Azərbaycan “manat”ının performansı və

 

6 

ortalarında yeni seçkinin olmayacağı qənaətinin formalaşması Mərkəzi Bank və hökumətin son 

məzənnə  siyasətinə  yenidən  baxmasına  səbəb  oldu.  Beləliklə  “manat”  2016-cı  il  üçün  son  - 

dəyərsizləşmə rallisinə başladı. Proses ilin sonunadək davam etdi və manat illik itkilərini 12 % -ə 

çatdırdı.  

 

 

2016-cı il ərzində “manat” ın məzənnəsinə təsir edən mühüm daxili 

və xarici faktorlar 

 

Qlobal iqtisadi faktorlar 

 

İlk  növbədə  onu  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  2016-cı  il  üçün  dünyanın  maliyyə  və  əmtəə 

bazarlarında volatilliyin yüksək səviyyədə müşahidə edildiyi dövr olaraq xarakterizə edilir. Buna 

qlobal  iqtisadi  artım  gözləntilərinin  doğrulmaması,  Avropa  Birliyinin  genişlənməsi  və  gələcək 

mövcudluğu baxımında ciddi narahatlıqlara səbəb olan “BREXİT” və paralel olaraq avro və funt 

sterlinqin  risklər  fonunda  dəyər  itirməsi,  Federal  Ehtiyat  Sistemi  (FES)  tərəfindən  bahalı  pul 

siyasəti  mesajına  baxmayaraq  ABŞ  dollarının  xüsusi  ilə  də  ilin  ilk  yarısında  gözlənildiyi  qədər 

möhkəmlənməməsi,  neft  istehsalçıları  arasında  fikir  ayrılıqlarının  tərəddüdlü  enerji  proqnozları 

ilə paralel şəkildə əmtəə bazarlarında dalğalanma səviyyəsini yüksəltməsi, dünya valyutalarından 

biri  olan  Yapon  yeninin  ilin  ilk  üç  rübündə  kəskin  dəyər  qazanması,  ilin  sonunda  ABŞ 

seçkilərinin  gözlənilməz  nəticələri  və  yeni  prezidentin  iqtisadi  baxışlarına  biznesin  şübhəli 

baxışları, noyabr ayında OPEC və qeyri-OPEC ölkələrinin hasilatın azaldılması razılığı, FES-in 

yenidən uçot dərəcəsini artırması kimi faktorlar səbəb oldu.  

Qeyd  edək  ki,  2016-cı  il  ərzində  Türkiyədə  dövlət  çevrilişinə  cəhd,  Rusiya-Türkiyə 

münasibətlərinin  pisləşməsi  və  sonradan  siyasi  və  iqtisadi  barışığın  əldə  edilməsi,  İranda  uzun 

sürən  embarqoların  təsirlərinin  aradan  qaldırılması  və  iqtisadi  böyümənin  sürətlənməsi  kimi 

hadisələr də bölgənin iqtisadi indikatorlarında təsirsiz olmayıb.  

Neftin  qiyməti  -  Azərbaycan  iqtisadiyyatı  və  “manat”ın  məzənnəsinə  təsiri  baxımında 

yuxarıda  sadalanan  digər  faktorlarla  müqayisədə  daha  mühüm  əhəmiyyətə  malikdir.  Beləki, 

ölkənin  əsas  valyuta  gəlirləri  neft  ixracatından  formalaşdığı  üçün  qiymətlərin  azalması  valyuta 

daxilolmalarını  azaldan  faktor  olaraq  tədiyyə  balansında  vəziyyəti  “manat”ın  zərərinə  dəyişir. 

Qeyd  edək  ki,  2016-cı  ilin  yanvar  ayında  neftin  bir  barelinin  qiyməti  son  on  ilin  minimum 

həddinə, 26 ABŞ dolları səviyyəsinədək ucuzlaşdı.   

---

 

7 

Şəkil 1: Neftin 1 barelinin qiymət dinamikası, illər üzrə  

 

Mənbə: NASDAQ

2

, 2017 

Göründüyü  kimi  neft  qiymətlərinin  2016-cı  il  dinamikası  kifayət  qədər  kəskin 

dalğalanma nümayiş  etdirib.  İlin ilk günlərində 26 dollar səviyyəsinə qədər ucuzlaşan neft ilin 

son  aylarında  50  dollardan  baha  qiymətə  satılıb.  Ümumilikdə  isə  iqtisadi  böyümə  tempinin 

zəifləməsi  səbəbindən tələbin  gözlənilən səviyyədə artmaması,  bunun  əksinə  təklifdə  baş  verən 

artım 2015-ci illə müqayisədə neft qiymətlərinin orta hesabla 16% ucuzlaşmasının şərtləndirdi. 

