Azərbaycan miLLİ eləMLƏr akademtyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
Vənənd Came məscidinin bərpa olunması, ölkəni büı ümüş qəhətlik, ti'ığyan edən bahalıq, satışda olan ərzaq məhsullarmm qiyməti haqqm da dəyərli məlumatlar verilməklə yanaşı həmin vaxt baş verən Osmanlı-Səfəvi müharibələrinin bölgəyə vurduğu ağır zərərdən də bəhs edilir. Bu haqda kitabədə deyilir: «Bahalıq və rəhətlik nəticəsində zəmanə cəhənnəmi andırırdı. Zəmanə elə pis olmuşdu ki, Vənənd kəndi və onun ətrafı bir il içərisində i'ıç dəfə talan olunmuşdu. Bir çox müsəlman qadm və kişilər öldürülüb və əsir alınmışdı. Digər Allah bəndələri qaçaraq Araz çaymı keçib o taydakı kəndlərdə məskən salmışdılar» (5, s. 19-20; 60, s. 16). Kitabədə qeyd olunan «Vənənd kəndinin ətrafı» fıkri lıeç şübhəsiz ki, Vəııəndin yaxmlığmdakı digər yaşayış məskənləri ilə yanaşı, kənddən təxminən 18-20 km aralı yerləşən Ordubad şəhərinə də aiddir. Həqiqətən bu hadisələr zamanı Ordubad şəhəri bölgənin ən mühüm yaşayış məskəni kimi böyük zərər çəkmiş, dağıntılara, mərhumiyyətlərə məruz qalmışdı. 1736-cı ildə Səfəvilər dövlətinin süqutu və N adir şah Əfşarın hakimiyyətə keçməsi ilə Ordubad şəhəri Əfşarlar dövlətinin idarəsi altma düşür. Ordubadm bu dövr tarixi haqqında orta əsı* qaynaqlarmda materiallar vardır. Bu qaynaqlarm içərisində Ordubad şəhərində qeydə alınmış bir qəbirüstü abidə üzərindəki kitabə xüsusi yeı* tutur. Kitabədə N adir şah Əfşarın Hindistana yiırüşü xatırlanır. Bu kitabə ordubadlıların Hindistan yürüşündə iştirakmı təsdiq etməklə yanaşı, Azərbaycan epiqrafık abidələri içərisində bu haqda məlumat verən ilk epiqrafık sənəd kimi çox qiymətlidir (59, s. 16; 60, s. 64-65). Məlum olduğu kimi, 1747-ci il iyunun 20-də N adir şah sui-qəsd nəticəsində öldürüldü. Bundan sonra onun zor gücünə yaratdığı dövlət tamamilə dağılaraq parçalandı, onun yerində bir sıra kiçik dövlətlər yarandı. Bu zaman Azərbaycanda da bir çox müstəqil və yanmmüstəqil feodal 42 dövlətləı-xanhqlar meydana gəldi. Belə xanlıqiardan biri də Naxçıvan xanlığı idi. Naxçıvan xanlığı yarandıqdan sonra onun tərkibinə daxii olan Ordubad m ahahnm O rdubad şəhəri xanlığm əsas şəhərlərindən biri idi. 1797-ci ildə Naxçıvan xanlığı Iran tərəfmdən işğal edildikdən sonra xanlığın ərazisi iki dairəyə- Naxçıvan və Ordubad dairələrinə böliındü. Yeni yaradılan inzibati ərazi bölgüsünə görə bu dairələr mahallara bölünmüşdü. Həmin bölgüyə görə O rdubad dairəsi Ordubad, Əylis, Dəstə, Çənnəb və Biləv mahallarına bölünmüşdü. O rdubad şəhəri ayrıca mahal mərkəzi olmaqla, Naxçıvan xanlığının ikinci böyük şəhəri idi. Xanlıqlar dövründə Ordubad mahalınm, o cıımlədən Ordubad şəhərinin idarəsi Naxçıvan hakimi I Kəlbəlı xanm oğlu Şeyxəli bəyə tapşırılmışdı. Yi'ıksək təşkilatçılıq qabiliyyəti olan və hərbi işdən yaxşı baş çıxaran Şeyxəli bəy Ordubad şəhərinin abadlığma, quruculuq işlərinə xüsusi diqqət yetirirdi. Ona görə də o, xalq