«Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti»nin elnıi
katibi, rus alimi V.M.Sısoyev və Cəmiyyətin üzvü, epiqraf-
■
alim Isa Əzimbəyov (Məddah) da Ordubad şəhərində
olarkən həmin iki kitabəni tədqiq etmişlər. Şəhərdə olarkən
, •
*
epiqraf Isa Əzimbəyov
həmin kitabələri
oxumuş və
mətnlərini rus dilinə tərcümə etmişdir. V.M.Sısoyev isə
onun
tədqiqatınm
nəticələrini Naxçıvana
elmi
ezamiyyətinin hesabatına daxil etmişdir.
Ömrünün
60
ilini
Cənubi
Qafqazın
müsəlman
epiqrafıkası abidələrinin tədqiqinə həsr etmiş görkəmli alim
M.Nemət də Ordubad
şəhərinin epiqrafık abidələrinin
tədqiqi ilə məşğul olmuşdur. AMEA-nm müxbir üzvü
M.Nemət kcçən əsrin 50-ci illərinin sonlarında Naxçıvan
M R -da olarkən Ordubad şəhərinə də epiqrafık səfər etmiş,
■
qeyd olunan iki kitabə ilə yanaşı «Malik Ibrahim»
qəbiristanlığmda əlavə olaraq 7 ədəd məzar kitabəsini
tədqiq və nəşr etdirmişdir (20; 50). Alim 80-ci illərdə
Naxçıvanda epiqrafık material toplayarkən Ordubad
şəhərində də tədqiqatlar aparmışdır. Tədqiqatlar zamanı
Ordubad şəhərində məlum kitabələıiə yanaşı yeni kitabələr
də qeydə alınnnş, mətnləri oxunaraq rus dilinə tərcümə
edümiş və 2001-ci ildə nəşr etdirilən «Azərbaycanm
epiqrafık abidələrinin koı*pusu»nun III cildinə daxil
edilmişdir (49).
Keçən yüzilliyin 70-ci illərindən başlayaraq Naxçıvan
MR-sı ərazisindəki müsəlman epiqrafıkası abidələrinin
sistemli şəkildə öyrənilməsi ilə əlaqədar olaraq Ordubad
şəhərində bizim tərəfımizdəıı də epiqrafık tədqiqatlar
aparılmış, yeni kitabələr qeydo alınmış, onlar əsasında çoxlu
məqalələr
yazılmış,
62
ədəd
kitabədən
namizədlik
dissertasiyasmm yazılmasmda istifadə edilmişdir. Həmçinin
80-ci illərin sonu-
90-cı illərdə Ordubad şəhərində
tərəfımizdən yeni kitabələr qcydə alınmış, tədqiq olunan
məzar kitabələri əsasıııda 2001-ci ildə «Ordubad şəhərinin
epiqrafik abidələri (xatirə kitabələri)» adlı kitab nəşr
16
etdirilmiş, orada 72 ədəd epitafıyadan (məzar kitabəsindən)
bəhs olımmuşdur.
Həmin vaxtdan keçən müddətdə, xüsusilə Naxçıvan M R
Ali Məclisi sədrinin Naxçıvan M R ərazisiııdəki tarix-
mədəniyyət
abidələrinin
pasportlaşdırılması
haqqm da
məlum sərəncammdan sonra bu məqsədlə Ordubad şəhərinə
təşkil edilən səfərlər zamanı ərazidə olan tarix-memarlıq
abidələri, digər maddi mədəniyyət nümunələri ilə yanaşı,
çoxlu yeııi kitabələr də qeydə alınmış və tədqiq edilmişlər.
Oxucularm diqqətinə təqdim olunan bu əsər vaxtilə
Ordııbad şəhərində tədqiqatçılar tərəfındən öyrənilən, elmə
məlum olan kitabələrlə yaııaşı son illərdə aşkar olunan və
tədqiq edilən müsəlman kitabələri də daxil olmaqla
bütövlükdə Ordubad şəhərinin müsəlman epiqrafıkası
abidələrinə lıəsr olunmuşdur.
ORDUBAD ŞƏHƏRİNİN TARİXİ HAQQINDA QISA
MƏLUMAT
Naxçıvan M uxtar Respublikasının tərkibinə daxil olan
Ordubad
bölgəsinin
mərkəzi,
Azərbaycan
xalqmın
ümummilli lideri Heydər Əliyev tərəfmdən «Azərbaycanm
incisi» kimi dəyərləndirilən O rdubad şəhəri Arazm sol
sahilində, dəniz səviyyəsindən 950 metr yüksəklikdə yerləşir.
Şimaldan Aşağı Əndəmic, qərbdən Dəstə, şərqdən Kotam
kəndləri ilə qonşu olan Ordubad şəhəri cənubdan İran
İslam Respublikası ilə həmsərhəddir. Mənbəyini uca
dağlardan alan kiçik Dübəndi çayı şəhərin mərkəzindən
keçərək onu iki hissəyə ayırır və axıb Araza qovuşur.
