adlandırmışlar (23). XVII əsrdə yaşamış alman səyyahı
Adam Oleari özünün yol qeydlərində Ordubaddan, xüsusilə
orada yetişən meyvələrdən bəhs edir. Səyyah qeyd edir ki,
Azərbaycanda xüsusi bir ärmud növü var. Bu armud
O rdubadda bitir. Rəngi və xarici görünüşü limona oxşayır,
xoşagələn iyi var, fövqəladə dərəcədə sulu arm uddur (53, s.
757).
Azərbaycanın görkəmli alimi və səyyahı, XVIII əsrin
sonu- X IX əsrin əvvəllərində yaşayan Hacı Zeynalabdin
Şirvani də O rdubad haqqm da çox maraqlı məlumatlar
vermişdir. Özü şəxsən O rdubadda olmasa da, o yerin bir
çox adamları ilə söhbət edən, onların insaflı və mərhəmətli
olduqlarını göstərən alim yazır: «Ordubad ürəkaçan bir
qəsəbədir. M öhkəm qalası vardır, sulan və bağları çoxdur.
Meyvələri gözəl və boldur. O dördiincü iqlimə daxildir,
havası xoşdur. Azərbaycan şəhərlənndən biridir... Əhalisi
hüsn və camal sahibidirlər» (13, s. 53). Alimin söylədiyi son
fikir İ.Şopen tərəfmdən belə ifadə edilmişdir ki, şəhərdə
xəstəlik yox dərəcəsindədir, şəhər əhalisinin iızünün
təravətliliyi onlarm sağlamlığınm çiçəklənmə vəziyyətində
olmasını göstərir (65, s. 481). İ.Şopen fikrinə davam edərək
yazır ki, O rdubad şəhəri özünün görünüşü və gözəlliyi ilə
İrəvan
və
Naxçıvandan
fərqlənirdi.
Küçələri
Asiya
şəhərlərində olduğu kimi əyri-üyrü olsa da, palçıq divarları
və tikintiləri yaşıllıqlara qərq olmuşdur. Hər addımbaşma
axan sular sərinlik gətirir, həyətlərin bir çoxunda fontana
çevrilirdi (65, s. 481-482).
Ordubad şəhərinin sağlam iqlimə, şəfaverici təmiz
havaya malik olmasım digər mənbələr də təsdiq edirlər.
Həmin qaynaqlarda göstəriliı* ki, 1829-cu ilin iyun ayında
O rdubadda yerləşdirilən rus əsgərləri arasmda bir nəfər də
olsun xəstə olmamışdır. Rusiya-İran miıharibəsi zamam
Təbrizdən və başqa yerlərdən buraya gətirilən xəstələr çox
tezliklə
sağalmışdılar
(52,
s.
351).
XIX
əsr
rus
təbiətşünaslarından N.Nefidov özünün yol qeydlərində
20
Ordubadın ləbiətindən bəhs edir, onun giil və meyvə bağları
ilə əhatə olunmasmı,
iımumiyyətlə şəhərin gül-çiçək
içərisində olmasım göstərir. Müəllif fıkrinə davam edərək
göstərir ki, Ordubadı özünün briliyantları ilə bərq vuran
cmdır geyimli gözəl qadınla müqayisə etmək olar (19, s. 54,
68
).
X IX əsrin I yarısmda yaşamış Cənubi Azərbaycan şairi
Əndəlib Qaracadaği O rdubad şəhərinin gözəlliyi qarşısmda
vəcdə gələrək ona xüsusi bir şer həsr etmişdir. «Ordubadm
vəsfı» adlanan bu müxəımnəsində şair yazır:
Ordubadın nə deyim, vəsfı güliıstanə dəyər,
Bir əcəb guşədi ki, cənnəti-Rizvanə dəyər.
Hər dəm Əylis səfəri Hindü-Sifahanə dəyər,
Eylə şahidləri var hiriyü-qılmana dəyər.
Müxtəsər, ab-havası bütün İrana dəyər (14, s. 197).
G öründüyü kimi, O rdubad şəhəri özünün təbiəti ilə
müxtəlif vaxtlarda
orada
olaıı
alim,
şərqşünas
və
səyyahlarm diqqətini çəkmiş, onlar bu haqda maraqlı
məlumatlar vermişlər.
