nice yıllar kalbinde İplediği ayniyet ümidini yitirmemek için farkları kulak ardı eder, derine gitmez ve gerçeği anlamaya çalışmaz. Gelgelelim çocuklar büyüyüp geliştikçe, erotik duygular daha belirgin bir mahiyet kazanmaya başlar. Bu kaçınılmazdır, zamanla |erotik duygular kalbin dünyasına intikal eder ve orada estetik transformasyonlara sebebiyet verirler. Tabiri caizse bu dönemde ilk aşk duygusu göklerden inerek erotik duyguyla birleşiverir. İlahî ve dünyevi duyguların birbiriyle kucaklaştığı noktada real aşk doğar. Halilov, “Real aşk için, evlilik için ergenliğin en ö- Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 138 nemli koşulu işte bu iki kutbun birleşmesi, yerin ve göğün çekimlerinin den- gelenmesidir” diyor. İlahî aşk insanı yıldızlara kanatlandırır, onun hayat alanı transandantal bir âlemdir. Göklerin derinliklerinde bir hayal âlemi kuran mistik kişi yahut sufi, reel dünyada yaşamakta ve beşerî İlişkilerde olabildiğince zorlanır. Bu dünyada ona rahat yoktur, gerçek bir mümin şuuruyla dünyaya bağlanır. Da- ha doğrusu dünyaya bağlanmaz ve olabildiğince sırtını döner dünyaya; fe- leğe küskün yaşar. Onun için lâ rahate fiddünya düstûru geçerlidir. O, gözü gabya dönük yaşamak mecburiyetindedir; aradığı vuslattır, saf Ego’nun, transandantal külli bir Ego’da erimesidir. Unio mystica yani vuslat gerçek- leştiğinde, her şey cazibesini kaybeder, söz biter, sükût başlar. O yüzden Halilov, eserinde Doğu’daki efsâne aşkların evlilik için iyi ve ideal bir ze- min oluşturmadıklarım vurgular; çünkü evlilik daha reel bir zeminde, ro- mantik ilişkilerin beklentilerin tümden yok olmasa bile, gücünü kaybettiği veya asgariye indiği bir birlikteliği gerektirir. Doğu’da olsun Batı’da olsun efsane aşklar bir ifrattır; hislerin yüksek bir gerilim yaşaması, şiir ve diğer sanatlar için iyi olsa da her zaman iyi ne- ticeler vermeyebilir. “Semerkant’ı ve Buhara’yı bir güzelin siyah benine fe- da etmek”, ne kadar güçlü bir duygudur; ancak reel ilişkilere yaslanmak mecburiyetinde olan evlilik böylesine güçlü bir duygudan ve yüksek ge- rilimden zarar görebilir. Batı, zaman içerisinde bu neviden aşırılıklardan uzaklaşmaya ve evliliği daha reel şartlarda gerçekleştirmeğe önem vermiştir. Doğu ise evlilik meselesinde kabul edilebilir rasyonellikten hâlen çok uzak görünüyor. Batı’ya kıyasla Doğu’da ferdî hürriyetin çok daha az önem- sendiği ve kabul gördüğünü tespit eden filozof Halilov, bu bağlamda fevka- lâde önemli görüşler serdetmektedir: “Doğu’da duygu akla yer bırakmamak- tadır. Bireysel aşkının kölesi olanların, başka kişiler bir tarafa, kendi sevgili- sinin bile duygularına saygı göstermemesinin nedeni muhtemelen bu denge- sizliktir. Sevgilisi için tüm dünyayı feda etmeye hazır olanlar onu hissetmek ve onun duygularına saygı göstermek “zahmet“ine katlanamamaktadır. Bu Rəylər və mülahizələr 139 nedenledir ki, barbarca bir gelenek olan kız kaçırma olaylarına bile olumlu bakanlar bulunmaktadır. Bazen bu gelenek, büyük bir aşk için toplumsal engelleri aşmak yahut onlarla yapılan mecburi bir mücadele olarak de- ğerlendirilmektedir. Gelgeldim, kızın kendi rızası olmadığı hâlde onu ka- çıran kişi, acaba hangi manevi ortamın ürünüdür? Batı'da kız kaçırma bir suç olarak değerlendirilmektedir. Bizdeki hukuk normları açısından da bu bir suçtur. Peki, ama kız kaçırmayı bir gelenek olarak yüceltenler de onu bir suç olarak görüyorlar mı?” Halilov’un bu tespitlerine katılmamak elde değildir; çünkü bunlar bi- zim memleketimizin de gerçekleridir. Oysa Batı, bilhassa Aydınlanma Çağı ile birlikte aşk ve evlilik konularında olabildiğince rasyonelleşmiş, ferdin