Azerbaycan miLLÎ İlmler akademiSİ doğU

 

 

 

26 

– Doğu halklarının tarihi, filoloji, dinî-felsefî değerlerini araştırmak; yazılı 

abideleri araştırmak, tercüme etmek ve yayınlamak; 

– Doğu-Batı sivilizasyonunun karşılıklı ilişkilerini araştırmak; 

– Azerbaycan ve Doğu halklarının tarihî-kültürel ilişkilerini araştırmak; 

Bağımsız Azerbaycan Respublikası ile Doğu ülkeleri arasında politik, 

ekonomik, diplomatik ve kültürel ilişkileri araştırmak ve onlara dair prognoz ve 

tavsiyeler verebilmek yönünde yapılır.  

Enstitünün kollektivi ilmî çalışmalarını  Şarkıyat’ın en aktüel problemlerini 

araştırmaya yöneltilmiştir. Türkiye, İran ve Arap ülkelerinin tarihi, sosyal-siyasi 

ve ekonomik gelişmesi, Doğu halklarının filolojisi, İslam tarihi, çağdaş Yakın 

Doğu`da din ve toplumsal fikir akımları ve diğer alanlar Enstitü çalışanlarının 

dikkat merkezlerindedir. Son yıllarda özellikle güncel olan Güney 

Azerbaycanın ekonomik, toplumsal ve kültürel gelişim meseleleri, aynı 

zamanda İslam fundamentalizmi ve bu gibi meselelerin araştırılması daha geniş 

yayılmıştır.  

Geçen zaman zarfında enstitüde 500’den fazla monografi, makaleler dergisi 

ve kitaplar yayınlanmıştır.  

Enstitüde dokuz bölüm vardır: İran Tarihi ve Ekonomisi, Türkiye Tarihi ve 

Ekonomisi, Arap Ülkelerinin Tarihi ve Ekonomisi, Türk Filolojisi, İran 

Filolojisi, Arap Filolojisi, Tarihi kaynakların  İncelenmesi, Yazılı Abidelerin 

Araştırılması ve Yayımı, Dinî ve Toplumsal Fikir Tarihi, Doğu-Batı Bölümleri.  

İran Tarihi ve Ekonomisi Bölümü kurulduğu zaman özellikle İran’ın yeni 

dönem tarihi gelişimini, sosyal, ekonomik ve kültür meselelerini araştırmak esas 

olarak alınmıştır.  

Bölüm  İran tarihinin çeşitli problemlerinin ögrenilmesinde eski SSRB ilmi 

mekânında önemli bir yer tutardı. Bu problemlere ilk önce İran`da ziraat 

işlerinin,  İran toplumunun yeni struktur komponentleri ve İran`ın dış 

münasebetleri aid edile biler. İran`da XIX. asrın sonu – XX. asrın başlarında 

ziraat ilişkileri kompleksi dünya İranşünaslığında ilk defa Prof. Dr. Ş. E. 

Tağıyeva tarafından araştırılmış ve araştırmanın sonucu iki kitapta yer almıştır. 

Yazar geniş deliller esasında  İran`ın Ziraat işlerinin bir çok unsurlardan 

meydana gelen özelliklerini vermiş, toprak sahipliğini, topraktan istifade 

şekillerini, toprak ilişkilerinin özelliklerini, toprak (rentasının vergisinin 

çeşitlerini belirlemiş, köylerin ekonomik ve emlak göstericileri esasında 

köylerin çeşitli kategorisini belirlemiştir.  

Bölüm  İran toplumunun sosyal kuruluşunda ortaya çıkan değişikliklerin, 

yeni kuruluş komponentlerinin şekillenmesi durumunun öğrenilmesinde eski 

SSRB’de önemli yere sahip olmuştur. Prof. Dr. Z. Y. Abdullayev işçi 

---

 

 

 

27 

sendikasının kurulup, şekillenmesini, bu işin sonlandırılmasını geniş  şekilde 

araştırmıştır. Bu meseleleri Prof. Dr. Z. Y. Abdullayev iki kitabında açıklamıştır.  

Doç. Dr. R. A. Seyidov İran’da zengin tabakasının oluşmasını, o tabakanın 

sosyal, meslek ve etnik kuruluşunu, siyasî faaliyetini geniş şekilde araştırmıştır. 

Bu araştırma bir mongrafi olarak yayınlanmıştır.  

İranşinaslıkta aydın tabakasının oluşması problemini ilk defa Dr. M. M. 

Aliyev geniş  şekilde işlemiştir. Yazar aydın tabakasının kuruluşunu, onların 

kurdukları siyasi-toplumsal kuruluşları ve onların faaliyetini araştırmıştır.  

Bölümün meseleleri içinde İran`da siyasî-toplumsal kuruluşların meydana 

gelmesi, oluşması ve faaliyeti geniş yer tutardı. Bu meselenin öğrenilmesi ile 

esasen Doç. Dr. T. A. İbrahimov (Şahin) ilgilenmiştir. Onun İran`da siyasî 

topluluklar ve toplumsal teşkilatlar hakkında eseri bilim dünyasında tamamen 

yeni olay oldu. Doç. Dr. T. A. İbrahimov (Şahin) aynı zamanda İran Komunist 

Partisinin meydana gelip kurulmasını, onun siyasî-ideoloji faaliyeti, teşkilatıi ve 

etnik kuruluşunu ilk defa geniş olarak araştırmıştır. Araştırmalar kitap halinde 

yayınlanmıştır.  

Bölümün en mühim başarıları arasında  İran`ın dış ilişkilerinin araştırılması 

kayda değerdir. Bu alanda Doç. Dr. S. F. Ağayev’in hizmetini göstermek 

gerekir. O, 1920-1941’li yılları kapsayan bir dönemde İran`ın dış ilişkileri 

problemini her yönüyle araştırmıştır. S. F. Ağayev ilk defa olarak İran 

diplomasisinin Milletler liginde, İran`ın Sadabad Paktı’nda faaliyetini, İran’ın 

komşu Doğu ülkeleri ile ilişkilerini ve s. araştırmıştır.  İran`ın dış ilişkilerinin 

sonrakı durumunu Doç. Dr. H. Ç. Alibeyli ardıcıl ve kompleks şekilde 

araştırmıştır.  

İran’da yeni maarifin oluşum sürecini ilk defa şubenin çalışanlardan Doç. Dr. 

M.  İ.  Şems geniş  şekilde araştırmıştır. O, İran`da modern okulların 

kurulmasında Güney Azerbaycanlıların rolü ayriyeten gözden geçirmiştir.  

Bölümde  İran’ın ekonomik gelişim probleminin öğrenilmesi yönünde de 

belirli çalışmalar yapılmıştır. Bu alanda esasen, sanayide sahipkarlığın oluşması, 

bu süreçte devletin rolü, devlet sektörünün yaranması, aynı zamanda İran 

ekonomisinin bazı mevcut olan alanlarına – halıcılık, balıkçılık, ekonomi 

infrastruktür ve dış ticaret ilişkilerine hasredilmiş araştırmaları kaydedebiliriz.  

Bölümde aynı zamanda Afganistan tarihi ile bağlı meseleler araştırma hedefi 

olmuştur.  

Bağımsızlığın ilk yıllarında esas dikkat bölümün ilmî yönlerine yeniden 

bakılmasına ve mevcut ilmî kuvve ile araştırma işlerinin devamettirilmesine 

yöneltilmiştir. Bölümün ilmî faaliyeti esasen çağdaş  İran tarihinin, özellikle 

İslam Respublikası zamanının siyasî, hukukî, ekonomik problemlerinin, 

---