Şəhərin yerləşdiyi Ordubad bölgəsinin əlverişli coğrafı
mövqeyi və zəngin təbii şəraitə malik olması, burada
insanlarm qədim zamanlardan məskunlaşması üçün imkan
yaratmışdır. Şəhər və şəhər ətrafı ərazilərin müxtəlif
dövrlərə aid maddi-mədəniyyət nümunələri ilə zəngin
olması bunu təsdiq edir. Ancaq Ordubad şəhərinin
təşəkkülü bu ərazidə insanlarm məskunlaşmasmdan xeyli
sonralar baş vemıişdir.
Azərbaycanın dilbər guşələrindən biri olan Ordubad
şəhəri vaxtilə buraya gələn bir çox səyyah, tarixçi, şərqşünas
və dövlət məmurlarının diqqətini cəlb etmiş, onlar nəşr
etdirdikləri kitab və məqalələrdə, yol qeydlərində ondan
geniş
bəhs etmişlər.
Ordubad şəhərinin
Rusiya ilə
birləşdirilməsindən az sonra nəşr edilən, 1836- cı ilə aid bir
mənbədə qeyd edilir ki, Naxçıvan əhalisi Ordubadı «Yer
üzünün cənnəti» adlandırırlar və iqlim cəhətdən bu
həqiqətən belədir (52, s. 351). Keçən yüzilliyin əvvəllərində
O rdubadda
olan
rus
alimi
V.M.Sısoyev
bu
fıkri
qüvvətləndirərək yazır ki, iqliminə, özünün bağlarma,
florasının zənginliyinə və ətrafmm mənzərələrinə görə bu
həqiqətən belədir. Ordubadı Azərbaycanm, hətta bütün
Qafqazm ən gözəl guşələrindən biri hesab etmək olar (63, s.
18
Orta əsr qaynaqlarında O rdubad şəhəri haqqında zəngin
materiallar vardır. XIV əsr tarixçı və coğrafıyaşünası
Həmdullah Qəzvini özünün məşhur «Hüzhət əl-Qülub»
əsərində şəhər haqqm da yazır ki, O rdubad bağlarla əhatə
olunmuş əyalət şəhəridir. Burada gözəl üzüm, taxıl və
pambıq yetişdirilir. Kaban (Qafan) dağlarından axan sular
Araz çayına tökülür (45, s. 51).
XV-XVI əsrlərdə O rdubad o qədər gözəl, möhtəşəm və
füsunkar şəhər olmuşdur ki, o Səfəvi hökm darı I Şah
Təhmasibin diqqətini cəlb etmişdi. Buna görə də I Şah
Təhmasibin fərmanı ilə 1557-ci ildə tikintisi başa çatdırılmış
Qəzvin dövlətxanasmm («Çehel sütun sarayı» adı ilə
məşhurdur) tavanm da dövrün məşhur rəssamları və
nəqqaşlarmm fırçası ilə Ordubad şəhərinin təsviri mənzərəsi
və plan-modelini çəkdirmişdiı* (23).
I Şah Abbasın tarixçisi və dövlət xadimi, bir ııeçə dəfə
O rdubadda olmuş Isgəndər bəy Münşi də Ordubad
şəhərindən məhəbbətlə söhbət açmışdır. Fars dilində yazdığı
iki beytlik şerində Tsgəndər bəy şəhəri tərifləyərkən yazır:
«Giınəş O rdubadm ulduzudur. O behiştə nisbət verilən
tərifə layiqdir. Hər bir daşın altmda gizlənmiş yüz bulağı
var. Hurilər və mələklərin gözünü onun Nəzarə dağı
işıqlandırır» (23).
Tarix elmləri doktoru Seyidağa Onullahi XVII əsr
coğrafıyaşünası və təzkirəçisi Məhəmməd Müfıd Yəzdidən
Ordubad haqqm da belə bir fikir gətiriı* ki, O rdubad
ürəkaçan bir qəsəbədir.
Çox gözəl ab-havası, xeyli
bulaqları, tamlı suları, bostanları, meyvə 'bağları vardır.
Ordubadm sakhılərinin bir hissəsi ustad
əl-bəşər Xacə
Nəsirəddin Məhəmməd Tusinin nəslindəndir. A bad qəsəbə
olan O rdubadm ortasm dan 72 çeşmədən su axır. Elə bir ev
yoxdur ki, oradan su axmamış olsun. Onlar binalar
tikintisində də səliqəli və diqqətlidiıiər. Buna görə də atalar
zərb-məsəllərində
ordubadlılan
«xanəpərəst,
evpərəst»
137
).
19
Dostları ilə paylaş: |