hürriyet alanı daha genişletilmiş ve hür şahsiyetlerin gelişmesi için sosyal atmosfer baskılardan nispeten arındırılmıştır. Halilov’un tabiriyle, “Aşk en- telektüel etkiye daha faikla maruz kalmış ve toplumsallaşmıştır. ” Peki, Doğu için aynı şeyleri söylemek mümkün mü? Doğu’da ufuk hâlâ pek sisli görünmekte ve toplum rasyonel ilişkilerle şekillenmemektedir. Doğu’nun hâli pür melâlini şöyle izah ediyor Halilov: “Doğu’da da toplum- sal bilinç, var olan ahlâk normları, gelenek ve görenekler aşk duygusuna et- ki eden faktörlerdendir. Fakat burada aşkın bireysellik düzeyi ve mahremliği yüksek olduğundan aşk daha ziyade iç dünyayla sınırlı kalmış ve toplumsal- laşamamıştır. Öbür taraftan, toplumsal faktör çoğu zaman vuslata bir engel olarak ortaya çıktığından burada aşk gerçekliğin engellerini aşmak ve daha yüksek duygusal potansiyel kazanmak zorunda kalmaktadır. Lope de Vega tam da bu duruma işaret ederek, güçlendiren başka bir şey yoktur’ demektedir.” Doğu ve Batı iki farklı dünya, iki farklı medeniyet... Elbette, aşk ko- nusunda da başka meselelerde de başka tecrübeleri yaşayacaklardır. Bu- nunla birlikte bu iki dünyayı kesin çizgileriyle ayırmak da tabii görünmüyor. Zamanın çarkı dönerken bu iki dünya pek tabii olarak kendi istikametlerinde yol almakta, dönem dönem biri diğerine üstünlük sağlamakta, tekniği, sanatı ve kültürüyle onu etkilemektedir. Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 140 Netice olarak şunu ifâde etmek isterim ki aşk konusunda söze nihayet yoktun İster aşk, ister başka mevzu olsun, her iki medeniyeti ön kabullerle değil, kritik nazarlarla okumak lazım gelin Zannımca Selahaddin Halilov’un da yapmak istediği budun O itibarla sözü uzatmanın bir faydası yoktun En iyisi Halilov’u da kritiğin ışığı altında okumaktır; zira Halilov her halükârda okumaya değer bir zihin kudretine sahiptin. S. Hailov’un bu eserinden bazı bölümler daha önce “Alımla” dergi- sinde yayınlanmış ve okuyucuların dikkatini çekmiştin Şimdiyse okuyucu müellifin aşk konusundaki görüşlerini bu müstakil eserinde okuma imkânı bulacaktın Eserin Rusça olarak Moskova’da neşri («Любовь и интеллект» M,, «Macкa», 2007) Rus mütehassıslar tarafından büyük alâka görmüştün Türkçesinin de bizde ilgi göreceğine İnanıyorum, Senail Özkan Rəylər və mülahizələr 141 Ayhan BIÇAK Felsefenin Kuruluşu İstnabul, Dergah yayınları, 2015, 405 s. Prof.Dr. Ayhan Bıçak’ın “Felsefenin Kuruluşu” adlı kitabı, hem Eski Yunan felsefesinin nasıl ortaya çıktığı ve geliştiği hakkında önemli veriler içermesi bakımından hem de genel olarak felsefenin kuruluş sürecini anlamak açısından oldukça önemli ve alanında özgün bir eserdir. Bıçak’ın bu çalışmasında felsefenin kurulduğu toplumlar ile felsefi düşünmenin olmadığı toplumlar arasındaki ayrımlara dikkat çekilmiş ve felsefi düşünce üreten toplumların özellikleri üzerinde durulmuştur. Bu çalışmanın bu bağlamdaki konusu Eski çağ Yu- nan medeniyetidir. Eserde, eski Yunan’da felsefi temelli düşünmenin ortaya çıkmasının koşullarının, nedenlerinin ve yollarının neler olduğunun çeşitli sorularla birlikte ayrıntılı bir biçimde incelendiği görülmektedir. Dönemin önemli filozoflarının bu süreçteki yerleri ve felsefenin toplumda kurulma- sına yaptığı katkıları üzerinde durulmuş, bilgelikten felsefeye geçiş ve fel- sefenin tam anlamıyla yapılmaya başladığı alanlar ve filozoflar ele alınmıştır. Bıçak bu eserinde neden felsefenin Mısır’da ya da diğer mede- niyetlerde değil de eski Yunan’da ortaya çıktığı sorusu üzerinde dur- maktadır. Eserde bu sorun, bilgelik temelli evren tasavvurlarından felsefi te- melli evren tasavvuruna