Azərbaycan m iLLİ elm lər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ

---

AZƏRBAYCAN M İLLİ ELM LƏR AKADEMİYASI
NAXÇIVAN  BÖLMƏSİ 
TARİX,  ETNOQRAFİYAVƏARXEOLOGİYA
İNSTİTUTU
HACI  QADİR QƏDİRZADƏ
MILLI-MƏNƏVİ 
DƏYƏRLƏRİMIZ:
Bayramlan  mərasimhr,  ad^tlər,
mürtasibdthr
AMEA  Naxçıvan  Bö/məsi  rsya&st 
heyBtinm ("0 4 "sentyahr 2012-ci H tarixli, 
9/2 J ^’li) qərarı ila naşr edilir.
Naxçıvan-2012

---

E lm i redaktor; 
İ.Ə .H əb ib b əyli
A M E A -nın həqiqi üzvü
R əyçilər: 
İ.M.Hacıyev
AMEA-nın həqiqi üzvü
H.F.Səfərli
Tarix elm hri doktoru, 
professor
Monoqrafıyada milli-mdndvi dəyərlərin tərkib hissəsi 
olan təqvimlə əlaqəli müəyyən bayram və mərasimlərin ta- 
rixiliyi,  adət və inamların genezisi araşdırılmış,  bir sıra qa- 
ranhq  məqamlara  aydınhq gətirilmişdir.  Bunlarla yanaşı 
ailədaxiU münasibətlərdə  “yaşınma ”  adəti,  qadına  müna- 
sibət,  uşaqların ənənəvi tərbiyəsində miUi uşaq oyunlarının 
yeri,  müasir məişət münasibətlərimizin tarixiliyi və s.  məsə- 
lələr tədqiq olunmuşdur Kitab miUi dəyərlərimizi öyrənmək 
istəyənlər,  bu sahədə  araşdırma aparanlar və geniş  oxucu 
kütləsi üçünfaydah ola bilər
Hacı  Qadir Qədirzadə,  MiUi-mənəvi dəyərlərimiz:  Bay- 
ramlar,  mərasimlər,  adətlər,  münasibətlər 
"Əcəmi"  NDşriyyat- 
Poliqrqfıya Birliyi,  Naxçıvan-2012.  128 səh.
4700000000
053-2012
© “Əcəmi” 2012,

---

KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR
Ön  söz 
Giriş....
7
I. Fəsil. Mənəvi mədəniyyət; bayramlar, m ə ra s im b r.... 10
1.1. Novruz bayramı və onun mənşəyinə dair bir neçə söz....  15
2.2.  Qışla bağlı təqvim adətləri, «xıdır nəbi» bayramı
və hz. Xızır peyğəmbərlə bağh in am lar.............................. 31
1.3. Xalq təqvimindən -  çərşənbələr.................................... 41
1.4. Naxçıvan toylarında və "Kitabi Dədə Qorqud'Ma 
bəylik məsələsi, N ovm zda «xanbəzəmə» adəti:
ortaq cəhətlər............................................................................ 51
II. Fəsil. Adətlər, münasibətlər.............................................. 64
2.1. Naxçıvanda “yaşm m a” adəti və onun
genezisinə d a ir........................................................................ 64
2.2. İslam-türk düşüncəsində və ailədə qadın..................... 80
2.3. Uşaqlarm ənənəvi tərbiyəsi m əsələsi............................88
2.4. Meydan:  fiziki və mənəvi tərbiyyə mərkəzi............... 94
2.5. Müasir məişət münasibətləriiTiizdəki bəzi məsələlərin
genezisinə dair:  “Bilqamis”, “Kitabi-Dədə Qorqud» 
dastanları ilə ortaq cəhətlər................................................ 107

