Azərbaycan miLLİ eləMLƏr akademtyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
böyük bir hissəsi ləbii qiivvələrin (yağış, qar, küiək, isti, soyuq, zəlzəiə və s.) təsirindən tamamilə rnəhv olub sıradan çıxmışdır. Bir qrııp kitabələr isə indiyədək güclü surətdə aşmmış vəziyyətdə gəlib çatmışdır. Hazırda şəhərdə onlarla belə kitabə vardır. Ona görə də kitaba zəmanəmizədək yaxşı vəziyyətdə qalmış və müəyyən qədər aşmsa da oxunması mümkün olan kitabələr daxil edihnişdir. 12 GİRİŞ t Daş dövründən başlayaraq insanlarm məskunlaşdığı Naxçıvan M uxtar Respublikası ərazisində indiyədək miıxtəlif tip arxeoloji abidələr, ctnoqrafık, numizmatik, antropoloji və s. materiallarla yanaşı çoxlu sayda müsəlman epiqrafıkası abidələri də gəlib çıxmışdır. Zam an keçdikcə bir qismi baş verən təbii fəlakətlər (zəlzələlər, daşqmlar və s.), müharibələr, yanğınlar və s. nəticəsində məhv olmuş, böyük bir hissəsi təbii qüvvələrin (yağış, qar, külək, isti, soyuq) təsirindən aşmaraq sıradan çıxmış, müəyyən bir qrupu isə tamamilə salamat, yaxud orta və yaxşı vəziyyətdə qalan bu kitabələı* nadir hallar istisna olmaqla yarandığı dövrdə necə olmuşdursa elə, təhrif olunmadan zəmanəmizədək gəlib çatmışlar. Tədqiqatçılar tərəfindən «kiçik mənbələr», «abidələrin daş pasportu» kimi qiymətləndirilən, dəqiq və mübahisə doğurmayan faktlarla zəngin olan bu abidələr tədqiqatçılara daim yeni, heç bir mənbədən məlum olmayan dəyərli faktlar təqdim edirlər. Onlaı* digər qaynaqlaıia birlikdə orta əsr tarix və mədəniyyətimizin bir sıra problemlərinin obyektiv, dərindən və hərtərəfli araşdırılmasmda müstəsna rol oynayırlar. Kitabələrdə əks olunan faktlar bir sıra miıhüm tarixi məsələlərin aydınlaşdırılmasında xüsusi əhəmiyyətə malik olduqları kimi, tarix-mədəniyyət, memarkq abidələrinin təyinatı, inşa tarixi, sifarişçisi, memarı, yaşayış məskənlərinin və qəbiristanlıqlarm dövrü, orta əsıiər zamanı bölgədə yaşamış görkəmli şəxsiyyətlərin dəfn olunduğu yeı*, .daşıdığı titullar, yaşadığı dövrün ictimai-siyasi həyatmda tutduğu mövqe və s. haqqında da dəqiq və müfəssəl m əlum atlar təqdim ediıiər. Vaxtilə sovet alimi İ.P.Petruşevski qeyd edirdi ki, Naxçıvamn XII-XIX əsıiər tarixi üzrə mənbələr kifayət qədər öyrənilməmişdir. Bu mənbələrin böyük hissəsi nəşr 13 olunmamış və əlyazma şəklində dünyanın müxtəlif fondlannda saxlanmaqdadır. Alimin bu sözlərindən keçən müddət ərzində orta əsr əlyazma sənədlərinin bir qismi öyrənilsə, Azərbaycan və rus dillərinə tərcümə edilərək nəşı* olunsa da, tədqiqini gözləyən çoxlu qaynaqlar mövcud olduğundaıı bu sahədə tədqiqatların genişlənməsinə böyük ehtiyac vardır. Həmçinin, hər hansı bir tarixi problemin həllinə kompleks şəkildə yanaşıldıqda, müxtəlif elm sahələrinin, xüsıısilə tarixə köməkçi elmlərin təqdim etdiyi faktlardan müqayisəli şəkildə istifadə edildikdə məsəJənin uğurlu həllinə nail olmaq mi'ımkündür. Məhz buna görə də, yaranmış boşluğu doldurmaq, bölgənin tarix və mədəniyyətinin ayrı-ayrı məsələlərinin hərtərəfli öyrənilməsi üçün digər məııbələrin, o cümlədən cpiqrafık abidələrin təqdim