geçişin önemli bir nedeni olarak bilgelikle çözü- lemeyen sorunlara yeni çözüm arayışlarının aranması biçiminde bir çer-çe- veyle karşımıza çıkar. Bunun nedeni olarak Bıçak, felsefi temelli düşünme- Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 142 lerde mantıksal örgüyle ve yöntemli bir akıl yürütmeyle düşüncelerin üretil- mesi olarak gösterir. Elbette tek neden bu değildir. Bıçak’ın eserinde bir de, eski Yunan doğa filozoflarının, tarihçilerin, tragedya yazarlarının ve sofist- lerin düşünce üretiminde yöntem geliştirmeye katkı sağladığı üzerinde du- rulmuştur. Dolayısıyla, Bıçak’ın eserinde işaret ettiği üzere, felsefi dü- şüncenin kuruluşunun bir de toplumsal arka planı vardır. Bu nedenle, eserde Eski çağ Yunan toplumunun siyasi yapısının kuruluşunda merkezi ve güçlü bir Atina devletinin ortaya çıkması süreci, yönetim biçimlerine ilişkin tartış- malar ve vatandaşlık hakları sorunu gibi önemli sorunları üzerinde derinle- mesine durulmuş, sermayenin artması ve özel mülkiyetin gelişmesi gibi ikti- sadi yapının biçimlenmesiyle ilgili önemli bilgiler verilmiştir. Aynı şekilde çeşitli sorularla tüm bu toplumsal etmenlerin eski Yunan toplumunun felsefi düşünmesinin kuruluşuna etkilerine ilişkin çeşitli çeşitli modeller ortaya ko- nulmuştur. Özellikle, eserde eski Yunan efsanelerinde insana, toplumunun, nesnelere, doğaya, tanrılara ve evrene olan bakışın nasıl olduğu “adalet”, “yaratılış”, “kader”, “ölüm” gibi kavramlar çerçevesinde incelenmiş ve Eski Yunan’da bilgeliğin temelleri ortaya konulmuştur. Ölçülü olmak, kendini bilmek, iyi, kötü gibi değerlerin inşası, bilgeliğin ve dinin kaynağı olarak Tanrı fikrinin oluşumu efsane temelli bilgeliklerde ortaya çıktığı göste- rilmiştir. Bu çalışmada dikkat çeken noktalardan biri de, sözü edilen efsane te- melli bilgeliklerin felsefe içerisinde sorgulanmasına, tutarlılıklarının de- netlenip ve yeniden kurulmaya çalışılmasının felsefenin kuruluşu açısından hayati öneme sahip olduğuna vurgu yapılmasıdır. Özellikle, eski Yunan dü- şüncesinin gelişimi, tarihçiliğin yaygınlaşmasıyla nesnellik arayışı ve top- lumun kalıcı bir karakter kazanmaya başlaması, tragedyalarla toplumun ah- laki değerlerinin farkına varmasına ve adalet konusunda bilinçlenmesine katkı sağladığına vurgu yapılmıştır. Aynı şekilde, eserde sofistlerin efsane temelli öğretilere getirdikleri eleştirel bakışın da Eski Yunan düşüncesinin kuruluşu açısından önemli olduğuna dikkat çekilmiş ve şüpheyi felsefenin Rəylər və mülahizələr 143 yöntemi olarak yerleştirmeleri konusunda katkısına vurgu yapılmıştır. Özel- likle sofistlerin getirdiği yaklaşımların daha sonra Platon ve Aristoteles’in aşmaya çalıştığı üzerinde durulmuştur. Eser, okuyucunun sofistlerle birlikte Platon ve Aristoteles’in genel görüşleri hakkında bilgilenmesi için oldukça zengin değerlendirmeler içermekte. Eserin diğer özgün yanlarından biri de, felsefenin kurulu açısından hayati önemi olan dönemin siyasi ve iktisadi yö- nüne de dikkat çekmesidir. Bu yolla eserde filozofların neden bazı sorunlar- la ilgilendiği de açık kılınmıştır. Bıçak’ın bu çalışması, eski Yunan felsefesin başlangıç evresinde kar- şılaştığımız arkhe, psukhe, logos, nous gibi temel kavramlar ve varlık, doğa ve tıp gibi açıklama modelleriyle ilgili tartışma içermesi ve sistemler hak- kında bilgi vermesi bakımından da oldukça önemlidir. Son olarak bu eserde, felsefenin gelişmesinin nedenlerine işaret edil- miş olmakla birlikte, efsane temelli tasarımların Eski Yunan’dan bütünüyle silinemediğine de dikkat çekilmiştir. Eserde yazar, Yunan kültüründe fel- sefenin kuruluşu sırasında