Şəhərin tarixi ətraflı öyrənilmədiyi kimi, onun admın
mənşəyi
də
indiyədək
tam
aydınlaşdırılmamışdır.
«Ordubad»
sözünün
necə
yaranması
haqqında
tədqiqatçılarm fıkri miıxtəlifdir. Bəzi tarixçilər şəhərin
adının müxtəlif vaxtlarda səslənməsi formälarım (Ordubad,
Orduvad, Ortvat, U rdubad, O ’urdudad) qeyd edərək
yazırlaı* ki, bu adııı mənşəyi haqqm da bizə heç nə məlum
deyildir.
1836-cı ildə Sankt Peterburqda nəşr edilən
« 0 6 o 3peHHe
PoCCHHCKHX BJia.fl.eHHH 3a K a B K a 30M , B CTäTHCTHHeCKOM,
9
3TH0rpa(^HHeCK0M ,
TOnOI'pa(j)HHeCKOM
H
([)HHaHCOBOM
O T H O ineH H jrx»
kitabmm IV cildində göstərilir ki, O rdubad və
ya O rdubat tərcümədə «düşərgə» və ya «düşərgə yeri»
deməkdir (52, s. 354).
21
Ordubad şəhərinə tarixi-iqtisadi oçerk həsr etmiş iqtisad
elmələri doktoru, professor Ə.Fərəcov yazır ki, əgər
Ordubad admı hərfən tərcümə etsək o «ordu dayanacağı»
və ya «düşərgə yeri» mənasmı verir. Ancaq yaşlı əhali təsdiq
edir ki, indiki ad şəhərin qədim zamanlarda daşıdığı «Ord-
behişt» adının təhrif olunmuş formasıdır (64, s. 16).
Bəzi
tədqiqatçilann
fıkrincə «Ordubad»
sözü
iki
hissədən-
«ordu»
və
«bad»
(«abad»)
kəlmələrinin
birləşməsindən yaranmışdır. Mənası «ordu yeri» deməkdir
(2, s. 187). Filologiya elmələri namizədi Əbülfəz Hüseyni
belə bir fıkiı* irəli sürür ki, şəhər əvvəllər «Bəyin qalası»
mənasını verən «Ordubay» adlanmış, zaman keçdikcə «y»
hərfi «d» hərfınə çevrilmişdir və şəhərin adı indiki Ordubad
şəklinə diışmüşdür (12).
Toponom ika üzrə tədqiqatçı N.Məmmədov özünün
«Azərbaycan yer adları» kitabm da Şərur bölgəsinin
M ahm udkənd kəndindəki «Ordu yurdu» oronimini izah
edərkən yazır ki, buradakı «ordu» sözünün şübhəsiz ki,
müasir Azərbaycan dilində qoşun mənasmda işlədilən
«ordu» sözü ilə əlaqəsi yoxdur. Qədim türk dillərində
«ordu»- «Xan düşərgəsi», «Xanm alaçığı olan yer»
mənasmdadır (15, s. 70). Alimin 1969-cu ildə Leninqradda
nəşı*
edilm iş
«,ZJpeBHeTK)pKCKHH
cnoBapL»
k ita b m d a n
gətirdiyi
bu
fikir
Ə.Hüseyninin
yuxarıda
söylədiyi
müddəanı möhkəmləndirir.
Tədqiqatçı Ə.Fərəzli isə Ordubad toponiminin izahma
tamamilə
başqa
cür
yanaşır.
O
yazır:
«Atropat
(Atropatena) yer, dövlət və sərkərdə adını bu günədək
özündə yaşadan
yer adlarımızdan
biri Ordubaddır.
Araşdırmamız göstərir ki, burada söhbət güman edildiyi
kimi, sadəcə ordu (qoşun) badından-ucalığmdan yöx,
bilavasitə «od ucalığı»ndan gedir. Yəni: Odbad-Otbad-
A tbad-O rtbad-O rd(u)bat-O trbad-A trbad-A tropat kimi bir
inkişaf yolu keçmiş və bildiyimiz «Ordubad» şəklində tarixə
dıışmüşdür (11, s. 9).
22
Dostları ilə paylaş: |