etdiyi faktlardan yararlanmaq işin xeyrinə olaı*. Ona görə də ərazidəki kitabələrin kiçikdən böyüyə hamısmın qeydə alınması, tədqiq və nəşr olunması tarixşünaslığımız qarşısmda duran vacib məsələlərdən biridir. Çünki zaman keçdikcə bu abidələr daha çox sıradan çıxır və məhv olur. Islamm yayıldığı zamanlardan meydana gələn müsəlman epiqrafıkası abidələri Naxçıvanm ayrı-ayn bölgələrində müxtəlif səviyyədo yayılmışdır. Ancaq rnüsəlman epiqrafıkası abidələrinin zənginliyi cəhətdən Ordubad şəhəri xüsusi ilə seçilir. Bu baxımdan Ordubad şəhəri nəinki Naxçıvanda, hətta bütün Azərbaycanda əvvəhnci yeıiərdən birini tutur. Burada indiyədək çoxlu sayda müxtəlif tip epiqrafık abidələr- inşaat kitabələri, məzar kitabələri, dövlət fərmanlannın daş nüsxələri və başqa xarakteıii kitabələr gəlib çatmışdır. Miıxtəlif növ tarix-mədəniyyət abidələri ilə zəngin olan Ordubad şəhəripdə indiyədək, həmçinin, çoxlu tarix- memarlıq abidələri, o cümlədən, Came məscidi, Ticarət mərkəzi, Buzxana, mədrəsə, diqqəti cəlb edəcok dərəcədə gözəl olan çoxlu yaşayış evləri, kəhrizlər (el arasında 14 bunlara «qırxayaq», «qırxpilb» də deyirbr), məscidbr və s. gəlib çatmışdır. Ən başlıcası isə Ordubad şəhəri Azərbaycanda orta əsr şəhərsalma ü'slubunu və quruluşunu qoruyub saxlayan nadir şəhərbrdən biridir. Məhz buna görə də şəhərin orta əsr quruluşunu və tarix-memarlıq abidələrini qorum aq məqsədib Ordubad şəhəri Azərbaycan xalqınm ümummilli lideri Heydər Əliyevin Azərbaycanda siyasi hakimiyyətinin birinci dövründə- 1977-ci ildə «Qoruq şəhər» elan edilmişdir. Şəhərdəki tarixi abidələr içərisində müsəlman kitabəbrinin xüsusi yeri vardır. Nəinki Azərbaycanm, həmçinin bütün Yaxııı Şərq ölkələrinin orta əsrləı* dövrü tarix və mədəniyyətinin müxtəlif problemlərinin tədqiqində böyük rolu olan bu kitabəbr daim tədqiqatçıların diqqət mərkəzində olmuşdur. Əraziyə gəbn tarixçilər, dövlət məmurları şəhərdəki başqa abidələrlə yanaşı epiqrafık abidələrə də diqqət yetirmiş, nəşr etdirdikləri kitab və məqalələrdə onlar haqqm da qısa da olsa bəhs etmişlər. Bu kitabələrin tədqiqinə XIX yüzilliyn 30-cu illərindən başlanmışdır. Ancaq bu tədqiqatlar sistemli və elmi şəkildə olmamış, təsadüfı. təsviri xarakter daşımış çox vaxt həvəskaı* adamlar tərəfmdən həyata keçirilmiş, bu səbəbdən də bəzən kitabələr haqqm da səhv məlumatlar verilmişdir. Şəhərin epiqrafık abidəbri haqqında ilk dəfə bölgənin Rusiya ilə birləşdirilməsindən az sonra şəhərdə olmuş rus məmuru V.Qriqoryev məlumat 'vermişdiı*. O şəhərin mərkəzində yerbşən mədrəsənin kitabələrindən bəhs etmiş, ancaq yanlış olaraq bu kitabəbri Quran ayələri kinıi qələmə vermişdir. Həmin yüzilliyin ortalarında Naxçıvanda olmuş rus diplomatı və şərqşünası N.V.Xanıkov Ordubad şəhərindəki Came məscidinin kitabəsini və «Malik İbrahim» qəbiristanlığmda Şeyx Əbu Səidin məzar kitabəsini tədqiq etmiş, tədqiqatmm nəticələrini 1862-ci ildə Parisdə, fransız dilində nəşr etdirdiyi məqaləyə daxil etmişdiı*. XX yüzilliyın 20-ci illərində Naxçıvanda olan 15 Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|