yaşanan değişmelerin büyüklüğüne karşın, yeni düşünceler üretebilmek için efsane temelli görüşlere, özellikle ahlak ala- nında, geri gidildiği iddia edilmiştir. Bu çalışmanın diğer önemli yönü de, felsefenin kuruluşu için gerekli olan felsefi şüphe, soru sorma, araştırma, karşılaştırma, eleştiri, tanımlama, kavramsallaştırma, sınıflandırma, ilke koyma, tutarlılık, sistem koyma ve felsefi tutum gibi konular üzerinde duruluyor olmasıdır. Çünkü eser bu yö- nüyle efsane temelli toplumlarda felsefeye geçiş yapabilmek için de bir öneri niteliği de taşır. Ahmet Suat Gözcü 144 İ Ç İ N D E K İ L E R YAYIN KURULU’NDAN Önsöz yerine: Dünya ve Felsefe Nereye Doğru Gidiyor? ............................................... 5 FELSEFE TARİHİ VE ÇAĞDAŞLAR Rabia SOYUCAK, Esin Nesrin CEBEÇİ – Kierkegaard’da Varoluşçu Etik .......................... 7 Senail ÖZKAN, Könül BÜNYADZADE – Salahaddin Halilov Felsefi Görüşləri ................................. 26 Süleyman Hayri BOLAY – Gönül Bünyatzade: çağdaş felsefenin kadın temsilcisi ................................... 51 SOSIAL FELSEFE Salahaddin KHALİLOV – Türkiye ve Azerbaycan Türkçesinde “Kültür”, “Medeniyet” ve “Sivilizasyon” Anlayışları .......... 68 Ömer OSMANOĞLU – Andrei Tarkovsky’nin Şiirsel Aynası ............. 81 BİLİMSEL-FELSEFİ YAŞAM Yaşam bir Köprüdür (bilimsel-felsefi seminer) ..................................... 105 Uluslararası Felsefe Araştırmaları Derneği’nin Kuruluşu ................. 107 "Felsefede Veraset ve Nesillerin Görüşmesi” (yuvarlak masa) .......... 107 Felsefi Araştırmalar Yarışması’nın İLANI ......................................... 107 Yeni nəşrlər 145 GÖRÜŞ VE DÜŞÜNCELER Tanzimat’tan Günümüze Türk Düşünürleri (Ed. S.H.Bolay) ............. 116 S.Halilov - Aşkın Renkleri (S.Özkan) ................................................... 134 A.Bıçak – Felsefenin Kuruluşu (A.S.Gözcü) ........................................ 134 TABLE OF CONTENTS ......................................................... 146 Fəlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2015, № 1 146 TABLE OF CONTENTS FROM EDITORIAL BOARD Instead of preface: Where are going the World and the Philosophy? .................................... 5 HISTORY OF PHILOSOFY AND COMTEMPORARIES Rabia SOYUJAK, Esin Nesrin JEBECHİ – Kierkegaard’s Existentialist Ethics ................. 7 Senail OZKAN, Konul BUNYADZADE – The Philosophical Thought of Salahaddin Halilov ............. 26 Suleyman Hayri BOLAY – Gönül Bünyatzade: a woman representative of contemporary philosophy ...................... 51 SOSİAL PHILOSOPHY Salahaddin KHALİLOV – The Meaning of “Culture” and “Civilization” in Azerbaijani and Turkish Languages ................. 68 Ömer OSMANOĞLU – Poetical Mirror of Andrei Tarkovsky ............ 81 SCIENTIFIC AND PHILOSOPHICAL LIFE The Life is A Bridge (scientific-philosophical seminar) ...................... 105 The Establishment of the Internatıonal Association for Philosophical Studies ..................... 107 "The Inheritance in Philosophy and Meeting of Generations” (round table) .......... 107 Yeni nəşrlər 147 ANNOUNCEMENT of Philosophy Studies Competition ................... 107 OPINIONS AND REVIEWS Turkish Thinkers from the Tanzimat until Today (Ed. S.H.Bolay) .... 116 S.Khalilov – The Colors of Love (S.Ozkan) .......................................... 134 A.Bıchak – The Establishment of Philosophy (A.S.Gozju) ................. 134 İÇINDEKILER ........................................................................ 146 Document Outline
Yüklə 5,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|