içərisində böyük hörmət qazanmış, yüksək ni'ıfuz sahibi olmuşdur. Təsadüfı deyildir ki, onunla bir dövrdə yaşamış bir sıra şairlər öz yaradıcılığmda Şeyxəli bəyə də yer ayırmışlar. Şeyxəli bəy Kəngərli Rusiya hökuməti tərəfindən hərbi riıtbə alan ilk Kəngərli zabiti olmuşdur. Rus ordularınm birinci Rusiya-İran müharibəsi zamanı (1804-1813) Azərbaycanda keçirdiyi döyıışlərdə fəal iştirak edən, onlara yardım göstərən Şeyxəli bəyin xidmətləri çar hökuməti tərəfindən qiymətləndirilmişdir. Belə ki, Rusiya imperatoru I Aleksandr 1809-cu ildə arvadı Yelizavetanm ad günü münasibəti ilə rus ordusunun bir qrup zabitinə yüksək rütbələr vcrərkən Şeyxəli bəy Kəngərliyə polkovnik rütbəsi vermişdi. Hətta imperatoı* I Aleksandr Şeyxəli bəy Kəngərliyə aşağıdakı məzmunda məktub da göndərmişdi: «Alİahın adı ilə! Biz birinci Aleksandr, imperator və Ümumrusiya hökmdarı və sairə və sairə və sairə. Bizim polkovnik Şeyxəli bəyə! Siz tərəfdən bizim imperator taxt- 43 tacına göstərdiyiniz sədaqət və canfəşanlıq bizim diqqətimizi cəlb etdi. Bu münasibətlə göstərdiyiniz xidmətə görə Sizə rus ordusunun polkovniki rütbəsi və dövlət gəliri hesabma gümüş pulla maaş verilir. Giıman edirik ki, bizim bu xeyirxahlığımız sizin daha sədaqətli qulluq edəcəyinizə səbəb olacaqdır. Sankt-Peterburq, 5 aprel, 1809-cu il» (8, s. 83-84). M əktubdan göründüyü kimi, Şeyxəli bəy Kəngərlinin imperator tərəfiııdən mükafatlandırılması, onun xidmətlərini qiymətləndirməklə yanaşı, onu daha yaxşı xidnıət etməyə rəğbətləndirmək məqsədi də güdürdü. Məlumdur ki, 1826-cı ildə Rusiya ilə İran arasmda baş verən ikinci Rusiya-İran müharibəsi 10 fevral 1828-ci ildə Türkmənçay müqaviləsi ilə nəticələndi. Müqavilənin şərtlərinə görə Ordubad şəhəri Ordubad mahalı ilə birlikdə Rusiyaya birləşdirildi. Bundan sonra Ordubad şəhərinin və Ordubad dairəsinin idarəsi Rusiya-İraıı müharibələri zamanı Rusiyanm tərəfinə keçdiyi və onları müdafıə etdiklərinə görə, xidməti müqabilində Kəlbəlı xanın oğlu Şeyxəli bəyə tapşırıldı. Ancaq o da Naxçıvanm naibi, qardaşı Ehsan xan kimi heç də müstəqil deyildi. Belə ki, həmin şəhəıiərdə rus məmurlarından pristavlar təyin olunmuşdu. Ərazini naib kimi idarə edən Ehsan xan və Şeyxəli bəy. pristavlardan icazəsiz heç bir müstəqil qərar qəbul edə bilməzdi. Ərazinin idarəsi ilə bağlı bütün məsələlər pristavm razılığı ilə həll olunmalı idi. Əgər hər hansı məsələdə qarşılıqlı razılıq əldə oluna bilmirdisə, oııda həmin məsələ 1827-ci ilin oktyabırmda yaradılmış erməni vilayət idarəçiliyində həll olunurdu. Bu məsələlərin həlli çox vaxt naiblərin, o cümlədən Şeyxəli bəyin ürəyincə olmurdu və onu razı salmırdı. 23 iyun 1833-cü ildə nəşr olunmuş «Erməni vilayəti idarəçiliyinin quruculuğu haqqında əsasnamə»yə əsasən Ordubad qəzasında köhnə polis idarəçiliyi saxlandı, yeni əsasnaməyə görə polismeysteı* təyin olunan Şeyxəli bəy 44 Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|