İxracın mühüm elementi olan neft qiymətlərinin azalması Azərbaycan manatı üçün mənfi qlobal 

şərtlərin  formalaşmasına  səbəb  olub.  Nəticədə  tədiyyə  balansının  illik  kəsiri  5  milyard  ABŞ 

dolları səviyyəsində proqnozlaşdırılır

3

. Uzunmüddətli müzakirələrdən sonra ötən ilin noyabrında 

OPEC  və  qeyri-OPEC  ölkələrinin  Vyana  görüşündə  neft  bazarında  tələb-təklif  disbalansının 

tənzimlənməsi  məqsədi  ilə  ilk  konkret  razılıq  əldə  edilib.  Hazırda  neftin  qiyməti  1  barel  =  55 

ABŞ  dolları  ətrafında  möhkəmlənmək  istəyir  ki,  bu  da  hökumətin  2017-ci  il  icmal  büdcə 

layihəsində nəzərdə tutduğu qiymətdən (1 barel = 40 ABŞ dolları

4

) 37.5% yüksəkdir.  Məhz bu 

amili  nəzərə  alaraq  qeyd  edə  bilərik  ki,  neftlə  əlaqədar  qlobal  bazarlarda  müşahidə  edilən 

mənzərə  hökumətin  2017-ci  il  ərzində  məzənnə  və  pul  siyasətində  manevr  imkanlarını  artıra 

bilər. 

                                                           

2

 NASDAQ, Latest Price & Chart for Crude Oil Brent, baxış tarixi: 13.01.2017 

http://www.nasdaq.com/markets/crude-oil-brent.aspx?timeframe=10y

 

3

Mərkəzi Bank, “Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının 2017-ci il üçün pul siyasətinin əsas istiqamətləri 

haqqında BƏYANATI”, baxış tarixi 12.01.2017 

http://www.cbar.az/assets/4254/2017-BEYANAT_-_SON.pdf

 

4

 Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi, “Azərbaycan Respublikasının 2017-ci ilin dövlət və icmal büdcələri üzrə 

layihələrin təqdimatı”, baxış: 15.01.2017 

http://www.maliyye.gov.az/sites/default/files/Budce-16-11-2016.pdf

 

---

 

8 

 

Daxili iqtisadi faktorlar 

 

Mərkəzi bankın pul siyasəti 

 

“2016-cı  ildə  Mərkəzi  Bank  hökumətlə  birgə  sərəncamında  olan  imkanlardan  istifadə 

etməklə  valyuta  bazarının  tarazlaşdırılmasına  və  bu  əsasda  kəskin  məzənnə  tərəddüdlərinin 

hamarlanmasına çalışacaqdır”

5

 fikri ilə yanaşı “2016-cı ildə manatın məzənnəsi başlıca olaraq 

valyuta  bazarında  tələb  və  təklif  nisbətini  müəyyən  edən  fundamental  amillərin  təsiri  altında, 

“üzən məzənnə rejimi” çərçivəsində formalaşacaqdır”

6

  ifadəsinin də yer aldığı Mərkəzi Bankın 

2016-cı  il  pul  və  maliyyə  sabitliyi  siyasətinin  əsas  istiqamətləri  haqqında  bəyanatı  əslində 

vəziyyətin heç də nəzarətolunan olmadığını deməyə  əsas verirdi. Beləki,  Mərkəzi Bank valyuta 

bazarlarına birmənalı mesajlar verə bilmir, atılacaq addımların daha çox zərurətə əsaslanacağına 

işarə  edirdi.  Həqiqətən  də  hesabat  ilində  valyuta  bazarları  ən  müxtəlif  formada  adminstrativ 

müdaxilələrə məruz qaldı. İlk olaraq məhdud manat kütləsi prinsipi qorundu [bax: qrafik 2].  

Qrafik 2: Manat bazasının dinamikası (milyon) 

 

Mənbə: Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı, 2017 

Baxmayaraq ki, 2015-ci ilin sonu ilə müqayisədə pul bazası 13.9% artıb, ancaq 2014-cü 

ilin  müvafiq  dövrü  ilə  müqayisədə  31.8%  və  yaxud  3.68  milyard  manat  azdır.  Məhdud  manat 

kütləsi valyuta bazarlarında təzyiqi azaldan faktorlardan hesab edilsə də sonda iqtisadi aktivliyə 

də  mənfi  təsir  edir.  Təsadüfi  deyil  ki,  kommersiya  banklarının  manatla  kreditləşmədə  maraqlı 

olmaması  və  büdcə  xərcləmələrində  tətbiq  edilən  qənaət  Mərkəzi  Bankın  sərt  pul  kredit 

                                                           

5

Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı, “Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının 2016-cı il üçün pul və maliyyə 

sabitliyi siyasətinin əsas istiqamətləri barədə BƏYANATI”, baxış tarixi: 16.01.2017 

http://www.cbar.az/assets/4005/B%C6%8FYANAT-2016-after._30.12.pdf

 

6

Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı, “Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının 2016-cı il üçün pul və maliyyə 

sabitliyi siyasətinin əsas istiqamətləri barədə BƏYANATI”, baxış tarixi: 16.01.2017 

http://www.cbar.az/assets/4005/B%C6%8FYANAT-2016-after._30.12.pdf

 

11743.6

11541.9

9109.9

5786.9

7860.5

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

31,08,2014

31,12,2014

31,02,2015

31,01,2016

31,12,2016

Mart, 2016-ci il 

minimum səviyyə 

5.8 milyard 

---