---

Azərbaycan  Respublikası  müstəqillik  əidə  etdikdən 
sonra bir sıra çətinliklərlə rastlaşsa da xalqımızın ümummilli 
lideri Heydər Əliyevin uzaqgörən siyasəti sayəsində bu çə- 
tinliklər aradan qaldn'ildı. Azərbaycan Respublikasmm Pre- 
zidenti İlham Əliyev ulu öndər tərəfmdən əsası qoyulan si- 
yasəti  uğurla  davam  etdirməkdədir.  Müstəqillik  illərində 
xalqımızm  sosial-iqtisadi  inkişafı  ilə  yanaşı  milli-mənəvi 
dəyərlərimizin  qoruımıasma  xüsusi  diqqət  yetirilir.  Məhz 
elə buna^örə 2012-ci il Naxçıvan M uxtar Respublikası Ali 
Məclisinin sədri tərəfmdən “Milli dəyərlər ili” elan edilmişdir. 
M uxtar  Respublikanm  rəhbərliyi  həmçinin  milli-mənəvi 
dəyərlərimizin  qorunub  saxlanması  sahəsində  xeyli  işlər 
görmüşdür. Dövlət qayğısmm nəticəsidir ki,  son illər tarixi 
abidələrin, mənəvi mədəniyyət nümunələrinin, o cümlədən 
xalq yaradıcıhğı nümunələrinin və etnoqrafık materialiarm 
tədqiqi,  nəşri  və  təbliği  sahəsində  ziyahlarımız  çoxsayh 
məqalə və irihəcmli monoqrafık əsərlər yaratmışlar. AMEA- 
nm müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru H.Q.Qədirzadə uzun 
illərdir Id, Azərbay can etnoqrafıy asmm müxtəlif məsələlərinin 
tədqiqi ilə məşğul  olur. MilH-mənəvi dəyərlərimizi özündə 
yaşadan  etnoqrafık  materiallarm  tədqiqi  hazırda  ən  aktual 
məsələlərdən  biridir.  Əgər  nəzərə  alsaq  ki,  qloballaşma 
dövründə xalqımızm həyatmda və məişətində meydana ye- 
niliklər bir sıra əski adət-ənənələrimizin sıradan çıxması ilə 
nəticələnir, o zaman bu işin aktuallığı daha da aydm olar.
H.Q.Qədirzadənin  “MiIIi-mənəvi  dəyərlərimiz:  Bay-

---

raınlar, mərasimbr, adətlər, münasibətlər” adlı monoqrafıyası 
Azərbaycan etnoqrafıyasmm aktual problemlərindən birinə 
həsr olunmuşdur. Monoqrafıyada mənəvi mədəniyyətimizin 
əsas saİıələrindən biri olan bayramlar və mərasimlər araşdı- 
rılmışdır.  Bu  baxımdan  Novruz  bayrammm  mənşəyi  ilə 
bağlı  tədqiqatlar  xüsusilə  diqqətəlayiqdir.  Tədqiqatçı  bu 
bayramm yazm gəlməsi, iİin dəyişməsi və təbiətin oyanması 
ilə bağlı oldugımu qeyd etmiş, bayramla bağh  adət və ənə- 
nələrdən, xüsusilə bayram şimiyyatmın hazırlanması, baca- 
baca, niyyətə getmə, bayramm ilk günü əkinə getmə, at ya- 
rışları və digərlərindən söhbət açmışdır.
Monoqrafıyada  həmçinin  qışla  bağlı  təqvim  adətləri, 
“X ıdır  N əbi”  bayram ı  və  H z.X ızır  peyğəm bərlə  bağh 
inamlar, xalq təqvimi  ilə bağh adət və mərasimlərdən bəhs 
edilmiş, xalqmıızm həyat tərzinin uzun müddət bıı adətlərİə 
bağh  olduğunu  göstərmişdir.  Monoqrafıyada “Kitabi Dədə 
Qorqudda”  bəylik  məsələsi,  “Xanbəzəmə”  adəti  ilə  bağh 
keçirilən əyləncə və mərasimlər geniş şəkildə araşdırılmış- 
dır.
Monoqrafıyanm  “Adətlər,  münasibətlər”  adh  fəslində 
Naxçıvanda  “yaşmma  adəti”  və  onun  mənşəyindən  bəhs 
edilmiş, bu adətin qədim tarİxə nıalik olduğunu göstərmişdir. 
MüəIIif  müqayisəli  materiallar  əsasmda  bu  adətin  digər 
türk  xalqian  arasmda  da  yayıldığmı  müəyyən  etmişdir. 
Tədqiqatçı  bu  adətin  Azərbaycanm  qədim  sakinləri  olan 
udilər arasmda yayıldığmı və İslam dini ilə bağh olmadığmı 
qeyd etmişdir.
Monoqrafıyanm  “İslam-türk  düşüncəsində  və  ailədə 
qadm”,  “Uşaqlarm  ənənəvi  tərbiyəsi  məsələsi”,  “Tarixilik 
və müasir məişət...”  adh  bölümləri  də  milli-mənəvi  dəyər- 
lərimizin  qiymətləndirilməsi  baxımmdan  diqqəti  cəlb  edir.
5

---